AHMED PAŞA’NIN “GÜNEŞ” REDİFLİ KASİDESİNDE GÜNEŞ-HÜKÜMDAR SEMBOLÜNÜN MİTOLOJİK YÖNLERİ

Yıl 2023, Sayı: 38/Özel Sayı, 173 - 197, 07.07.2023

Fatih Uğur

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1229758

Cited By: 1

Öz

Antik Çağ’da önemli bir mitolojik figür olan güneş, mitolojik öykülerde bir tanrı-hükümdar gibi düşünülmüştür. Hemen her kültürde gökyüzünde hüküm süren bir gök cismi olarak tasavvur edilen güneşin, ışığı, ısısı, rengi ve hareketleri ile hükümdar arasında benzerlik ilişkisi kurulmuştur. Bilhassa Mezopotamya bölgesi toplulukları ve onun kültür mirasını devralan diğer topluluklarda güneşe yüklenen hükümdarlık özellikleri birbirini çağrıştıran bir motif örüntüsü içinde anlatılagelmiştir. Oluşturulan anlatılar sonraki yüzyıllarda da edebî eserlere taşınmıştır. Bu bağlamda XV. yüzyıl divan şairlerinden Ahmed Paşa da şiirlerinde ve özellikle “güneş” redifli meşhur kasidesinde güneş mitleriyle benzerlik gösteren bazı imaj ve sembollere yer vermiştir. Fatih Sultan Mehmed’i övmek için yazılan bu kasidede şair, güneşi bir hükümdar gibi düşünmüş ve kaside boyunca onun hükümdarlık özelliklerini tasvir etmiştir. Söz konusu kasidede güneş, gökyüzünün hükümdarı olduğu kadar bir hükümdarın sahip olması gereken ve kimi zaman idealize edilmiş hükümdarlık profilini de temsil eden özellikleri taşıyan biri olarak anlatılmıştır. Şiirde yer alan bu özellikler mitolojide tanrı olarak teşhis edilen güneşin özellikleri ile benzerlik göstermektedir. Bu çalışmada Ahmed Paşa’nın “güneş” redifli kasidesindeki bazı beyitlerde yer alan imajlar, çeşitli kültürlerin mitolojilerindeki güneş sembolüyle benzerlikleri dolayısıyla ele alınarak aralarındaki ortak yönler incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Ahmed Paşa, güneş kasidesi, güneş, mitoloji.

The Symbol of the “Sun-Sovereign” with Its Mythological Aspects in Ahmet Pasha’s Eulogy with Repeated-voice “Sun”

Öz

The Symbol of the “Sun-Sovereign” with Its Mythological Aspects
in Ahmet Pasha’s Eulogy with Repeated-voice “Sun”
Abstract: The sun, an important mythological figure in Antiquity, was thought of as a god-sovereign in many myths. The sun was conceived as a sovereign in the sky in almost every culture and it was believed that it was the sovereign. In particular, in the Mesopotamian communities and other communities that inherited their cultural heritage, the rulership features attributed to the sun have been described in a pattern of motifs that evoke each other. The narratives created were transferred to literary works in the following centuries. In this context, Ahmed Pasha, one of the 15th century divan poets, also included some images and symbols in his poems and especially in his famous ode with repeated-voice “sun”, which are similar to the sun myths. In this eulogy written to praise Fatih Sultan Mehmed, the poet thought of the sun as a sovereign and described his reigning characteristics throughout the ode. In the eulogy in question, the sun is described as a sovereign of the sky, as well as a person who has the characteristics that a sovereign should have and sometimes represents the idealized reigning profile. These features in the poem are similar to the features of the sun, which is identified as a god in mythology. In this study, the images in some of the couplets in the ode were discussed due to their similarities with the sun symbol in the mythologies of various cultures, and the common aspects between them were tried to be examined.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Ahmed Pasha, sun qasida, sun, mythology

Kaynakça

• Alpay Tekin, G. (2013). Güneş ve Kılıç. Türklük Bilgisi Araştırmaları / Journal of Turkish Studies (40), 373-383.
• Ay, Ü. (2009). Divan Şiirinde Güneşin Sevgili Tipine Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (2), 117-162.
• Bayladı, D. (2005). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Baz, F. (2018). Roma İmparatorlarının Güneş ve Işık Olarak Algılanmaları. B. Cennet, (Ed.), Navisalvia, Sina Kabaağaç’ı Anma Toplantısı: Işık ve Karanlık, 39-58.
• Beckman, G. (2012). Samas Among The Hittites. PIHANS, Theory and Practise of Knowledge Transfer, (121), 129-136.
• Beler, A. G. (2004). Egyptian Mythology. New York: Grange Books.
• Beydilli, C. (2015). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük (E. Ercan, Çev.). Ankara: Yurt Kitap.
• Black, J. ve Green, A. (2017). Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Köprü Kitap.
• Connor, N. (2018). Her Yönüyle Klasik Mitoloji (D. Candaş, Çev.). Ankara: Akılçelen Kitpalar.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Demirci, K. (2019). Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş. İstanbul: Ayışığı Yayınları.
• Eliade, M. (2016). Okültizm, Büyücülük ve Kültürel Modalar (C. Soydemir, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Eliade, M. (2018). İmgeler ve Simgeler (M. A. Kılıçbay, Çev.). İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İsatnbul: Kabalcı Yayınları.
• Grimal, P. (2012). Mitoloji Sözlüğü, Yunan ve Roma (S. Tamgüç, Çev.). İstanbuk: Kabalcı Yayınları.
• Gülhan, A. (2005). Güneş Redifli Kasideler ve Övgülerinde Hükümdar Tiplemeleri Üzerine Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Aramağan, II(XXVI), 297-328.
• Ions, V. (1982). Egyptian Mythology. Yugoslavia: Newnes Books.
• Koçoğlu, T. (2020). Rûznâmeci Muhammed Şâkir’in Acâ’ibü’l-Mahlûkât Tercümesi. Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Kramer, S. N. (2015). Tarih Sümer’de Başlar (H. Koyukan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kramer, S. N. (2018). Sümer Mitolojisi (H. Koyukan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kutlar, F. S. (2004). Lâciverd. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü içinde (C. 4, ss. 222-225). Ankara: AKM Yayınları.
• Küçük, S. (1988). Divan Şiirinde Güneş Üzerine Bir Deneme. Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü. Mehmet Kaplan İçin. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 149-176.
• Olcott, W. T. (2021). Güneş Mitleri: Tapınma, Törenler ve Efsaneler (K. Göktaş, Çev.). İstanbul: Maya Kitap.
• Öztürk, Ö. (2016). Dünya Mitolojisi. Ankara: Nika Yayınevi.
• Roux, J.-P. (2011). Türklerin ve Moğolların Eski Dini (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sabuncu, Z. (2004). Eski Türk Edebiyatında Güneş Motifi Üzerine Bir İnceleme. Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları: Kaf Dağının Ötesine Varmak, I(28), 289-299.
• Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyâre ve Sabiteler (Burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları, (90), 131-180.
• Şentürk, A. A. (2020a). Ahmed Paşa’nın Güneş Kasidesi Üzerine Düşünceler. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2020b). Osmanlı Şiiri Kılavuzu (C. 4). İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2013). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1966). Ahmet Paşa Divanı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Yıldırım, N. (2017). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Wellek, R. ve Warren, A. (2019). Edebiyat Teorisi (F. Huyugüzel, Çev.). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Wilkinson, R. H. (2016). Eski Mısır’ın Bütün Tanrı ve Tanrıçaları (A. F. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.