OSMANLININ YAYCILARI: İSTANBUL’DA YAY İMALATI VE TİCARETİ (1010 - 1059 / 1601 - 1649)

Yıl 2023, Sayı: 38, 97 - 115, 16.05.2023

Şükrü Seçkin Anık

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1107953

Öz

İnsanlık, ucu keskinleştirilmiş bir taş ya da kemik yardımıyla hayatını daha kolay sürdürebileceğini anladığı andan itibaren silah teknolojisi, sürekli gelişim göstermiştir. Elbette silah teknolojisindeki bu gelişme, toplumların yaşadıkları coğrafya ile ayrı tutulamaz. Örneğin çalışmamızın iskeletini oluşturan Osmanlı yayları, mürekkep/katışık/bileşik/kompozit yapıda yaylardır ve bu yayların dörtte üçü hayvansal malzemeden üretilmektedir. Dolayısıyla yaşadıkları coğrafya itibariyle hayvancılıkla ilgilenen Orta Asya bozkır kavimleri, bu yay tipini kullanmışlardır. Bu kavimlerden biri olan Oğuz Türkleri tarafından kurulan Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyıla kadar bu yay tipini kullanılmış ve bu dönem itibariyle de hızla ateşli silahlara geçilmiştir. Ancak bu araştırmada da ortaya konulmaya çalışıldığı üzere okçuluk tamamen kaybolmamış bilakis XVII. yüzyıl, okçuluğun gömlek değiştirdiği bir dönem olmuştur. Spor müsabakalarında kullanmak için üzere üretilen yayların yüzyıl ortasına doğru sayıları giderek artmış ve müsabaka türüne göre çeşitlendiği gözlemlenmiştir. Dolayısıyla bu dönemde savaş alanlarından çekilen yay, Okmeydanı denilen alanlarda kendini göstermeye başlamıştır. Bu çalışma, yay teknolojisindeki bu değişimi ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda 1601 ile 1649 yılları arasında İstanbul’da yay üreten gruplar belirlenerek bunların sattıkları ürünler ve bu ürünlerden elde ettikleri gelirler tespit edilmiştir. Böylece hem satılan ürünlerdeki değişim ve çeşitlilik ortaya konmaya çalışılmış hem de geri planda kalan okçuluğun ekonomik cephesi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yay, Yaycılar Loncası, kemangeran, narh, mevacip

Bowyers of the Ottomans: Producing and Trading Bow in İstanbul (1600-1650)

Öz

Weapon technology has advanced steadily since humans discovered that using a sharpened stone or bone might make living easier. Of course, the geography of residing societies must be considered while discussing this advancement in weapon technology. For example, the composite Ottoman bows that serve as the foundation of our study are made of three-quarters animal material. Thus, Central Asian Steppe tibes, drawn to animal husbandry due to their geographic position utilized this bow type. One of these tribes, the Oghuz Turks founders of the Ottoman Empire, employed this kind of bow until the 17th century. Although in time, weapons were quickly adopted, as this paper attempts to show, archery did not entirely vanished but it rather underwent a name shift around the 17th century. Toward the middle of the century, there was a progressive growth in the number of bows created for sporting events that differed depending on the competition. As a result, during this period, the bow which emerged from the battlefields, started to appear in the Okmeydan areas. This study follows how bow manufacture has changed, identifying the groups that made bows in Istanbul between 1600 and 1650; the goods they sold and the income generated from the sales. The paper emphasizes the less examined the economic side of archery, focusing on both change and diversity in the sold products.

Anahtar Kelimeler

Bow, Bowmens Guild, Kemangeran, Narh, Mevacip

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• Bab-ı Asafi, Mühimme Defterleri, (A.DVNS.MHM.d), 14/1; 16; 28; 53.
• İbnülemin, Bahriye, (İE.BH), 1/21; 1/99.
• Maliyeden Müdevver Defterler, (MAD.d), 4586; 5085; 6299; 7443; 7444; 3697.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri, (TS.MA.d), 487; 488; 489; 2993; 2924; 7253; 9604; 9613/3; 10010.
• Yabancı Arşivler
• Bulgaristan Arşivi, (YB.04.d), 55.
• Tetkik Eserler
• Akdağ, M. (2018). Türkiye'nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. İstanbul: Yapıkredi Yayınları.
• Akdağ, M. (2019). Türk Halkının Dirlik ve Düzen Kavgası. İstanbul: Yapıkredi Yayınları.
• Akgün, Ö. F. (2002). Koçi Bey. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopesi içinde (C. 26, ss. 143-148).
• Balfour, H. (1890). On the Structure and Affinities of the Composite Bow. The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, (19), 220-250.
• Barkan, Ö. L. (1942). XV. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tesbit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar - I (İhtisab Kanunları). Tarih Vesikaları Dergisi, 1(5), 326-340.
• Barkan, Ö. L. (1942). XV. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tesbit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar - II (İhtisap Kanunları). Tarih Vesikaları Dergisi, 2(7), 15-40.
• Barkan, Ö. L. (1970). XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri. Belleten, 34(136), 557-607.
• Brown, F. E. (1937). A Recently Discovered Compound Bow. Annales de L'institut Kondakov (Seminarium Kondakovianum), (IX), 1-10.
• Chotbayev, A. (2013). The Armanent of the Ancient Nomads of the Kazakh Steppes. Astana: Republic of Kazakhstan Ministry of Education and Science.
• Çelik, B. (2018). Osmanlı Seferleri’nde Orducu Esnafı’nın Fonksiyonları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3(1), 136-147.
• Çelik, Ş. (2007). Orducu. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, 370-373.
• El-Câhiz. (1967). Hilâfet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Fatîletleri (R. Şeşen, Yay. Haz.). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Eralp, N. (1993). Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Kullanılan Silahlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Evliya Çelebi. (2016). Seyahatname (Cilt I) (S. A. Kahraman, Yay. Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Faroqhi, S. (2004). Krizler ve Değişim 1590-1699. H. İnalcık ve D. Quataert (Ed), Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi içinde (C. 2, ss. 543-743). İstanbul: Eren Yayınları.
• Faroqhi, S. (2011). Osmanlı Zanaatkarları. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Genç, M. (2013). Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Göksu, E. (2018). Okla Yükselen Millet. İstanbul: Okçular Vakfı Yayınları.
• Hall, A. ve Farrell, J. (2008). Bows and Arrows From Miran, China. Journal of the Archer-Antiquaries, 51, 89-98.
• Hezarfen Hüseyin Efendi. (1998). Telhisü'l-Beyan fi Kavanin-i Al-i Osman (S. İlgürel, Yay. Haz.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İpçioğlu, M. (1990). Kanuni Süleyman’ın Estergon (Esztergom) Seferi 1543 - Yeni Bir Kaynak. Osmanlı Araştırmaları, 10(10), 137-161.
• Karpowicz, A. (2018). Osmanlı Türk Yaylarının İmali ve Tasarımı (M. Y. Akbulut, Çev.). İstanbul: Okçular Vakfı Yayınları.
• Katip Abdullah Efendi. (2013). Kavaidü'r-Remy (İ. Uçar, Yay. Haz.). Sakarya: Mucize Yayınları.
• Katip Abdullah Efendi. (2020). Tezkire-i Rumat. (Ş. S. Anık, Yay. Haz.). İstanbul: Okçular Vakfı Yayınları.
• Klopsteg, P. E. (2016). Turkish Archery and Composite Bow. Eastford, United Stades of America: Martino Publishing Mansfield Centre.
• Klopsteg, P. E. (2019). Türk Okçuluğu (Ö. S. Saruhanoğu ve U. K. Boyacı, Çev.). İstanbul: Okçular Vakfı Yayınları.
• Koçi Bey. (2008). Koçi Bey Risaleleri (S. Çakmakoğlu, Yay. Haz.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kütükoğlu, M. (2006). Narh. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 390-391.
• Kütükoğlu, M. (1978). 1009 (1600) Tarihli Narh Defterine Göre İstanbul’da Çeşitli Eşya ve Hizmet Fiyatları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, (9), 1-84.
• Kütükoğlu, M. (1983). Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Mustafa Kani Bey. (2010). Telhis-i Resailat-ı Rumat. (K. Yavuz, İ. Canatar ve A. Yüksel, Yay. Haz.). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Okçuluk Sicil Defteri. (2016). (İ. Bakırcan, Yay. Haz.) İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Osmanlı Arşiv Belgelerinde Türk Okçuluğu. (2019). (H. Şahintürk, Y. Karaca, A. Özkılınç, E. Kırca, M. S. Temel ve K. Gurulkan, Yay. Haz.). İstanbul: Okçular Vakfı Yayınları.
• Özveri, M. (2013). Osmanlı Kompozit Yayının Savaş Alanlarındaki Avantaj ve Zaafları. K. Şakul (Ed.), Yeni Bir Askeri Tarih Özlemi: Savaş, Teknoloji ve Deneysel Çalışmalar içinde (ss. 21-41). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2015). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2016). Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Razavi. (2014). Fütüvvetname-i Kebir (H. Yılmaz ve S. Gülten, Çev.) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• Salihlioğlu, H. (1964). XVII. Asrın İlk Yarısında İstanbul’da Tedavüldeki Sikkelerin Raici. Belgeler, 1(2), 227-233.
• Şemseddin Sami. (1317). Kamus-ı Türki. İstanbul: Dersaadet Matbaası.
• Tabakoğlu, A. (1985). XVII. ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 41(1-4), 389-414.
• Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı Mali Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Taşağıl, A. (2012). Göktürkler I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tez, Z. (2016). Meslekler Tarihi. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1982a). Osmanlı Tarihi – II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar (Cilt 3 - Bölüm 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1982b). Osmanlı Tarihi - XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar (Cilt 3 - Bölüm 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Waele, A. D. (2005). Composite Bows at ed-Dur (Umm al-Qaiwain, U.A.E.). Journal of Arabian Archaeology and Epigraphy, (16), 154-160.
• Yı, E. (2018). 17. Yüzyıl İstanbul’unda Lonca Dinamikleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yücel, Ü. (1999). Türk Okçuluğu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Yücel, Y. (1992). Osmanlı Ekonomi-Kültür-Uygarlık Tarihine Dair Bir Kaynak: 1640 Tarihli Es‘Ar Defteri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.