SELANİK’TE BULGAR TERÖRÜ: GEMİCİLER VE TERÖR EYLEMLERİ

Yıl 2025, Sayı: 42, 129 - 151, 23.05.2025

Arzu Erman

Öz

Makedonya bölgesi, 1879 Berlin Antlaşması ile reform yapılması şartıyla Osmanlı Devleti’ne bırakılmıştır. Ancak etnik ve dini bileşenlerinin çeşitliliği nedeniyle kozmopolit bir nüfusa sahip bu bölge, tarihsel hak iddiaları nedeniyle Balkan milletlerinin kendi topraklarına dahil etmek istediği bir çatışma alanı hâline gelmiştir. Kendilerine Gemiciler adını veren bir grup Bulgar anarşist, uluslararası kamuoyunun dikkatini Makedonya’ya çekerek bir Avrupa müdahalesi sağlamak için bölgenin belli başlı şehirlerinde bir dizi terör eylemi gerçekleştirmeyi planlamıştır. Olaylar sonunda Osmanlı yetkililerinin öfkelenerek şehrin Hristiyan halkına karşı toplu bir kıyım gerçekleştirmesinin hedeflendiği bu eylemlerin yeri ve zamanı birkaç kere değişse de son olarak Makedonya’nın en gözde şehri Selanik’te karar kılınmıştır. Buradaki en büyük mücadele Bulgarlar ve Yunanlar arasında yaşanmıştır. Avrupa kapitalizmini simgeleyen Osmanlı Bankası, Fransız gemisi, rıhtım kenarında yer alan kafeler, demiryolları ve şehrin alt yapısının da dahil olduğu pek çok yerde bombalı terör eylemleri düzenlenmiştir. Fakat olaylar, Gemiciler’in beklentilerinin aksine dünya kamuoyu tarafından kınanmış ve Bulgarların Makedonya davasına büyük zarar vermiştir. Osmanlı yetkililerin itidalli yaklaşımı halkın şehirde bulunan bütün Bulgarları cezalandırmaya yönelik galeyanının önüne geçmiştir. Terör olaylarının ardından yapılan araştırmalarda suça karışan failler, Osmanlı yetkilileri tarafından en sert şekilde cezalandırılmış ve benzer olayların engellenmesi için ilave tedbirler alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Makedonya , Selanik , Bulgar Terörü , Gemiciler , Osmanlı Bankası

Proje Numarası

Bu çalışma Tübitak’ın 2219 Doktora Sonrası Araştırma Burs Programı kapsamında Selanik Makedonya Üniversitesi, Balkan, Slavic and Oriental Studies bölümünde yapmış olduğum araştırmalar çerçevesinde hazırlanmıştır.

Bulgarian Terror in Thessaloniki: The Sailors and Terror Acts

Öz

Under the 1879 Treaty of Berlin, the Macedonian region, including the provinces of Thessaloniki, Bitola and Kosovo, was ceded to the Ottoman Empire on condition of reform. However, the cosmopolitan region with diverse ethnic and religious components, become a flashpoint, as Balkan states utilized history and sought to incorporate it into their own territories. To draw international attention to Macedonia and ensure European intervention, a group of Bulgarian anarchists calling themselves Sailors (Gemici) planned a series of terrorist attacks in the region’s major cities. After many deliberations, the place and time of these actions, aimed at angering the Ottoman authorities and carrying out a massacre against the Christian population of the city, changed several times, until finally it was decided to take place in the most populous Macedonian city, Thessaloniki. The biggest battle was between Bulgarians and Greeks. Terrorist bombings were carried out in many places, including the Ottoman Bank, a symbol of European capitalism, a French cruise ship, quayside cafes, the railway and the city's infrastructure. Contrary to the Sailors’ expectations, however, the events were condemned by world public opinion and caused great damage to the Bulgarian cause in Macedonia. The moderate approach of the Ottoman authorities prevented the agitated public from punishing all the Bulgarians in the city. In the investigations that followed the terrorist incidents, the Ottoman authorities severely punished the perpetrators and took additional measures to prevent similar incidents.

Anahtar Kelimeler

Macedonia , Thessaloniki , Bulgarian Terror , Sailors (Gemicii) , Ottoman Bank

Proje Numarası

Bu çalışma Tübitak’ın 2219 Doktora Sonrası Araştırma Burs Programı kapsamında Selanik Makedonya Üniversitesi, Balkan, Slavic and Oriental Studies bölümünde yapmış olduğum araştırmalar çerçevesinde hazırlanmıştır.

Kaynakça

• TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşiv Belgeleri
• BOA (A. MTZ). (04) / 79/ 93 (28 Rebîülâhir 1320).
• BOA (Y.MVT). 239/139/1. (8 Zilkadde 1320/ 24 Kanun-i Sani 1318).
• BOA (TFR.I. AS). 3/257/1, (25 Nisan 1319).
• BOA (TFR.I. AS). 3/257/2 , (26 Nisan 1319).
• BOA (TFR.SL).13/ 1291/1, (2 Rebîülâhir, 1321).
• BOA (TFR.I.UM) 3/228/1, (29 Temmuz 1903)
• BOA (HR.SFR). (04) 450/67, (1 Mayıs 1319).
• BOA (HR.SFR). (04) 792/16/ (M.29.07.1904).
• BOA (Y.PRK.ASK). 216/15/1-3, (25 Mart 1320).
• BOA FTG-341
• BOA FTG-359
• Süreli Yayın
• Αθήναι (Athinai), (23 Nisan 1903), S.185, Atina.
• Αθήναι (Athinai), (24 Nisan 1903), S.186, Atina.
• Αθήναι (Athinai), (25 Nisan 1903), S.187, Atina.
• Εμπρός(Empros), (28 Nisan 1903), S.2336, Atina.
• Yayınlanmış Eserler
• Abbott, G. F. (1903). The Tale of A Tour in Macedonia. Londra: Edward Arnold.
• Adanır, F. (2001). Makedonya Sorunu (İ. Catay, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Anastassiadou, M. (2008). Thessaloniki 1830-1912: Mia Mitropoli tin Epohi ton Otomanikon (θεσσαλονική 1830-1912: Μία Μητρόπολη την Εποχή των Οθωμανικών Μεταρρυθμίσεων) (Β. Patsogiannis, Çev.). Atina: Estias.
• Anderson, M. S. (2010). Doğu Sorunu 1774-1923 Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme (İ. Eser, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2013). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1789-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Aydın, M. (2019). Osmanlı Makedonya Slavist Bulgar Komita Faaliyetleri. Belgi Dergisi, 18(2), 1587- 1606.
• Berard, V. (1987). Tourkia kaı Ellinismos Odiporiko stin Mekedonia (Τουρκíα και Ελληνισμóς Οδοιπορικó στην Μακεδονíα) (M. Loukidis, Çev.). Atina: Trohalia.
• Burma, M. (2012). Bulgaristan’ın Osmanlı İmparatorluğu’ndan Ayrılış Sürecinde Bulgar Ayaklanmaları. Trakya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1(1), 67-89.
• Çelik, B. (2019). Balkan İttifakı ve Osmanlı Diplomasisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Erbulut, Ö. (2021). Hasan Fehmi Paşa ve Hayatı 1836-1910 (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gencer, A. İ. (1991). Ayastefanos Antlaşması. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, s. 225). İstanbul.
• Hacısalihoğlu, M. (2020). Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918) (İ. Catay, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Hosking, G. (2019). Rusya ve Ruslar Erken Dönemden 21. Yüzyıla (K. Acar, Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Intos, H. P. (2011). Angelos Sakellariou 1856- 1909 Enas Giatros apo tin Athina stin Makedonia tin Periodo 1891-1909 I Prosfora kai i drasi tou (Ἀγγελος Σακελλαρίου 1856-1909 Ἑνας γιατρός από την Αθὴνα στη Μακεδονία την περίοδο 1891 1909 Η προσφορά και η δράση του). F.I. Toloudi, (Haz.), Praktıka (Πρακτικά) LA. Panellinio Istoriko Sinedrio 28-30 Maiou içinde (ss. 179-196). Selanik: Giahoudi.
• İnalcık, H. (1992). Tanzimat ve Bulgar Meselesi (Doktora Tezi’nin 50. Yılı). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Jelavich, B. (2013). Balkan Tarihi I 18. ve 19. Yüzyıllar (İ. Durdu, G. Tunalı ve H. Koç, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Kara, H. (2020). Sultan II. Abdülhamid dönemi Balkanları Üzerine Bir Değerlendirme: Goltz Paşa’nın Balkan Meselesine Dair Görüşü. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 545-558.
• Karakasidou, A. N. (2010). Buğday Tarlaları Kan Tepeleri Yunan Makedonyasında Millet Olma Aşamasına Geçiş Süreçleri 1870-1990 (N. El Hüseyni, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Korkmaz, E. (2020). Osmanlı Arşiv Evraklarına Göre İlinden İsyanında Yaşanan Başlıca Olaylar. Uluslararası Dil, Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Güncel Yaklaşımlar Dergisi (CALESS), 2(1), 304-333. 01.11.2023 tarihinde https:// dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1173650 adresinden erişildi.
• Küçük, C. (1997). Hasan Fehmi Paşa. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (C. 16, ss. 322-323. İstanbul.
• Lazaris, G. (2014). Makedonikos Agonas Apo to Mithos stin Istoria (Μακεδονικός Αγνώας Απó το Μúθοσ sτην Ιστορíα) Atina: Dromon.
• Lory, B. (2014). Solun Bir Slav Kenti Mi?. Selânik 1850-1918, (G. Veinstein, Der.) (C. Akalın, Çev.) içinde (ss. 163-174). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mazarakis-Ainian, I. K. (2008). To Makedoniko Zitima (Το Μακεδονικό Ζήτημα). Atina: Dodoni.
• Mazower, M. (2013). Selanik Hayaletler Şehri Hristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler, 1430-1950 (G. Ç. Güven, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Megas, G. (1994). “Oı Varkarides” tis Thessalonikis I Anarhiki Voulgariki Omada kaı oı Vomvıstıkes Energies tou 1903 (“Οι Βαρκάριδες” της θεσσαλονικής Η Aναρχική Βουλγαρική Ομόδα και οι Βομβιστικές Ενέργειες του 1903). Atina: Trohalia.
• Pehlivan, İ. (2019). Osmanlı ve Genelkurmay Arşivleri Işığında Osmanlı’da Terör Bulgar Komitacıları ve Balkanlardaki İhtilal Faaliyetleri. Ankara: Karakum Yayınları.
• Raitsinis, H. D. (2010). O Dimitrios Oık. Kalapotakis kai I Elliniki Politiki Skini (Ο Δημητρίος Οικ. Καλαποθάκης και Η Ελληνική Πολιτική Σκηνή (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Selanik: Aristotle University of Thessaloniki.
• Saatçi, M.B. (2002). XIX. Yüzyıl Sonunda Makedonya Sorunu ve Makedonya’da Kurulan Örgütler. H. C. Güzel, K. Arı ve S. Koca (Ed.), Türkler içinde (C. 13, ss. 108-117). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Saatçi, M. B. (2004). Makedonya Sorunu 1903-1913 (Basılmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Antalya.
• Şenışık, P. (2007). Osmanlı Makedonya’sında Şiddet ve Nisan 1903 Olayları. Türkiyat Mecmuası, 27(1), 289-303.
• Şıvgın, H. (2007). Arşiv Belgeleriyle 1902-1912 Yıllarında Makedonya. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (43), 81- 88.
• Todorov, N. (1979). Bulgaristan Tarihi (V. Atayman, Çev.). İstanbul: Öncü Kitabevi.
• Toprak, Z. (1998). Osmanlı Bankası ve Tarihten İzler. Toplumsal Tarih, (50), 15-22.
• Vakalopoulos, K. (1993). To Makedoniko Zitima (Το Μακεδονικό Ζήτημα). Selanik: Paratiritis.
• Vernadsky, G. (2019). Rusya Tarihi (D. Mızrak ve E. Ç. Mızrak, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Yılmaz, İ. (2014). Serseri, Anarşist ve Fesadın Peşinde II. Abdülhamit dönemi Güvenlik Politikaları Ekseninde Mürur Tezkereleri, Pasaportlar ve Otel Kayıtları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.