Common Names Given to Persons from the Point of View of Collocation, Frequency and Context: “Bir kişi - Bir kimse” (A Person, An İndividual)

Yıl 2018, Sayı: 28, 75 - 89, 03.08.2018

Ece Korkut

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1433764

Öz

General nouns are used in several categories such as person, time, space, product, etc. In this article, we first studied the words “person” and “individual”, then the collocations “a person” and “an individual” among the general nouns given to man as an archilexeme. One of the aims of this article is to determine which of these words presented as synonyms or parasynonyms in most of publications are preferred by Turkish people. Another objective is to reveal in which case the collocations “a person” and “an individual” are synonymous when related to syntagm in the left and the right. This study, utilized the corpus data “Türkçe Ulusal Derlemi” (TUD), published online in 2012 and composed of 50 million words to obtain objective results from the semantic and syntactic point of view. As a result, we found out that the collocation “a person” is much more frequently used to that of “an individual”. Moreover, the two collocations can only be interchangeable in the “general and unknown” (defined or indefinite) cases. Finally, while the word “a person” is rather preferred in the fields of “world problems”, “fictional prose” and “art”, the collocation “an individual” is rather used in the fields of “thought and belief” and “commerce and finance”. The results are important to clarify the use properties of words or word groups that are considered synonymous and may be useful for the preparation of textbooks.

Anahtar Kelimeler

Collocation, Synonymy, General nouns, person, individual

EŞDİZİMLİLİK, SIKLIK VE BAĞLAM AÇISINDAN İNSANA VERİLEN GENEL ADLAR: BİR KİŞİ - BİR KİMSE

Öz

İnsan, zaman, mekân, eşya gibi pek çok ulamda genel adlar kullanılır. Bu çalışmada bir üst ulam ya da üstsözlükbirimi olarak insana verilen çeşitli genel adlar arasından önce “kişi” ve “kimse” sözcükleri, ardından “bir kişi” ve “bir kimse” eş dizimleri sıklık ve kullanım alanları dikkate alınarak incelenmiştir. Çalışmanın amaçlarından biri, birçok kaynakta eş anlamlı veya yakın anlamlı olarak sunulan bu kullanımlardan hangisinin Türkçe konuşucular tarafından daha sık yeğlendiğini saptamaktır. Bir diğer amaç ise, “bir kişi” ve “bir kimse” eş dizimlerini sol ve sağ dizimleriyle birlikte örneklendirerek hangi bağlamlarda eş değer olduğunu ortaya koymaktır. Çalışmada, 50 milyon sözcükten oluşan Türkçe Ulusal Derlemi’nin (TUD) 2012 yılında kullanıma açılan tanıtım sürümündeki verilerden yola çıkılarak anlam bilimi ve söz dizimi açısından nesnel sonuçlara ulaşılmıştır. Buna göre, “bir kişi” eş dizimi “bir kimse” eş dizimine göre çok daha sık kullanılmakta; ayrıca her iki eş dizim ancak “genel ve bilinmeyen” (belirtili veya belirtisiz)” durumlarda birbirinin yerine kullanılabilmektedir. Öte yandan, “bir kişi” daha çok “dünya sorunları”, “kurgusal düzyazı” ve “sanat” alanlarında yeğlenirken, “bir kimse” eş dizimi daha çok “düşünce ve inanç” ile “ticaret ve finans” alanlarında kullanılmaktadır. Bu tür incelemelerin, eş anlamlı olduğu düşünülerek her söz dizimi ve bağlamda birbirinin yerine kullanılan sözcük veya söz öbeklerinin kullanım özelliklerine ışık tutacağı ve özellikle ders kitaplarının hazırlanmasında yararlı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eş dizimlilik, Eş anlamlılık, Genel adlar, Kişi, Kimse

Kaynakça

• Aksan, D. (1974). Eşanlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Eskiliğinin Saptanmasında Eşanlamlardan Yararlanma. Türkoloji Dergisi, 6(1), 1-14.
• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U.U. ve diğerleri. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation in (pp. 3223-3227).
• Aksan, Y. ve Demirhan, U. (2014). Türkçe Ulusal Derlemi (TUD) Arayüz Özellikleri: Tanıtım ve Uygulama. 27. Ulusal Dilbilim Kurultayı içinde (ss. 280-290). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Aksan, Y. ve Demirhan, U. (2015). Genel Adlar: Sıklık Listesinden İşlevsel Ulamlara. 28. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildiriler Kitabı içinde (ss. 3-17). F. Karahan (Haz.). Ankara: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık.
• Atasoy, G. (2017). Türkçede Genel Adlar: Kadın ve Ada. DTCF Dergisi, 57(1), 186-201.
• Banguoğlu, T. (1959, 2004). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK.
• Eyüboğlu, İ. Z. (2004). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Güncel Sözlük. 03.10.2017 tarihinde tdk.gov.tr adresinden erişildi.
• Mahlberg, M. (2005). English General Nouns: A Corpus Theoretical Approach. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük. (1983). Ankara: TDK.
• Türkçe Ulusal Derlemi (TUD). (2012). Tanıtım Sürümü Kullanım Kılavuzu. Y. Aksan, H. Yılmazer, U. U. Demirhan, Ü. Mersinli (Haz.). Mersin.
• Türkçe Ulusal Derlemi. 10.10.2017 tarihinde www.tnc.org.tr adresinden erişildi.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.