The Life of Vidin Guard Vizier Kara Mehmet Pasha, his Wealth and its Confiscation

Yıl 2024, Sayı: 41, 101 - 125, 09.11.2024

Anıl Üzden

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1447685

Öz

With the Treaty of Karlowitz in 1699, the Ottoman Empire firstly began to pursue a policy of recovering lost lands, and then of defending its borders after the Treaty of Passarowitz in 1718. Vidin, referred to in documents as “darü'l-jihad ve'l-mujahidin” (the dwelling place of holy war and holy warriors), exhibit these steps as it became a border town in the 18th century. The vizier Kara Mehmet Pasha served in various administrative posts before his last appointment as the guard of the castle of Vidin. This study aims to shed light on his life and the process of confiscating his wealth after his death and measure the impact a bureaucrat made on the spatial organization and the lifestyle in the private and public spheres of his administrative district. Utilizing archival documents from the Ottoman Presidency Archives (Bâb-ı Defteri Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği), registers and documents from the Topkapı Palace Museum Archives and the Vidin Şerʽiyye registers we have tried to draw some conclusions about the social, economic and cultural history of the Ottoman Empire using the acts and deeds of a high-ranking administrator.

Anahtar Kelimeler

Vidin, Ottoman Empire, border, inheritance, confiscation

VİDİN MUHAFIZI VEZİR KARA MEHMET PAŞA’NIN HAYATI, MÜSADERE SÜRECİ VE SERVETİNİN ANALİZİ

Öz

Osmanlı Devleti 1699 Karlofça Antlaşması ile önce kaybettiği toprakları geri alma, 1718 Pasarofça Antlaşması sonrasında ise sınırlarını savunmaya yönelik politikalar izlemeye başlamıştır. Belgelerde, “dârü’l-cihâd ve’l-mücâhidin” olarak anılan ve XVIII. yüzyılda bir serhat şehrine dönüşen Vidin’de bu adımların örneklerini izlemek mümkündür. Vezir Kara Mehmet Paşa devletin çok çeşitli bölgelerinde görev yapmış, son olarak Vidin Kalesi’ne muhafız olarak tayin edilmiştir. Vezir Kara Mehmet Paşa’nın hayatı, vefatı ile mal varlığının müsadere süreci, ilişkiler ağı ve muhallefatının değerlendirilmesi, bu çalışmanın temel amacını teşkil etmektedir. Bir bürokratın görev yaptığı bölgelerde mekâna etkisi ile özel ve kamusal alandaki yaşam tarzı, tarihsel bağlamda incelenmiştir. Bu kapsamda üst düzey bir yönetici özelinde XVIII. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin sosyal, ekonomik ve kültürel tarihine dair çıkarımlarda bulunulmuştur. Çalışmada, araştırma ve inceleme eserlerinin yanı sıra Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği fonundaki ve Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’ndeki defter ve evraklar ile Vidin Şerʽiyye sicillerinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vidin, Osmanlı Devleti, serhat, muhallefat, müsadere

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Teşekkür

Tez danışmanım Sayın Prof. Dr. Mehmet ÖZ'e destek ve katkılarından dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2004). İbrahim Müteferrika’nın Yeni Yayınlanan Terekesi ve Ölüm Tarihi Üzerine. Türklük Araştırmaları Dergisi, 15, 349-362.
• Akgündüz, A. (1995). Fetâvâ-yı Ebu’s-Suûd. DİA içinde (C. 12, ss. 441-443). İstanbul: TDV Yayınları.
• Argıt, B. İ. (2015). Osmanlı İstanbul’unda Giyim, Kuşam. C. Yılmaz (Ed.), Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi içinde (ss. 230-265). İstanbul.
• Artan, T. (1999/2000). 18. Yüzyıl Başlarında Yönetici Elitin Saltanatının Meşruiyet Arayışına Katılımı. Toplum ve Bilim, (83), 292-321.
• Aydın, M. (2015). Vidin Kalesi: Tuna Boyundaki İnci. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aygün, N. (2009). XVIII. Yüzyılda Bir Osmanlı Valisi: Üçüncüoğlu Ömer Paşa ve Muhallefatı. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7(7), 39-77.
• Barkan, Ö. (1966). Edirne Askerî Kassamı’na Ait Tereke Defterleri (1545-1659). Türk Tarih Belgeleri Dergisi, III(5-6), 1-449.
• Bozkurt, F. (2013). Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11(22), 193-229.
• Bozkurt, F. (2023). Tereke Defterlerinin İmkân ve Sınırlılıkları. K. Yıldız (Ed.), Terekeler Neyi Derler? içinde (ss. 201-240). İstanbul.
• Canbakal, H. (2009a). 17. Yüzyılda Ayntâb: Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Canbakal, H. (2009b). Barkan’dan Bu Yana Tereke Çalışmaları. Vefatının 30. Yıldönümünde Ömer Lütfi Barkan: Türkiye Tarihçiliğine Katkıları ve Etkileri Sempozyumu içinde (ss. 1-7). İstanbul.
• Canbakal, S. H. (2012). Distribution of Wealth in the Ottoman Empire, 1500-1840 (Osmanlı İmparatorluğu’nda Servet Dağılımı, 1500-1840). TÜBİTAK Proje No: 108K034, İstanbul. 06.02.2024 tarihinde https://pdf.trdizin.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Canbakal, S. H. (2021). Erken Modern Dünya ve Osmanlı Topraklarında Servet ve Gelir Dağılımı. U. Karakoç ve A. Y. Kaya (Ed.), İktisat Tarihinin Dönüşü: Yeni Yaklaşımlar ve Tartışmalar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Canbakal, S. H. Gender Inequality in OttomanCrete / Osmanlı Girit’inde Cinsiyet Eşitsizliği. Proj. No. 673546, Supported by TÜBİTAK Devam Eden Proje. 08.02.2024 tarihinde https://myweb.sabanciuniv.edu/hcanbakal/dataset-veritabani/ adresinden erişildi.
• Canbakal, S. H. ve Filiztekin, A. (2021). Wealth and Demography in Ottoman Probate Inventories: a Database in Very Long-Term Perspective. HistoricalMethods, 54(2).
• Ceylan, S. (2004). Mesnevî. DİA içinde (C. 29, ss. 325-334). Ankara: TDV Yayınları.
• Cezar, Y. (1977). Bir Âyanın Muhallefatı Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail-Oğlu Hüseyin. Belleten, XLI(161), 41-78.
• Çürük, C. (1993). Osmanlılar’da Çadır. DİA içinde (C. 8, ss. 162-164). İstanbul: TDV Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2020). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (A. S. Güneyçal, Haz). Ankara: Aydın Yayınları.
• Dingeç, E. (2011). 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Saray Atlarının Binit Takımları. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(20), 1-20.
• Dingeç, E. (2020). Osmanlı Sarayında At. Ankara: AKM Başkanlığı.
• Emecen, F. (1992). Banaluka. DİA içinde (C. 5, ss. 49-51). İstanbul: TDV Yayınları.
• Engin, H. (2022a). Osmanlı Serhad Kalelerinin İdaresi: Dizdarlardan Muhafız Paşalara İbrail Kalesi Tatbiki (XVIII. ve XIX. Yüzyıllar). Near East Historical Review, 12(2), 209-238.
• Engin, H. (2022b). Tuna Savunma Hattında Bir Osmanlı İstihkâmı: Askeri ve Mâli Yönleriyle İbrail Kalesi’nin Organizasyonu (1711-1829) (Basılmamış Doktora Tezi). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Edirne.
• Ertaş, M. Y. (2005). İbrahim Hamdi’ye Göre Silistre’den Vidin’e Tuna Kıyısındaki Osmanlı Şehirleri. Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişleri Bildirileri içinde (ss. 249-250). Eskişehir.
• Erünsal, İ. E. (2015). Osmanlılar’da Kütüphaneler ve Kütüphanecilik. Milli Eğitim Dergisi, 208, 194-199.
• Erünsal, İ. E. (2022). Köprülü Kütüphanesi. DİA içinde (C. 26, ss. 257-258). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Establet, C. ve Pascual, J. (1992). Damascene Probate Inventories of the 17th and 18th Centuries: Some Preliminary Approaches and Results. International Journal of Middle East Studies, 24(3), 373-393.
• Establet, C. ve Pascual, J. (2002). Women in Damascene Families Around 1700. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 45(3), 301-319.
• Fekete, L. (1979). XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi (M. T. Gökbilgin, Düz.). Belleten, 43, 457-480.
• Gök, İ. (2020). Diyarbekir Valisi Hüseyin Paşa-zade Sarı Mustafa Paşa’nın Hayatı ve Muhallefatı. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), 23-57.
• Gökpınar, B. (2022). Şam Valisi Vezir Topal Yusuf Paşa’nın Muhallefatı (1716). Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 130-150.
• Gökpınar, B. (2023). Trabzon Valisi Vezir Boşnak Yusuf Paşa’nın Muhallefatı (1704). Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Trabzon, 249-279.
• Gradeva, R. (2004). Rumeli Under The Ottomans, 15th-18th Centuries: Institutions and Communities. Isis Press.
• Gül, A. (2020). 18. Yüzyılda Yeniçeri Teşkilatı (Basılmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Erzurum.
• Herbert, W. V. (1896). The Chronicles of a Virgin Fortress. Osgood, McIlvaine&Co., London.
• Ivanova, S. (2002). Widin. Encyclopedia of Islam içinde (C. XI, ss. 205-208). Leiden: Brill.
• İnalcık, H. (1953). 15. Asır Türkiye İktisadî ve İctimaî Tarihi Kaynaklar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15, 52-75.
• İpşirli, M. (2003). Medrese (Osmanlılar’da). DİA içinde (C. 28, ss. 327-333). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaçay Türkal, M.K. (2019). Erzurum Valisi Şahin Mustafa Paşa’nın Muhallefatı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Prof. Dr. Fuat Sezgin Özel Sayısı), 283-295.
• Karaçay Türkal, M.K. (2021). Bağdat Valisi Ahmed Paşa’nın Muhallefatı (1692-1694). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (52), 213-237.
• Karataş, İ. (1999). Tereke Kayıtlarına Göre XVI. Yüzyılda Bursa’da İnsan-Kitap İlişkisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 317-328.
• Kaya, N. (2001). Kara Çelebi-zâde Abdülaziz Efendi. DİA içinde (C. 24, ss. 381-383). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kayapınar, A. (2015). Orta Çağ ve Osmanlı Döneminde Vidin. Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 1(1), 67-144.
• Kılıç, O. (1997). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdarî Taksimatı: Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ: Ceren Matbaacılık.
• Kiel, M. (2013). Vidin. DİA içinde (C. 43, ss. 103-106). İstanbul: TDV Yayınları.
• Koçu, R. E. (1969). Türk Giyim-Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Yayınları.
• Koncu, H. (2013). Yûsuf u Züleyhâ. DİA içinde (C. 44, ss. 38-40). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kunt, M. (1975). Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi (Basılmamış Doçentlik Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Temel Bilimler Bölümü. İstanbul.
• Küçükaslan, Ö. (2017). Tarama Sözlüğü’nde Hayvan, Hayvancılık ve Veteriner Hekimliğine İlişkin Söz Varlığı. Turkish Studies (Elektronik), 12(9), 89-134.
• Mahmud Şevket. (1983). Osmanlı Askeri Teşkilatı (N. Tüsan, S. Türsan, Düz.). Ankara: Ankara Basımevi.
• Mehmed Süreyyâ. (1996). Sicill-i Osmanî (N. Akbayar, Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Oğuz, G. (2010) Tereke Kaydından Hareketle Bir Osmanlı Vezirinin 18. Yüzyıl Başlarındaki Yaşam Tarzı: Amcazade Hüseyin Paşa. Milli Folklor Dergisi, 11(88), 91-100.
• Oğuz, G. (2013). Bir Osmanlı Kentinde Taşınır ve Taşınmaz Mal Varlığına Dayalı Servet Analizi: Edirne Örneği (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Oral Patacı, Ö. (2016). Osmanlı Tereke Kayıtlarının Sanat Tarihi Araştırmaları Açısından Önemine Yönelik Bazı Değerlendirmeler. OTAM, 40, 327-354.
• Öğün, T. (2006). Müsadere (Osmanlılarda). DİA içinde (C. 32, ss. 67-68). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özcan, A. (1999). Istabl. DİA içinde (C. 19, ss. 203-206). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özcan, A. (2001). Kapıcı. DİA içinde (C. 24, ss. 345-347). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özcan, T. (2005). Muhallefat. DİA içinde (C. 30, ss. 406-407). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özlü, Z. (2005). Terekeler Işığında Bolu-Göynük’te Giyim Kuşam. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 12(36), 207-232.
• Özlü, Z. (2006). Terekeler Işığında Göynük’te Konutlarda Mekân Düzenlemesi. Türk Dünyası Araştırmaları, (163), 103-142.
• Öztürk, T. (2008). Trabzon Valisi Vezir Abdurrahman Paşa’nın Muhallefatı (1728-1730). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 9(18), 9-50.
• Öztürk, T. (2008). Kadı Sicillerindeki Bazı Muhallefatlara Göre Trabzon’da Temizlik ve Vücut Bakım Malzemeleri (1700-1750). Osmanlı Araştırmaları, 32(32), 249-282.
• Öztürk, T. ve Sürmen, Y. (2021). Trabzon Valisi Üçüncüoğlu Ömer Paşa'nın (1739-1742) Terekesi ve Muhasebe İşlemleri. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 25-44.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-II-III. İstanbul: MEB Yayınları.
• Paltacı, Ö. O. (2016). Osmanlı Tereke Kayıtlarının Sanat Tarihi Araştırmaları Açısından Önemine Yönelik Bazı Değerlendirmeler. OTAM, 40, 327-354.
• Sağırlı, A. (2000). Mehmed b. Mehmed er-Rûmî (Edirneli)’nin Nuhbetü’t-tevârîhve’l-ahbâr’ı ve Târîh-i Âl-i Osmân’ı (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Sağırlı, A. (2003). Mehmed B. Mehmed Edirnevî. DİA içinde (C. 28, s. 465). Ankara: TDV Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1995). Esedî. DİA içinde (C.11, ss. 368-369). İstanbul: TDV Yayınları.
• Silahdâr Fındıklılı Mehmet Ağa. (2018). Nusretname İnceleme - Metin (1106-1133 / 1695-1721) (M. Topal, Düz.). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Sönmez, E. (2001). 1129/1717 Tarihli Deftere Göre Raht Hazinesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Şemseddin Sami. (2019). Kamus-ı Türkî (P. Yavuzarslan, Haz.). Ankara: TDK Yayınları.
• Şeylan, A. (2003). Hikmet-nâme, İbrahim İbn Bâlî (Metin-İnceleme-Sözlük) (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Tabîb İbn-i Şerîf. (2017). 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf (M. D. Çekin, Haz.). İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• Telci, C. (2007). Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci. Tarih İncelemeleri Dergisi, 22(2), 145-166.
• Tomar, C. (2006). Müsadere. DİA içinde (C. 32, ss. 65-67). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (2006). Nefeḥâtü’l-üns. DİA içinde (C. 32, ss. 521-522). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uzun, M. İ. (2003). Mecmua. DİA içinde (C. 28, ss. 265-268). Ankara: TDV Yayınları.
• Uzun, M. İ. (2006). Münşeat. DİA içinde (C. 32, ss. 18-20). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları (C. 1). Ankara: TTK.
• Ünal, M. A. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsâdere. Türk Dünyası Araştırmaları, 49, 95-111.
• Yazıcı, M. (2021). Halep Valisi ve Estergon Baş Muhafızı Ebubekir Paşa’nın Muhallefâtı (1684). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9(29), 335-353.
• Yazıcıoğlu, S. (2019). 8 Numaralı Vidin Şer‘iyye Sicili’nin Değerlendirilmesi ve Transkripsiyonu (H.1132/M.1719- 1720) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Trabzon.
• Yıldız, K. (2023). Terekeler Neyi Derler? Miras Kayıtlarının Taşıdığı Miras Üzerine Bir Değerlendirme. K. Yıldız (Ed.), Terekeler Neyi Derler? içinde (ss. 155-195). İstanbul.
• Yıldız, M. (2012). Bir Osmanlı Veziriazamının Mal Varlığı: Amcazâde Hüseyin Paşa’nın Muhallefatı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 26, 67-106.
• Yıldız, N. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nda İngiliz Saatleri ve Topkapı Sarayı Koleksiyonu. Belleten, 70(259), 919-962.
• Yılmaz, O. (2017). Türk At Kültüründe Donlar, Nişaneler, Yürüyüş Çeşitleri ve Geleneksel At Sporları. E. Gürsoy Naskali (Ed.), At Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.