The Role of Patients, Their Demands, and Bureaucratic Responses during the 19th Century Ottoman Period

Yıl 2018, Sayı: 28, 55 - 74, 03.08.2018

Rüya Kılıç

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1433756

Öz

This study uses historical patient petitions to examine both the roles and demands elicited by patients during the 19th century Ottoman period and the bureaucratic responses to these in terms of the rights and privileges extended. At times the most basic needs of these patients may have been assumed, either as temporary or permanent arrangements, while - in other instances - the responsibilities for patient care may also have been withdrawn. As a means of solving the problems they were facing, patients petitioned the authorities for various forms of assistance, basing such requests on the misfortunes of their situations. The authorities then based their responses to these demands on the current governmental strategies being employed and did so by balancing matters of charity along with such considerations as work efficiency and economic benefits.
The group of documentation utilized in the course of this study allows us both to witness the efforts employed by patients in coping with the illnesses they are facing, and the responses they receive from governmental officials. In addition to these two major players in pursue of patient care, we can also add the patients' closest relatives charged with representing the patients. In this manner, we can determine the kinds of efforts undertaken by the patients themselves and by male and female representatives. Thus, through the correspondence between the patient, relatives and health officials we can follow both the patients efforts to counter illness and the official responses. Consequently we can unravel the true bonds of relationships, compassion, rights, responsibilities, and legitimacy. We thus decided that the accounts of individual experiences and stories would best cover methodologically such a variety of dimensions. Since the commonality of unique and individual stories were more revealing of the general attitude and methodology of approach towards illness, this study will serve as an important contribution to research in Turkish medical and cultural histories.

Anahtar Kelimeler

Ottoman history of medicine, patient, patient role, compassion

OSMANLI’DA HASTA ROLÜ, HASTA TALEPLERİ VE BÜROKRASİ (19. YÜZYIL)

Öz

Bu çalışmada, 19. yüzyıl Osmanlı toplumunda hasta ve yakınlarının verdiği dilekçelerde dile getirilen talepler ile bürokratik makamların bu taleplere verdiği cevaplar ele alınmaktadır. İnsan, sağlık sebebiyle en temel ihtiyaçlar bakımından başkasına geçici veya kalıcı olarak bağımlı hâle gelebildiği gibi bazı sorumluluklardan da kurtulabilir. Sorumluluktan kurtulma talebi, özellikle devlet kurumlarında çalışan kimseler için resmî olarak dile getirilmesi gereken bir süreçtir. Bu süreç, birtakım yazışmalar sebebiyle kayda geçtiğinden yazışmalar veya talepler günümüze veri olarak intikal eder. Devlet kurumlarında çalışan kimselerin sağlık sebebiyle sunduğu yazılı taleplere yönetici makamdan da cevap gelir. Bu da bize, bürokratik mekanizmanın hasta ve hastalık durumu karşısındaki tutumunu değerlendirme fırsatı verir.
Osmanlı arşivlerinde, hasta talepleri ve bunlara verilen cevapları içeren çok sayıda belge bulunmaktadır. Bu çalışmanın dayandığı belge grubu, hastaların hastalıkla başa çıkma çabaları ile bürokratik makamların hasta taleplerine verdikleri idari tepkileri birlikte görme imkânı sağlamaktadır. Bu sürece doğrudan veya dolaylı olarak hasta yakınları da dâhil olmaktadır. Böylece hasta, hasta yakını ve yetkili merciler arasında yürütülen yazışmalar üzerinden hastaların hastalıkla baş etme çabaları tespit edildiği gibi, hastalık vesilesiyle yapılan idari işlemler de takip edilebilmektedir. Süreç; merhamet, hak ediş, hastalık bahanesi, sorumluluk ve meşruiyet açılarından işlemektedir. Bu sebeple, bireysel hasta tecrübeleri ve buna dayalı bütün süreçleri yansıtması bakımından, çalışmanın kurgusunu tek tek hikâyeler üzerinden oluşturmayı yöntem olarak tercih ettik. Birbirinden farklı her bir özel hikâyenin bizi, genel bir tutum, anlayış ve yaklaşıma götürmesini; bu genel tabloya dayalı olarak da hasta rolü, talepleri ve bürokratik uygulamalar üzerine bir değerlendirme yapmaya sevk etmesini umduk.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı tıp tarihi, hasta, hasta rolü, merhamet

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• A. DVN. 19/79; 43/21; 56/34; 106/7; 153/45.
• A. MKT. 53/22; 72/80; 140/15; 167/89.
• A. MKT. MHM. 8/21; 304/81-82; 348/20.
• A. MKT. MVL. 133/45; 136/5.
• A. MKT. UM. 23/79; 127/82; 312/66; 360/41; 391/37; 553/21.
• A.MKT. NZD. 74/36; 101/3; 102/49; 142/27; 190/54; 250/85; 262/67; 311/65; 312/26; 326/66.
• BEO. 43/3170; 1630/122206.
• C. SH. 7/332.
• C. ZB. 1/13.
• DH. MKT. 1/69; 123/46; 124/27; 197/26; 476/75; 837/49; 927/38; 1323/96; 1170/59; 1396/121; 1412/85; 1421/68; 1553/88; 2416/34; 2559/46.
• DH. MUİ. 19-1/22.
• DH. TMIK. M. 48/21.
• HAT 877/38850.
• HR. MKT. 31/57.
• İ. DH. 452/29952; 642/44698; 810/65480; 814/65703.
• MF. MKT. 84/117; 384/39.
• MV. 227/77.
• MVL. 792/55; 792/57.
• Y. HUS. 163/38.
• Y. PRK. AZJ. 16/38.
• Y. PRK. BŞK. 4/28; 28/69.
• ZB. 303/44.
• Baltaş, Z. (2007). Sağlık Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Druss, R. G. (1997). Hastalığın Psikolojisi: Hastalıkta ve Sağlıkta (T. Tunga Tüzer, Çev.). Ankara: Compos Metis Yayınları.
• Martal, A. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Emeklilik ve Buna İlişkin İlk Düzenlemeler. Kebikeç, 9, 35-42.
• Mossensohn, M. S. (2014). Osmanlı Tıbbı Tedavi ve Tıbbî Kurumlar 1500-1700. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Şakır, N. Z. (1946). Orduda Temaruz (Simulation). Ordu Doktorunun Nöropsişiatri Kılavuzu içinde (ss. 145-162).İstanbul: Genelkurmay Başkanlığı Askerî Basımevi.
• Özbek, N. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet. İstanbul: İletişim.
• Özel, O. (2015). Fotoğraflı Bir ‘Yemen Türküsü’: Yüzbaşı Mehmet Arif Bey’in Hicranlı Hayatından Bir Kesit. Kebikeç, 39, 555-564.
• Uzman, M. O. (1945). Frengi ve Sinir Hastalıkları. 1943-1944 Üniversite Konferanslarından ayrı basım, İstanbul.