1919-1955 YILLARI ARASINDA TÜRKİYE’NİN NÜFUS YAPISI VE UYGULANAN NÜFUS POLİTİKALARI

Yıl 2016, Sayı: 24, 27 - 44, 12.08.2016

Erdal Aksoy

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin son döneminden Türkiye Cumhuriyeti’nin 1950’li yıllarını kapsayan dönem arasında yaşanan başta savaşlar olmak üzere, salgın hastalıklar, göç vb. gibi etkenlerin Türkiye nüfusunda meydana getirdiği değişim ve dönüşümler ele alınmıştır. 20. yüzyılın ilk yıllarında ülke nüfusunun nitelik ve nicelik açısından büyüklüğü ve gelişmişliği devletlerin askerî, siyasi ve ekonomik güçlerinin önemli bir göstergesi durumundaydı. Bu bakımdan Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne “eksik nüfus” olarak tanımlanan önemli bir sorun miras kalmıştır. Bu konu, modernleşme kuramının bir türevi olarak değerlendirilen demografik dönüşüm kuramının teorik yaklaşımı ile açıklanmaya çalışılmıştır. Üç aşamalı olan bu kuramın ilk aşaması, nüfusu arttırıcı politika (pronatalist) Cumhuriyet’in 1923-1955 yılları arasında uygulandığı nüfus politikası olmuştur. Nüfus artırıcı politika sonucunda Türkiye’nin kaba ölüm hızının düşüşü ve kaba doğurganlık hızının artışı sonucunda nüfus artış hızı dramatik bir şekilde yükselmiştir. Bu dönemde uygulanan nüfus politikaları sonucunda Türkiye’nin nüfus büyüklüğü, 1923 ve 1955 yılları arasında 13 milyondan 24 milyona yükselerek neredeyse ikiye katlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Nüfus, nüfus yapısı, demografik dönüşüm kuramı, nüfus artırıcı politika

Turkey’s Population Structure and Policies after World War I (1919-1955)

Öz

This study is concerned with the changes and transitions in Turkish population between the last term of the Ottoman Empire and 1950s of the Turkish Republic caused by such factors as wars in the first place, epidemic diseases and immigration. In the first years of the 20th century, the size and development of the population of the country in terms of quantity and quality was regarded to be an indicator of the governments’ military, political and economic power. In this regard, the Turkish Republic inherited an important problem defined as the missing population from the Ottoman Empire. This issue was examined and explained with the theoretical approach of the demographic transition theory which is regarded as a derivative of modernization theory. This theory has three phases and the first phase of this theory which is called the policy of population increase (pronatalist) was the population policy of the Republic between 1923-1955. As a result of the population increasing policy, the decline in the crude death rate of Turkey and the increase in rough fertility rate, population growth rate increased dramatically. As a result of the population policies applied in this term, Turkey’s population increased from 13 million to 24 million between 1923-1955, which meant its population almost doubled.

Anahtar Kelimeler

Population, population structure, demographic transition theory, population increasing policy.

Kaynakça

• Behar, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• Bilgi, N. (2010). Osmanlı Devletinin 1917 Yılı Yabancı Nüfusu. Tarih İncelemeleri Dergisi, 25(1), 101-146.
• Caldwell, J.C. (2001). The Globalization of Fertility Behavior. Population and Development Review in (Vol. 27, pp. 93-115).
• CHP 4. Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası, 9-16 Mayıs 1935. 11 Ocak 2016 tarihinde https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/Gazeteler/Web/Kutuphanede%20bulunan%20dıjıtal%20kaynaklar/Kıtaplar/Sıyası%20partı%20yayınları/197610571%20chp%204%20ncu%20buyuk%20kurultayı%20gorusmelerı%20tutulgası/197610571%20chp%204%20ncu%20buyuk%20kurultayı%20gorusmelerı%20tutulgası%20bolum%203.pdf. adresinden erişildi.
• Cillov, H. (1974). Türkiye Nüfusundaki Gelişmeler ve Gelişmeye Etken Olan Amiller. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 6(1-2), 2-13.
• DPT. (1994). Nüfus ve Nüfusun Yapısı. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara.
• Güriz, A. (1975). Türkiye’de Nüfus Politikası ve Hukuk Düzeni. Ankara: Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları.
• Hirschman, C. (2001). Comment: Globalization and Theories of Fertility Decline. Population and Development Review in (Vol. 27, pp. 116-125), Supplement: Global Fertility Transition.
• İpek, N. (2005). Atatürk Döneminde Türkiye'nin Nüfus Siyaseti. Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi (8-12 Aralık 2003). 173-190.
• Karpat, K. (2003). Osmanlı Nüfusu 1830–1914 (B. Tırnakçı Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Koç, İ. vd. (2010). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü. Ankara: Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını.
• McCarthy, J. (1998). Müslümanlar ve Azınlıklar (B, Umar. Çev.). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Mutlu, C. (2013). Milli Mücadele’de Türkiye’de Azalan Nüfus ve İzdivaç Meselesi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 85, 170-205.
• Peker, M. (1983). Nüfus Politikaları, Türkiye’de Planlı Dönemde Nüfus ve Aile Planlaması Çalışmaları. DPT Yayını.
• Peker, M. (2012). Türkiye Nüfusunun Dönüşümü (1923-2012). 12 Kasım 2014 tarihinde http://sosyalpolitika.fisek.org.tr/wp-co%20...%20nt/mumtaz-peker-turkiye_nufusunun_donusumu.pdf. adresinden erişildi.
• Semiz, Y. (2010). 1923–1950 Döneminde Türkiye’de Nüfusu Arttırma Gayretleri ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekârlık Vergisi). Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 423-469.
• Tamer, A. ve Bozbeyoğlu, A.Ç. (2004). 1927 Nüfus Sayımının Türkiye’de Ulus Devlet İnşasındaki Yeri: Basında Yansımalar. Nüfusbilim Dergisi, 26, 73-88.
• TÜİK. (2013). İstatistik Göstergeler (1923-2012). Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• TÜSİAD. (1999). Türkiye’nin Fırsat Penceresi Demografik Geçiş ve İzdüşümleri. İstanbul: Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği.
• Uzman, N. (2013). Türkiye’nin Mülteci ve Muhacir Politikaları (1923-1947). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yüceşahin, M. M. (2011). Küresel Bir Süreç Olarak Demografik Dönüşüm: Mekânsal Bir Değerlendirme. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 11-27.