HOKAND HANLIĞININ BUHARA EMİRLİĞİ İLE TİCARİ MÜNASEBETLERİ (1840-1876)

Yıl 2024, Sayı: 41, 67 - 81, 09.11.2024

Yusuf Kılıçaslan

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1457521

Öz

Hokand Hanlığı ile Buhara Emirliği, komşu diğer devletler (Hindistan, Rus ve Mançu İmparatorluğu, Hive Hanlığı gibi) ile de ticari münasebetler kurmuşlardır. Ancak coğrafyayı göz önünde bulundurduğumuz zaman tüm bu ülkeler ile yapılan ticarette bu iki Türk devleti birbirine bağımlıdır. Zira doğu yönlü ticaret yapmak isteyen Buharalı tüccarlar Hokand Hanlığı sınırlarını, Batı ve Güney yönlü ticaret yapmak isteyen Hokandlı tüccarlar ise Buhara Emirliği topraklarını kullanmak zorundadır. Tüm bu ismi zikredilen devletlerin birbirleriyle olan ticareti, bu çalışmanın çok uzağındadır. Dolayısıyla çalışma, Buhara Emirliği ve Hokand Hanlığı arasında gerçekleşen ticari faaliyetleri ele almaktadır. Özellikle Rus işgalinden evvel kaynaklarda yeterli bilgi olmayışı, konunun tarih aralığını Hokand Hanlığı’nın son dönemleri ile sınırlamamızı elzem kılmıştır. Geriye dönük bilgilerin ise hemen tamamı, gezginlerin seyahat notlarından ve Rus kaynaklarından takip edilebilmektedir. Kaynaklarda yer alan malumata göre ticari faaliyetlerin yoğunluğu göze çarpmaktadır. İki devlet arasında tüccarlar vasıtasıyla alınıp satılan ticaret malları bölge ahalisinin geçim kaynaklarının başında gelmektedir. Tarımsal-hayvansal ürünler, ipek, kâğıt, kumaş ve el işçiliği Hokand ve Buhara pazarlarında önemli paya sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Buhara, Hokand, ticaret, Ruslar, ipek

Commercial Relations of the Khanete Kokand With the Emirate of Bukhara (1840-1876)

Öz

In the 19th century, the Khanate of Khokand and the Emirate of Bukhara established trade relations with other neighboring states (such as India, the Russian and Manchu empires, the Khanate of Khiva), however, given their geography, these two Turkish states were interdependent in their trade with all these countries. Bukharan merchants who wanted to trade in the eastern direction had to use the borders of the Hokand Khanate, while the Hokand merchants who wanted to trade in the western and southern areas had to use the territory of the Emirate of Bukhara. The trade of all these mentioned states with each other is far beyond the scope of this study. Therefore, this study deals with the trade activities between the Emirate of Bukhara and the Khanate of Khokand. The lack of sufficient information, especially before the Russian invasion, made it necessary to limit the time range of the subject to the last periods of the Hokand Khanate. Almost all information about this trade relations are found in the travel notes of Russian travelers who commend on the intensity of the commercial activities. Thus, the main source of livelihood for the inhabitants of the region were the goods traded by merchants from the two states. Agricultural and animal products, silk, paper, cloth and handicrafts had a significant share in the markets of Khokand and Bukhara.

Anahtar Kelimeler

Bukhara, Khokand, trade, Russians, silk

Kaynakça

• Ana Kaynaklar
• Efremov, F. (1811). Stranstvovaniye v Kirgizskoy stepi, Bukharii, Hive, Persii, Tibet i Indii v Vozvrasheniye Yego Attuda Çerez Angliyu v Rossiyu. Kazan: Universişeskoy Tipografiy.
• Kuşakeviç, A. A. (1871). Svedeniya o Hodjendskom Uyezde. Zapiskiy İmperatorskogo Russkogo Geografiçeskogo Obşestva po Obşry Geografii içinde (C. IV, ss. 175-265). St. Petersburg: Tipografi V. Bezobrazova.
• Tatarinov, A. A. (2024). Buhara’da Yedi Aylık Esaret (Y. Kılıçaslan, Çev.). İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• Terentev, M. A. (1874). Statisticheskie ocherki Sredne-Aziatskoi Rossii. Zapiski İmparatorskago Geografiçeskogo Obşestva, C. Çetvertıy. St. Petersburg: y.y.
• Teterevnikov, A. N. (1867). Oçerki Vnutrenniy Targovli Kırgızkoy Stepi. St. Petersburg: Tipografiya Maykova.
• Travels in Centrial Asia by Meer Izzut-ollah in the years 1812-1813. (1872). (C. Henderson, Çev.). Forgain Departmen Press.
• Vambery, A. (1868). Oçerki Sredniy Azii. Moskova: Tipografiya A. i. Momantova.
• Velyaminov-Zernov, V. V. (1856). Svedniya o Kokanskom Hanstve. Vestnik İmpatatorskogo Russkogo Geografiçeskogo Obşevtva içinde (C. 18, ss. 107-152). SanktPeterburg: Tipografi Eduarda Pratsa.
• Zapiski o Buharskom Hanstve (Otçeri P.İ Demezonai İ.V. Vitkeviça). (1893). Moskova: İzdatelstva Nauk.
• Süreli Yayınlar
• Stremeuhov, N. (1875). Poyezdka v Buharu. Russkiy Vestnik. No: 6.
• Turkestanskıy Sbornik. (1870). T. 23.
• Turkestanskıy Sbornik. (1870). T. 30.
• Turkestanskıye Vedemosti. (1871). No: 1.
• Turkestanskıye Vedomosti. (1871). No: 36.
• Turkestanskiye Vedomosti. (1871). No: 31.
• Araştırma Eserleri
• Alan, H. (2003). Mangıtlar. TDV İslam Ansiklopdisi içinde (C. 27, ss. 570-571). Ankara.
• Çelik, M. B. (2016). Hokand Hanlığı. H. Alan ve İ. Kemaloğlu (Ed.), Avrasyanın Sekiz Asrı Cengizoğulları içinde (ss. 529-569). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Geyns, A. K. (1898). Upravlenie Taşkentom pri Kokandskom Vladiçestve. Sobranie Literaturnykh Trudov. C. 2. St. Petersburg: Tip. M.Stasyurevicha.
• Gubaeva, S. S. (1991). Naselenie Ferganskoy Dolinı (v Kontse XIX- Naçale XX v.). Taşkent: İzdatelstva “Fan” Özbekskoy SSR.
• İnomjonoğli, A. R. (2020). Qo’qon Xonlıgıda Kıtobat San’atı. Talqin va Tadqiqotlar. İlmiy-Uslubiy Jurnali, 16, 180-184.
• Kallek, C. (1992). Batman. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 5, ss. 199-200). İstanbul.
• Kara, F. (2023). 19. Yüzyılda Hokand Hanlığı İle Rusya Arasında Ticaret. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(9), 263-270.
• Koç, D. (2015). Rus Elçilik Raporlarına Göre Hokand Hanlığı (XIX. Yüzyılın İlk Yarısı). İstanbul: İdeal Kültür&Yayıncılık.
• Medrahimov, Z. (2014). Kukon Hanlığında Savdo Münasebetleri Tarihi. Taşkent: Yangı Nashr.
• Müminov, U. (2023). The Role of the City of Karshı in Foreign Trade. Journal of Innovations in Scıentıfıc and Educatıonal Research, 6(1), 386-391.
• Ostroumov, N. V. (1891). Geografiya Turkestanskago Kraya (bs. 2). Samarkand: Tipo-Litografiya N. V. Paltoranova.
• Özaydın, A. (1993). Canoğulları. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 7, ss. 154-155). İstanbul.
• Özkan, M, (2021). Buhara Hanlığı (1500-1920). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Özkan, M, (2023). Hokand Hanlığı (1709-1876). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Saidkulov, T. S. (1970). Semerkand vo Vtoroy Polovine IXI Naçale XX Beka: Iz Sotsialno-Ekonomicheskoy i Politicheskoy İstorii Sredney Çasti Zeravshanskoy Doliny. Taşkent: Uzbekskoy SSR.
• Şamsiev, M. (2018). Qo’qon Honligining Buhoro Amirligi va Xiva Honligi Bilan Savdo-İqtisodiy Aloqalari Tarihidan. Şarqshunoslık, 2, 90-100.
• Şen, H. (2023). Hakand Hanlığı’nda El Sanatları. İran Turan Araştırmaları Dergisi, 11, 43-59.
• Tombuloğlu, T. (2019). Seyyahlara Göre Fergana’nın Ekonomik Durumu (18 ve 19. Yüzyıllar). M. Gökçe (Ed.), Seyyahların İzinde Türkistan içinde (ss. 175-198). Ankara: Pegem Akademi.
• Türkoğlu, İ. (2010). Şeybaniler. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 39, ss. 45-47). İstanbul. (Son Güncelleme 11. 02. 2023).
• Ünal, S. (2019). Petr İvanovı̇ç Demezon’un Buhara Hanlığı Hakkındakı̇ Raporu (Tercüme-Tahlı̇l) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.