TÜRKLERİN ESKİ AİLE YAPISINA TEMEL SEMBOLLERİ AÇISINDAN BİR BAKIŞ

Yıl 2008, Sayı: 9, 487 - 498, 01.12.2008

Berdi Sarıyev

Öz

Makalede eski Türklerin aile yapısının temel taşı olan “kerekü” (gerege-

Türkmence, ev-Türkçe, öy-Türkmence, üy-Kırgızca, ib-Hakasça, otağ-

Türkmence, Uygurca, tünek- Türkmence, oda- Türkçe, çadır, yurt- Türk

lehçelerinin çoğunda) ve bunun parçalarıyla ilgili sembollerden söz açılmaktadır.

Ayrıca aile fertlerinin hangi sembollerle temsil edildiğine dair bilgilerin yanı sıra

bazı görüşler resimlere dayanarak ortaya konulmuştur. Ailedeki bütün

sorumluluğu üzerine aldığı için erkek çadırın alt kısmını oluşturan “tärim”(ahşap

iskele kısmı) sembolüyle, aile ile ilgili bütün şeylere yukarı seviyede gözetmenlik

yapmasından (korumak, bakmak, özen göstermek) dolayı kadına çadırın üst

kısmını oluşturan “tüynük” (ahşap daire kısmı) sembolüyle, karı koca ilişkisini

ise çadırın alt ve üst kısımlarını birleştiren “uk” sembolüyle açıklanmaktadır.

Türk lehçelerinin hepsinde de ailenin temel sembolü olan “ev” (çadır) ve evliliği

ifade eden kelime olarak “evlenmek” fiili kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sembol, sembolizm, aile, çadır, ev, evlenmek, karı, koca, evlilik bağı, tärim, tüynük, uk (çadır parçaları)

Kaynakça

• BUTANAYEV, V. Y., (1996). Tradishionnaya Kultura i Bıt Hakasov. Abakan, s. 47–68.
• ÇORUHLU, Yaşar, (1994). “Türk Sanatında Av Sembolizmi”, Arkeoloji ve Sanat, 76, Ocak-Şubat, s.13–25.
• ÇORUHLU, Yaşar, (1994). “Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine ‘Gök’ ve ‘Yer” Sembolizmi Açısından Bir Bakış”, Türk Dünyası Araştırmaları, 87, İstanbul, s.17–42.
• ÇORUHLU, Yaşar, (2001). “Göktürk Sanatında Dini Nitelikli Heykeller ve Tasvirler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2000, Ankara, s.95–146.
• DİVANÜ LÛGAT-İT-TÜRK TERCÜMESİ (1992). Çeviren: BESİM ATALAY, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, I cilt, s. 447.
• ERSOY, Necmettin, (2000). Semboller ve Yorumları (Bölüm I-III), İstanbul. KARŞILAŞTIRMALI TÜRK LEHÇELERİ SÖZLÜĞÜ (1991). I, II cilt, Kültür Bakanlığı, Ankara, s. 228–229.
• ORKUN, Hüseyin Namık, (1994). Eski Türk Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, s.269–270.
• ÖĞEL, B., (1999). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• STEBLEVA, İ. V., (2001). Eski Türkçe Fal Kitabı IRK BİTİĞ’ de Sembollerin Kavramsal Temeli (Rusçadan Çeviren: Dr. Halil İbrahim Usta), Ankara, Türkoloji Dergisi, XIV. Cilt – 1. Sayı, s.195- 212.
• TÜRKMEN DİLİNİŇ SÖZLÜGİ (1962). Aşgabat, s. 328; 241; 195.
• YILDIZ, Naciye, (2007). “Somut ve Soyut Kültürel Miras: Bozüy”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, s.7–30.