Macaristan’da Son Osmanlı Garnizonu: Temeşvar’a “Eğri Nizamı”nın Verilmesi ve Maliyeti

Yıl 2017, Sayı: 26, 141 - 156, 21.06.2017

Ömer Gezer

Öz

Osmanlılar, 1683-99 Harbi’nde Macaristan’daki önemli askerî üslerinin neredeyse tamamını kaybettiklerinde, serhad kalelerini güçlü garnizonlarla muhafaza etmek fikri üzerine bina ettikleri yeni bir askerî strateji takip ettiler. Bu amaçla Bosna’da, Belgrad’da ve Temeşvar’da yeni askerî nizamlar kuruldu. Bosna’da Osmanlı ordusuna Halil Paşa eliyle yeni bir düzen verilirken, Belgrad’da yerli kulu nefer sayısı Osmanlı Macaristanı’nın merkezi Budin Kalesi’ndeki yerlilerin sayısına tamamlandı. Temeşvar’a ise, Büyük Harp’ten önce Macaristan’da güçlü bir Osmanlı garnizonu olan Eğri Kalesi’nin nizamının verilmesi kararlaştırıldı. Bâbıâli, bu iş için İstanbul’dan gönderilen Ömer Efendi’yi ve Temeşvar Muhafızı Ahmed Paşa’yı görevlendirmişti. Macaristan’daki son Osmanlı garnizonu bu ikisinin başlattığı çalışmalar neticesinde şekillenmiştir. Ancak bu iş Bâbıâli’nin öngördüğü kısa zaman zarfında başarılamamıştı. Bölgedeki askerî emek pazarının şartları gereğince yeni nefer tahriri yaklaşık olarak üç sene sürmüş, Ağustos 1702’de tamamlanmıştı. Bâbıâli, daha sonra, Temeşvar yerli kulları ile ulufelerinin hangi kaynaklardan ödeneceğini kararlaştırmak üzere müzakere edecektir. Bu makale, Temeşvar örneğinde, 18. yüzyılın başında Osmanlı İmparatorluğu’nda bir serhad garnizonunun organizasyonunu, nefer tahrir ve ocaklık tayin pratiklerini ve buna dair sorunları mercek altına alarak Osmanlı askerî tarihine mütevazı bir katkıda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Temeşvar, Eğri nizamı, askerî emek pazarı, nefer tahriri, mevacip ödemeleri, ocaklık

Kaynakça

• I. Arşiv VesikalarıA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)A.DVNS.MHM.d.111; 114-1.D.BKL. 31/14; 55/18.D.BŞM.d. 1029.HAT 1654/51; 1654/2.KK.d. 4898.MAD.d. 1729.
• B. Avusturya Devlet Arşivleri, Harp Arşivi (OeStA, KA)HKR Protokollen 414; 426.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116 / 1688-1704). (2000). (A. Özcan, Haz.), Ankara: TTK.
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. (2011). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, II/7. Kitap. R. Dankoff, S.A. Kahraman, Y.Dağlı vd. (Haz.). İstanbul: Yapıkredi Kültür yayınları.
• Muâhedât Mecmûası. (2005). Cilt III. Ankara: TTK.
• Raşid Mehmed Efendi. (2013). Tarih-i Raşid ve Zeyli, Cilt II. (A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır ve A.Z. İzgöer, Haz.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa. (2001). Nusretnâme Tahlil ve Metin (1106-1133/1695-1721). M. Topal (Haz.). Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Şahin, İ. (1979). Timar Sistemi Hakkında Bir Risale. İ.Ü. E.F. Tarih Dergisi, 32: Ord. Prof. İ. Hakkı Uzunçarşılı Hatıra Sayısı, 905-935.
• Ágoston, G. (2012). Çevre ve Sınır Tarihi Çalışmalarının Buluştuğu Yer: Macaristan’daki Osmanlı-Habsburg Sınırı Boyunca Nehirler, Ormanlar, Bataklıklar ve Kaleler. Osmanlı’da Strateji ve Askerî Güç (Fatih Çalışır, Çev.) içinde (ss. 97-130). İstanbul: TİMAŞ.
• Bilge, S. M. (2010). Osmanlı’nın Macaristanı: Osmanlı Hâkimiyetindeki Macaristan’ın Tarihi Coğrafyası ve İdari Taksimatı. İstanbul: Kitabevi yayınları.
• Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt V. İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları.
• Dávid, G. (1994). Eğri, TDV-İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt X, ss. 489-491). İstanbul.
• Dávid, G. (1999). The Eyalet of Temesvar in the Eighteenth Century. (K. Fleet, Ed.). Oriente Moderno, Nuova Serie 18 1999/1: The Ottoman Empire in The Eighteenth Century in (pp. 113-128).
• De La Motraye, A. (1723). Travels through Europe, Asia, and into Part of Africa, Cilt II. Londra.
• Fodor, P. (1996). A temesvari vilajet a török hodolsagban. In Memoriam Barta Gabor-Tanulmanyok Barta Gabor emlekere içinde (ss. 195-208). Peşte.
• Fodor, P. (2016). İmparatorluk Olmanın Dayanılmaz Ağırlığı (Ö. Kolçak, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yay.
• Gezer, Ö. (2016). Karlofça Antlaşması’ndan Sonra Habsburg Sınırında Osmanlı Askerî Stratejisi. Archivum Ottomanicum, 33, 145-156.
• Göyünç, N. (1991). Yurtluk-Ocaklık Deyimleri Hakkında. Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan içinde (ss. 269-277). İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Hammer-Purgstall, J. (1831). Geschichte des Osmanischen Reiches, grossentheils aus bisher unbenützten Handschriften und Archiven, Cilt VII: Vom Carlowiczer bis zum Belgrader Frieden 1699-1739. Peşte.
• Hegyi, K. (2000). Ottoman Network of Fortresses in Hungary. Ottomans, Hungarians, and the Habsburgs in Central Europe The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest, (G. Dávid ve P. Fodor, Ed.) içinde (ss. 163-194). Leiden: Brill.
• Hegyi, K. (2007). A török hódoltság várai és várkatonasága, Cilt III. Budapeşte.
• İnalcık, H. (1980). Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600-1700. Archivum Ottomanicum, 6, 283-337.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmânî, Cilt III. N. Akbayar (Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Moačanin, N. (2006). Town and Country on the Middle Danube, 1526-1690. Leiden: Brill.
• Stein, M. (2007). Osmanlı Kaleleri Avrupa’da Hudut Boyları (G. Çağalı Güven, Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (1985). Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.