TUVACADA BELİRTEÇ İŞLEVLİ SÖZ ÖBEKLERİ

Yıl 2020, Sayı: 33, 273 - 295, 18.11.2020

Uğur Altundaş

https://doi.org/10.20427/turkiyat.742655

Öz

Öz: Söz öbekleri geleneksel dilbilgisi kitaplarında terim olarak genellikle “kelime grubu” başlığı altında ele alınmış ve öbek oluşumunun açıklanmasında kullanılan farklı kriterler dolayısıyla çalışmalarda birbirinden farklı birçok öbek türü ortaya konmuştur. Bu çalışmada ise Tuvacada belirteç işlevli söz öbekleri, Evrensel Dilbilgisinin bakış açısıyla ele alınacaktır. Evrensel Dilbilgisine göre her öbeğin bir yönetici unsuru yani baş ögesi bulunmaktadır. Baş ögenin yönetimindeki öge ise tümleç olarak adlandırılmaktadır. Söz dizimsel olarak söz öbekleri, bu iki ögenin ilişkisi sonucunda tümcede bir öbek olarak yer alabilmektedir. Söz öbeğinin türleri ise baş ögenin sözcük türüne göre belirlenmektedir.
Evrensel Dilbilgisinin söz öbeklerine yaklaşımı ile tümceye yaklaşımı aynıdır. Bu anlamda söz öbekleri nasıl bir baş ögenin yönetiminde oluşuyorsa tümce de eylemin yönetimi çerçevesinde oluşmaktadır. Bu durumda baş ögenin yönetiminde bir tümleç konumunun yer aldığı gibi eylemin de yönettiği birtakım ögeler bulunmaktadır. Buna “tümcenin ögeleri” adı verilmektedir. Tümcenin ögeleri, söz dizimsel işlevler açısından temelde özne, yüklem, nesne ve tümleç şeklinde görülmektedir. Tümcenin bu kurucu ögeleri, tek bir birim veya birden fazla sözcükten oluşan öbekler tarafından doldurulmaktadır.
Bu çalışmada Evrensel Dilbilgisi kuramlarının sınıflandırmasına dayanarak Tuvacada belirteç işlevli söz öbekleri değerlendirilecektir.
Anahtar kelimeler: Tuvaca, Söz öbekleri, Evrensel Dilbilgisi, İşlevsel Dilbilgisi, belirtecimsi.

Anahtar Kelimeler

Tuvaca, Söz Öbekleri, Evrensel Dilbilgisi, İşlevsel Dilbilgisi, Belirtecimsi

Phrases with Adverbial Functions in the Tuvan Language

Öz

Abstract: In traditional grammar books phrases are acknowledged under the title “word group” while literature introduced many different types of phrases based on different criteria used in the description of the phrase formation. This study analyses phrases with adverbial functions in the Tuvan language from the point of view of Universal Grammar. According to Universal Grammar, each phrase entails a management element, that is the major element. The element managed by the major one is called a complement. Syntactically, phrases occur in a sentence as a result of the interaction of these two elements. The types of the phrase are determined according to the word class of the head element.
The Universal Grammar approach to phrases and sentences is the same. In this sense, just as phrases are formed under the rule of the head element, sentences are also formed within framework of the action ruling. In this case, there are some elements governed by the verb, like the complement managed by the major element. This is called the sentence elements. The elements of the sentence are mainly seen as subject, predicate, object and complement in terms of syntactic functions. These constituent elements of the sentence are filled by phrases consisting of a single word or multiple ones.
This study, based on the classification of Universal Grammar theories, evaluates the phrases with adverbial functions in the Tuvan language.
Keywords: Tuvan, Phrases, Universal Grammar, Functional Grammar, Adverbial. 

Anahtar Kelimeler

Tuvan, Phrases, Universal Grammar,, Functional Grammar,, Adverbial.

Kaynakça

• Abney, S. P. (1987), The English Noun Phrase in Its Sentential Aspect, Basılmamış Doktora Tezi, M.I.T.
• Anderson, G. D. ve Harrison, K. D. (1999), Tyvan, München: Lincom Europa.
• Arıkoğlu, E. ve Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Blake, B. J. (2005). Relational Grammar, London/New York: Routledge.
• Chomsky, N. (1965). Aspect of the Theory of Syntax, Cambridge: The M.I.T. Press.
• Chomsky, N. (1988). Lectures on Government and Binding, Dordrecht: Foris Publications.
• Chomsky, N. (2002). Syntactic Structures, Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
• Dik, S. C. (1997). The Theory of Functional Grammar, Part 1, Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
• Ergin, M. (2008). Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
• Erkman Akaerson, F. ve Ozil, S. N. Ş. (2015). Türkçede Niteleme Sıfat İşlevli Yan Tümceler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökdayı, H. (2018). Türkçede Öbekler, İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar, Londra: Routledge.
• Gündoğdu, V. K. (2018). Tuva Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hirik, S. (2020). Söz Dizimi Kuramları Bağlamında Türkçede Baş Unsur, Ankara: Gazi Kitabevi.
• İshakov, F. G. ve Palmbah, A. A. (2019). Tuva Dili Grameri Ses ve Şekil Bilgisi (çev. Ekrem Arıkoğlu, Canıl Mirza Bapayeva ve Buyan Borbaanay), Ankara: Bengü Yayınları.
• Kerimoğlu, C. (2017). Genel Dilbilime Giriş, Ankara: Pegem Yayınları.
• Maienborn, C. ve Schäfer, M. (2011). Adverbs and Adverbials, Semantics, An International Handbook of Natural Language Meaning, Volume 2, Berlin: Mouton de Greyter.
• Özsoy, S.; Balcı, A. ve Turan, Ü. D. (2012). Genel Dilbilim-I, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Tenişev, E. R. (1968). Tuvinsko-Russkiy Slovar, Moskva: İzdatel’stvo Sovyetskaya Ensiklopediya.
• Tesniére, L. (2015). Elements of Structural Syntax (çev. K. Timothy Osborne ve Sylvain Kahane), Amsterdam: John Benjamins Publishing Grammar.
• Tosun, İ. (2011). Tuva Türkçesinin Şekil Bilgisi, Basılmamış Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Turan, Ü. D. ve Durmuşoğlu Köse, G. (2011). Turkish Syntax, Semantics, Pragmatics and Discourse, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Uzun, N. E. (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul: Multilingual.