Criticism of Religious Institutions in Rûhî's Terkib-bend

Yıl 2024, Sayı: 40, 35 - 62, 31.05.2024

Bünyamin Taş

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1370060

Öz

Rûhî's critical poem, written in the terkib-bend verse form, attracted great attention since the day it was written. Thus, subsequently, as far as it is known, there are around thirty “nazires” within the tradition to which it belongs. Academic research during the modern period continued to be interested in Rûhî's terkib-bend. These scholarly publications, paid attention to the interwined concepts of the terkib-bend where the poet criticizes behaviors such as injustice, lack of merit, hypocrisy, greed and ungratefulness. This article will focus on the criticisms voiced through the characters called “zahid” or “sufi” in the poem. A significant part of the poem, which consists of seventeen “bends” in total, is devoted to criticizing these types and glorifying the “rind” type. The fact that religious figures are criticized through the aforementioned characters in the ten “bends”, corresponding to more than half of the poem, shows that the subject of religion holds an important place in the poet's criticism. The criticism is not limited to the inappropriate actions of the religious characters, but also includes symbols related to their status. Thus, a holistic criticism was made against the institutionalized structure of religion with the help of symbols such as madrasah, masjid, tekke, book, vestment (cubbe) and turban.

Anahtar Kelimeler

Ruhi of Baghdad, terkib-bend, criticism of religious institution.

RÛHÎ’NİN TERKİB-BENDİNDE DİNÎ KURUMLARIN ELEŞTİRİSİ

Öz

Rûhî’nin terkib-bend nazım biçimiyle yazdığı eleştirel şiiri, yazıldığı günden itibaren büyük bir ilgi görmüştür. Bu durumun doğal bir sonucu olarak ait olduğu gelenek içinde, bilindiği kadarıyla, otuz civarında naziresi vardır. Rûhî’nin terkib-bendine gösterilen alaka, modern dönemde akademik araştırmalar aracılığıyla da sürdürülmüştür. Söz konusu bilimsel yayınlarda genellikle şiirdeki eleştirinin hangi kavramlarla örüldüğüne dikkat edilmiş ve şairin adaletsizlik, liyakatsizlik, riya, tamah ve nankörlük gibi davranışları eleştirdiği tespit edilmiştir. Bu yazıda ise şiirde “zahid” veya “sufi” olarak çağrılan tipler aracılığıyla yapılan eleştiriye dikkat çekilmiştir. Toplam on yedi bendden oluşan şiirin önemli bir kısmı, bu tiplerin yerilmesine ve onlara mukabil “rind” tipinin yüceltilmesine mahsustur. Şiirin yarısından fazlasına tekabül eden on bendde anılan tiplemeler üzerinden dinî kişiliklerin yerilmiş olması, şairin eleştirisinde din konusunun daha özel bir yeri olduğunu göstermektedir. Eleştiri, mezkûr tiplemelerin uygunsuz görülen eylemleriyle sınırlı kalmayıp onların statüsüyle alakalı sembollere de uzanmıştır. Böylece medrese, mescit, tekke, kitap, cüppe ve sarık gibi semboller yardımıyla dinin kurumsallaşan yapısına yönelik bütüncül bir eleştiri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bağdatlı Rûhî, terkib-bend, kurumsal din eleştirisi

Kaynakça

• Ak, C. (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
• Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2011). Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Arslan, M. (2018). Leylâ Hanım Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 11.07.2023 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59881,leyla-hanim-divanipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Aydın, M. S. (2000). İnsân-ı Kâmil. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 20, ss. 330-331). İstanbul: İSAM.
• Baltacı, C. (2004). Osmanlılar'da Mekteb. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 29, ss. 6-7). Ankara: İSAM.
• Bozkurt, N. (2009). Sarık. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 36, ss. 152-154). İstanbul: İSAM.
• Buyruk, İ. E. (2015). Bağdatlı Rûhî Divanı'nda Sosyal Hayat (Basılmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Canpolat, M. (1987). Mecmû'atü'n-Nezâ'ir Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Çağrıcı, M. (2009). Sirâceddin el-Urmevî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 37, ss. 262-264). İstanbul: İSAM.
• Demirci, M. (2003). Mâlik b. Dînâr. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 27, ss. 505). Ankara: İSAM.
• Erten, S. R. (2018). Kayseri Raşit Efendi Eski Eserler Kütüphanesindeki Bağdatlı Rûhî Dîvânı Nüshası (Metin- İnceleme) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Bozok Üniversitesi. Yozgat.
• eş-Şerîf er-Radî. (2007). Nehcü'l-Belâğa (Hz. Ali'nin Konuşmaları, Mektupları ve Hikmetli Sözleri) (A. Demircan, Çev.). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2016). Nehcü'l-Belâga İmam Ali’nin Hutbeleri, Vasiyetleri, Emirleri, Mektupları, Hikmet ve Vecizeleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Güler, Z. (1982). Hamdullah Hamdî: Leylâ ve Mecnûn (İnceleme-Metin) (Basılmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi. Erzurum.
• Güler, Z. (2008). Bağdatlı Ruhî’nin Meşhur Terkib-Bendine Sosyal Psikoloji Açısından Bir Bakış. E-Journal of New World Sciences Academy, 3(1), 28-43.
• Güzel, A. (2000). Kaygusuz Abdâl Divânı. Ankara: Milli Eğitim Yayınevi.
• İhsanoğlu, E. (2019). Medreseler Neydi, Ne Değildi? Osmanlılarda Akli İlimlerin Eğitimi ve Modern Bilimin Girişi. İstanbul: Kronik Kitap.
• İpşirli, M. (1993). Cer. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 7, ss. 388-389). İstanbul: İSAM.
• İpşirli, M. (2000). İlmiye. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 22, ss. 141-145). İstanbul: İSAM.
• İpşirli, M. (2003). Medrese-Osmanlı Dönemi. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 28, ss. 327-333). Ankara: İSAM.
• İsmail Hakkı Bursevî. (2019). Kitâbü'n-Netîce (A. Namlı, Yay.Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• James, W. (2017). Dinsel Deneyimin Çeşitleri İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme (İ. H. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Pinhan.
• Köksal, M. F. (2006). Sana Benzer Güzel Olmaz Divan Şiirinde Nazire. Ankara: Akçağ.
• Kurnaz, C. (1995). Felek. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 12, ss. 306-307). İstanbul: İSAM.
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Arpaemîni-Zâde Mustafâ Sâmî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 11.07.2023 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084, arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Mengi, M. (1985). Divan Şiirinde Rindlik. Ankara.
• Okumuş, S. (2011). Şairin Çağa Tanıklığı Bağdatlı Rûhî’nin Terkîb-i Bendi ve Nazireleri. Ankara: Divan Kitap.
• Onat Çakıroğlu, T. (2016). Bağdatlı Ruhi'de Sosyal Eleştiri. Bartın Üniversitesi Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu içinde (ss. 675-684). Bartın: Bartın Üniversitesi.
• Onay, A. T. (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Berikan.
• Özkan, Ö. (2003). Handî ve Divançesi-I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (27), 309-338.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C. 2). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Rûhî-i Bağdâdî. (1066/1656). Dîvân. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü, Arşiv No.: NEKTY09841.
• Rûhî-i Bağdâdî. (1167/1754). Dîvân. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Demirbaş No.: Bel_Yz_K.000281.
• Rûhî-i Bağdâdî. (1265/1849). Dîvân. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü, Arşiv No.: NEKTY00235.
• Rûhî-i Bağdâdî. (1287/1871). Külliyât-ı Eş'âr-ı Rûhî-i Bağdâdî. İstanbul.
• Rûhî-i Bağdâdî. (ty.). Dîvân. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Demirbaş No.: OE_Yz_0846_02.
• Rûhî-i Bağdâdî. (ty.). Dîvân. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü, Arşiv No.: NEKTY02849.
• Sağlam, H. (2011). Abdî-i Karahisârî ve Divanı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi. Ankara.
• Tuyan, R. D. (2007). Ayıntablı Hafız ve Divanı İnceleme-Metin-Dizin (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi. Ankara.
• Ülgener, S. F. (2006). Zihniyet, Aydınlar ve İzmler. İstanbul: Derin Yayınları.
• Yüksel, H., Delice, H. İ. ve Aksoyak, İ. H. (1996). Eski Anadolu Türkçesine İlişkin Bir Metin İslâmî'nin Mesnevisi. Sivas: Dilek Matbaacılık.