A Dissident: Ahmet Reşit Rey and Sehrâh Newspaper

Yıl 2023, Sayı: 39, 59 - 74, 07.12.2023

Tuğba Aşan

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1195305

Öz

This article aims to discuss the political and intellectual ideas of a renouned man of letters, Ahmet Reşit Rey (1870-1955). After the declaration of the 2nd Constitutional Period, Ahmet Reşit, took part in politics supporting the Constitution although he stood against the largest political party that of Union and Progress. His articles published in the Şehrâh Newspaper, one of the Constitutional period’s newspapers opposing the policies of the Union and Progress party, attest to his dissident opinions. In his articles published under the title “From Past to Present”, Ahmet Reşit, by comparing the period of II. Abdülhamid to that of constitutional provisions, he discusses change during the transition from absolute to constitutional monarchy in the Ottoman Empire with a critical eye. Ahmet Reşit Rey led a life full of art and literature while working as a civil servant and he was in politics. Therefore, the perspective of an opposing intellectual could enrich our understanding of the political events of the period.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Reşit Rey, Şehrah Newspaper, II. Abdulhamid, Constitutionalism, Union and Progress

BİR MUHALİF İSİM: AHMET REŞİT REY VE ŞEHRÂH GAZETESİ

Öz

Bu makalede edebiyatçı kimliği ile tanınmış olan Ahmet Reşit Rey’in (1870-1955), bir siyaset ve fikir adamı olarak düşünceleri ile olayları değerlendirme biçimi ortaya konulmak istenmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanı (1908) sonrasında siyasetin içerisinde yerini alan Ahmet Reşit, Meşrutiyet yönetimini desteklemiş ancak dönemin en büyük siyasi örgütlenmesi olan İttihat ve Terakki’nin karşısında durmuştur. Meşrutiyet devrinin İttihat Terakki karşıtı gazetelerinden olan Şehrâh Gazetesi’nde yayınlanmış olan makaleleri, onun muhalif tavrına örnek oluşturmaktadır. “Maziden Hale” başlığı ile yayınlanan bu yazılarıyla II. Abdülhamid zamanı ile Meşrutî hükümetler dönemi arasında karşılaştırma yapan Ahmet Reşit böylece bize Osmanlı Devleti’nde Mutlakiyet’ten Meşrutiyet’e geçişte yaşanan değişimi eleştirel bir gözle sunmaktadır. Ahmet Reşit Rey, memuriyet hayatı boyunca ve siyasetin içerisindeyken aynı zamanda sanat ve edebiyat dolu bir yaşam sürdürmüştür. Makalemizde, Osmanlı Devleti’nin en kritik dönemlerinden birine şahitlik etmiş olan Ahmet Reşit Rey’in Şehrâh Gazetesi’ndeki Nisan-Haziran 1911 tarihlerinde yayınlanmış olan siyasete dair makaleleri incelenmiştir. Dönemin siyasi olayları, muhalif bir fikir adamının bakış açısı ile değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Reşit Rey, Şehrâh Gazetesi, II. Abdülhamid, Meşrutiyet, İttihat ve Terakki

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), HH.SAİD.d 4/35, H. 29-12-1286.
• Düstur, II. Tertip, Cilt 1.
• Kitap, Tez ve Makaleler
• Ali Münif Bey’in Hatıraları. (1996). (T. Toros, Haz.). İstanbul: İsis Yayınları.
• Birinci, A. (1998). Hürriyet ve İtilaf Fırkası. TDVA, 18, 507-511.
• Bolayır, A. E. (2013). Ali Ekrem Bolayır’ın Hatıraları (M. K. Özgül, Haz.). Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Çelik, Y. (2013). Şeyhü’l Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Develioğlu, F. (2011). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• İlyasoğlu, E. (2005). Cemal Reşit Rey. İstanbul: Dünya Kitapları/ Müzik Kitaplığı.
• Kuneralp, S. (1999). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber. İstanbul: İsis Yayınları.
• Özcan, R. (2002). Ahmet Reşit Rey’in (H. Nazım) Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rey, A. R. (2014). İmparatorluğun Son Döenminde Gördüklerim- Yaptıklarım 1890-1922 (N. Ö. Akın, Haz.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi Cilt 2. (2010). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Toprak, Z. (1987). Bir Evrak-ı Muzırra: Şehrah Gazetesi. Tarih ve Toplum Dergisi, 37, 45-47.
• Topuzlu, C. (2017). İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım (H. Hatemi ve A. Kazancıgil, Haz.). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Tural, E. (2009). Son Dönem Osmanlı Bürokrasisi. Ankara: TODAİE.
• Yazıcı, H. (2020). 1919 Paris Barış Konferansı’nda Türk Tezleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 9(2), 1039-1064.
• Yılmaz, A. Y. (2022). Cumhuriyetin Sürgünleri Yüzellilikler (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Ankara.
• Süreli Yayınlar
• Şehrâh (3 Nisan 1911). “Meclis-i Mebusan, Vazife-i Murakabe”. Maziden Hale 4.
• Şehrâh (2 Mayıs 1911). “Ordu”. Maziden Hale 6.
• Şehrâh (3 Mayıs 1911). “Siyaset-i Hariciyye”. Maziden Hale 7.
• Şehrâh (4 Mayıs 1911). “Siyaset-i İktisadiye”. Maziden Hale.
• Şehrâh (7 Mayıs 1911). (Başlıksız).
• Şehrâh (8 Mayıs 1911). (Başlıksız).
• Şehrâh (9 Mayıs 1911). “Teşkil ve İdare-i Vilâyât”. Maziden Hale 13.
• Şehrâh (11 Mayıs 1911). “Adliye”. Maziden Hale 15.
• Şehrâh (12 Mayıs 1911). “Maarif”. Maziden Hale 16.
• Şehrâh (14 Mayıs 1911). “Siyaset-i Maliye”. Maziden Hale 18.
• Şehrâh (16 Mayıs 1911). “Tensikat”. Maziden Hale.
• Şehrâh (17 Mayıs 1911). “Memurun Maaşatı”. Maziden Hale 21.
• Şehrâh (26 Mayıs 1911). “En Büyük Düşmanımız”.
• Şehrâh (9 Haziran 1911). “Memurîn Harcırahı”.
• Yeni Sabah (26 Şubat 1941). “Hatıralarım”.