On the Definition, Form and Scope of Five-Verse Poems in Classical Turkish Poetry

Yıl 2022, Sayı: 37, 273 - 298, 27.12.2022

Melike Kübra Çaycıoğlu

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1158983

Cited By: 1

Öz

There are various issues related to poems composed of five-line stanzas and their definitions in traditional Turkish literature. In this study examines five-verse poems “Muhammes, tazmin, tahmis, taştir, tardiyye and şarkı”. It will concentrate on how these poems are defined, what makes them unique, whether they are standalone forms of verse, and how they relate to one another and discuss their differences and similarities, particularly concentrating on the relationship between poetry and the nazire and their differences. Via examples related to this poetry new, expansive definitions will be devised. The paper will highlight Muhammad as the major character. Within the five-verse bent group of poems, the paper will also examine tazmin for the first time and analyse it as tahmis and taştir. Taking into account the discourse on tardiyye and şark, the paper will develop a new viewpoint and inform recommendations especially with regard to tardiyye. Finally, the paper will address the confusing of poems with a five-verse bent in the titles of poetry in divans and mecmuas and suggest how to avoid it and how to choose their proper naming.

Anahtar Kelimeler

muhammes, tazmin, tardiyye, taştir, şarkı, Classical poetry, Ottoman poetry

KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE BEŞER MISRALIK BENTLERDEN TEŞEKKÜL ETMİŞ NAZIMLARIN TANIM, BİÇİM VE KAPSAMI ÜZERİNE

Öz

Klasik Türk edebiyatında beş mısralı bentlerden oluşan şiirlerin ne olduğu ve onların tanımları ile ilgili bazı problemler bulunmaktadır. Bu çalışmada beş mısralı bentlerden oluşan şiirler; “muhammes, tazmin, tahmis, taştir, tardiyye ve şarkı” olarak ele alınmıştır. Bu şiirlerin; tanımları, özellikleri, müstakil bir nazım biçimi olup olmadıkları ve birbirleriyle münasebetleri incelenecek ve bunların birbirlerinden ayrılan yönleri ve benzerlikleri üzerinde durulacaktır. Nazımların nazire ile aralarındaki ilişkiler ve özellikle aralarındaki farklara temas edilecektir. Adı geçen şiirlerle ilgili örneklerden de istifade edilerek yeni, geniş ve kapsamlı tanımlar yapılmaya çalışılacaktır. Ana şeklin muhammes olduğu tespitinden yola çıkılarak tazmin ve ilk defa beş mısralı bentlerden oluşan şiirler grubunda yer alan tahmis ve taştir gibi tanımlar da değerlendirilip açıklanacaktır. Tardiyye ve şarkı üzerine yapılan tartışmalar ele alındıktan sonra özellikle tardiyye için yeni görüş ve öneriler dile getirilecektir. Ayrıca divan ve mecmualardaki şiir başlıklarında, beş mısralı bentlerden müteşekkil şiirlerin karıştırılmaması için dikkat edilmesi gereken hususlara temas edilip doğru adlandırma üzerine teklifler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik şiir, Osmanlı şiiri, muhammes, tahmis, tazmin, tardiyye, taştir, şarkı, Classical poetry, Ottoman poetry, şarkı.

Kaynakça

• Ahmed Reşîd [Rey]. (2018). Nazariyyât-ı Edebiyye (C. I) (A. Can, Haz.). İstanbul: DBY Yayınları.
• Akçay, Ü. (2013). Fatih Sultan Mehmed’in Eş‘ârının Tahmisât u Tesdîsâtı (Tahmisât u Tesdisât-ı Ali Emîrî Efendi) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Akün, Ö. F. (2015). Divan Edebiyatı. İstanbul: İsam Yayınları.
• Ali Nazif. (1306). Zînet‘ü’l-Kelâm. Dersadet: Mahmud Bey Matbaası.
• Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk Edebiyâtı Târihi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Bellibaş, A. (2014). Milli Kütüphane 06 Hk 319/1 No’lu Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin-Dizin) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Adıyaman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Adıyaman.
• Bilgegil, K. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Cengiz, H. (2017). Divan Şiirinde Musammatlar. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Şiiri (Divan Şiiri), (Özel Sayı-2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çaycıoğlu, M. (2018). Beyânî-i Karahisârî Dîvân (İnceleme-Metin) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. İstanbul.
• Çetinkaya, M. (1996). Türk Edebiyatında Murabba (2.Cilt) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi: Ölçüler-Uyak-Nazım Biçimleri-Söz Sanatları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durmuş, İ. (2011). Tazmin. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 40, ss. 204-206). İstanbul.
• Erdoğan, M. (1997). Türk Edebiyatında Muhammes (Basılmış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kırıkkale.
• Erdoğan, M. (2002). Türk Edebiyatında Muhammes. Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gibb, W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi (C. I) (A. Çavuşoğlu, Çev.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gümüş, A. (2015). Mecmû‘a-i Eş‘âr [Nuruosmaniye Kütüphanesi 4960] (Metin-İnceleme) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Kültür Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Gümüşkılıç, M. (2016). Ahmet Cevdet Paşa Belâgat-ı Osmâniyye. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Gürer, A. (2008). Tardiyye Bir Nazım Şekli midir?. Journal of Turkish Studies, Türklük Bilgisi Araştırmaları, Şinasi Tekin Hatıra Sayısı III, 32(1), 241-249.
• İlaydın, H. (1958). Türk Edebiyatında Nazım. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• İpekten, H. (2013). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İsen, M. (2012). Türler. M. İsen (Ed.), Eski Türk Edebiyatı El Kitabı içinde (ss. 251-271). Ankara: Grafiker Yayınları.
• İsmail Habib. (1942). Edebiyat Bilgileri. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İz, F. (1966). Eski Türk Edebiyatında Nazım (C. I). İstanbul: Küçükaydın Matbaası.
• Kam, Ö. F. (2008). Divan Şiirinin Dünyasına Giriş Âsâr-ı Edebiye Tedkîkâtı (H. Çeltik, Haz.). Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Karabey, T. ve Atalay, M. (2017). Ahmed Cevdet Paşa Belâgat-ı Osmâniye (Orijinal Metin İlaveli). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, M. (2001). Kasîdetü’l-Bürde. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 24, ss. 568-569). İstanbul.
• Kılıç, F. (2012). Nazım Şekilleri. M. İsen (Ed.), Eski Türk Edebiyatı El kitabı içinde (ss. 207-250). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Köksal, F. ve Tok, V. A. (2013). Osmanlı Edebiyatı -Belâgat- Menemenlizâde Mehmet Tâhir. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Köksal, M. F. (2001). Kadı Burhaneddin Divanı’nda Nazım Şekilleri İle İlgili Bazı Tespitler. M. Argunşah, İ. Görkem, H. Argunşah ve A. Kılıç (Haz.), Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni (12-13 Nisan 2001) içinde (C. 1, ss. 465-472).
• Kurnaz, C. ve Çeltik, H. (2005). Klasik Nazım Şekillerinin Oluşumu ve Sistematiği. Süleyman Hayri Bolay Armağan Kitabı içinde (ss. 487-538). Ankara.
• Kurnaz, C. ve Çeltik, H. (2010). Divan Şiiri Şekil Bilgisi. Ankara: H Yayınları.
• Kurnaz, C. ve Çeltik, H. (2012). Şekiller Arasında: Nazım Şekli Araştırmaları. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Küçük, S. (2009). Bâkî Dîvânı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mehmed Rıfat. (1308). Mecâmi‘ü’l-Edeb. Dersadet: Kasbar Matbaası.
• Muallim Naci. (2017). Istılâhât-ı Edebiyye (Y. Saraç, Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi. (2014). Kâmûsu’l-Muhît. M. Koç ve E. Tanrıverdi (Haz.), Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi (C. II). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Pala, İ. (2011). Tazmin. Türk Edebiyatı. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 40, s. 206). İstanbul.
• Pala, İ. ve Kılıç, F. (2020). Musammat. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 31, ss. 233-235). Ankara.
• Sanni, A. (2014). Klasik Arap Şiir ve Teorik Hitabında Tazmin (Enjambment) ve Yapısal Uyum Üzerine (Ö. Kara, Çev.). Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(30), 230-262.
• Saraç, Y. (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi- Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Saraç, Y. (2011). Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Suzan, Y. (2008). Arap Şiirinde Muhammes ve Tahmis (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Şemseddin Sami. (2012). Kâmûs-ı Türkî. Balıkesir: Altınpost Yayıncılık.
• Şemseddin Sami. (2019). Kamus-ı Türkî (P. Yavuzarslan Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tâhirü’l-Mevlevî. (1994). Edebiyat Lügatı (K. E. Kürkçüoğlu, Haz.). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Taş, S. (2015). Arap Dilinde Tazmin ve Kur’ân-ı Kerim’de Kullanılışı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Temizer, A. (2010). Arap Dilinde Tazmin. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (39), 81-96.
• Uzun, M. (2010). Şarkı. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 38, ss. 357-358). İstanbul.