ÖZBEK VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE “KESİNLİK” BİLDİREN MODAL SÖZLER

Yıl 2008, Sayı: 9, 447 - 458, 01.12.2008

Aynur Öz Özcan

Öz

Modal anlam, konuşanın kendisinin ifade ettiği düşünceye ilgisini bildiren

anlamdır. Modal anlamın leksik yolla ifadesi olan modal sözler ise konuşanın

kendisinin ifade ettiği düşünceye çeşitli yönden ilgisini bildiren sözlerdir.

Kesinlik bildiren modal sözler, konuşanın cümlede ifade edilen fikre olan kesin

inancını, bildiren yapılardır. Konuşan kişi cümleye kendi düşüncesini eklemek

için kesinlikle, mutlaka, galiba gibi yapıları kullanabilir. Bu çalışmada kesinlik

bildiren modal sözler ;

1. Özbek ve Türkiye Türkçesinde ortak olan “kesinlik” bildiren modal

sözler,

2. Özbek Türkçesine özgü olan “kesinlik” bildiren modal sözler,

3. Türkiye Türkçesine özgü olan “kesinlik” bildiren modal sözler

olmak üzere üç gruba ayrılarak incelendi: Özbek ve Türkiye Türkçesinde

ortak olan “kesinlik” bildiren modal sözler, älbättä – elbette, qat’iyän - kat’iyyen,

mutlak mutlaqå - mutlaka, muhaqqaq - muhakkak, şübhäsiz - şüphesiz ve hiç

şübhäsiz gibi yapılardır. Bu sözler, genel olarak birbirinin yerine kullanılabilecek

eş anlamlı ögelerdir. Bu sözlerin seçimi konuşanın ya da yazanın tercihine

bağlıdır. Özbek ve Türkiye Türkçesinde ortak olan modal sözlerde küçük fonetik

farklılıkların dışında büyük fark yoktur. Özbek Türkçesine özgü olan şäksiz ve

sözsiz, Türkiye Türkçesine özgü olan kesinlikle ve kuşkusuz sözleri kesinlik

bildiren yapılardır. Özbek Türkçesinde kesinlik bildiren modal sözlerin olasılık,

ihtimal bildiren modal sözlere göre daha az kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Modalite, modal sözler, Özbek Türkçesi, Türkiye Türkçesi

Kaynakça

• ADIVAR, H. E., (2000). “Kabak Çekirdekçi”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 31–36.
• AIJMER, K., (1997). “I Think-an English modal particle”, Modality in Germanic Languages Historical and Comparative Perspectives, (Ed. Torıl Swan, Olaf Jansen Westvik), Berlin- New York, 1–49.
• AKSAN, Doğan, (1983). (Yönetiminde) ATABAY, N., vd., Sözcük Türleri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ARAL, İ., (2000). Kıran Resimleri, İstanbul, Can Yayınları.
• Aybek, (1977). Kuyaş kareymes, Taşkent, Okıtuvçi Neşriyatı.
• BANGUOĞLU, T., (1995). Türkçenin Grameri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BYBEE, J., PERKİNS, R., PAGLIUCA, W., (1994). The Evoluation of Grammar, Chicago, The University of Chicago.
• CUMALI, N., (2000). “Aklım Arkada Kalacak”, Güzel Yazılar Hikâyeler II, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları, 52–64.
• EMRE, A. C., (1945). Türk Dilbilgisi, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGİN, M., (1997). Türk Dil Bilgisi, İstanbul.
• Fahri Kemal, (Red) (1957). Hazirgi zeman Özbek tili, Taşkent, Özbekistan SSR Fenler Akademiyasi Neşriyatı.
• GENCAN, T. N., (1966). Dilbilgisi, İstanbul, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÖKTULGA, F. C., (2000). “Simit”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 74–79.
• HACIYEV, A., (1985). Lingvistik terminlerning izahli lugati, Taşkent, Okıtuvçi neşriyatı.
• İSMAİLİY, M., (1995). Fergane tang atgünçe, Taşkent, Şark Neşriyat-Matbaa.
• KADİRİY, A., (1994). Ötgen künler-Mehrabden çeyan, Taşkent, Gafur Gulam Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
• KAHHAR, Abdulla, (1987). Eserler 1- Edebiyat müellimi, Taşkent, Gafur Gulam Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
• KARAOSMANOĞLU, Y. K., (1987). “Utanç”, Hikâyeciliğimizin 100. Yılında Yüz Örnek, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 319–323.
• KAYGILI, O. C., (2000). “Kırkından Sonra Saz Çalınır mı?”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları, 68–74.
• KISAKÜREK, N., F., (2000). “Hasta Kumarbazın Ölümü”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları, 236–242.
• KONONOV, A. N., (1956). Grammatika sovremennogo Turetskogo literaturnogo yazıka, Moskva-Leningrad.
• KONONOV, A. N., (1960). Grammatika sovremennogo Uzbekskogo literaturnogo yazıka, Moskva-Leningrad.
• KORKMAZ, Z., (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LYONS, J., (1977). Semantics II, Cambridge, New York, New Rochella, Melbourne, Sydney.
• MATTHEWS, R., (1993). Papers on Semantics and Grammar, Frankfurt- Berlin- New York- Paris- Wien: European University Studies.
• MERİÇ, N., (1987). “Keklik Türküsü”, Hikâyeciliğimizin 100. Yılında Yüz Örnek, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 586–593.
• MİRZAYEV, M., S., Usmanov, İ., Resulov, (1970). Özbek tili, Taşkent, Okıtuvçı Neşriyatı.
• NURMANOV, A., vd., (1992). Özbek tilining mezmuniy sintaksisi, Taşkent.
• ÖTG: (1975). Özbek Tili Grammatikası I (Sorumlu yazarlar: Abdurahmanov, G., Ş.Ş. Şaabdurahmanov, A. Hacıyev), Taşkent, Özbekistan SSR Fenler Akademiyasi Neşriyatı.
• ÖTİL: (1981). Özbek tilining izahli lugati I-II. Moskva.
• ÖZ ÖZCAN, A., (2004). “Özbek ve Türkiye Türkçesinde Olasılık-Tahmin Bildiren Modal Sözler”, V. Uluslar arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara, 20– 26 Eylül 2004, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2253–2264.
• PALMER, F. R., (1986). Mood and Modality, Cambridge-New York.
• REHİMOVA, A., (2002). Törek Grammatikası (Türk Dilbilgisi), Kazan.
• SANDERS, J., Spooren, W., (1997). “Perspective, Subjectivity, and Modality from a Cognitive Linguistic Point of View”, Discourse and Perspective in Cognitive Linguistics, (Ed. Wolf-Andreas Liebert, Gisele Redeker, Linda Waugh), Amsterdam / Phıladelphia, 85–115.
• SEYFETTİN, Ö., (2000). “Kaç Yerinden”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 11–24.
• ŞAABDURAHMANOV, Ş., Askarova M., vd., (1980). Hazirgi Özbek edebiy tili, Taşkent; Okıtuvçi Neşriyatı.
• TURSUNOV, U., Muhtarov C., Rahmetullayav Ş., (1992). Hazirgi Özbek edebiy tili, Taşkent, Özbekistan Neşriyatı.
• UYGUN-SULTANOV, İ., (1958). Alişer Nevaiy, Taşkent. ÖzSSR Devlet Bediiy Edebiy Edebiyat Neşriyatı.