BibTex RIS Kaynak Göster

ARŞİV BELGELERİNE GÖRE AYASOFYA ÇEVRESİNDEKİ MABED VE YAPILARIN TAMİRATLARI 1839-1923

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 56, 109 - 137, 06.04.2022

Muhammed Köse

Öz

Ayasofya, Fatih Sultan Mehmed’in 1453’te İstanbul’u fethetmesinin akabinde yine onun tarafından camiye çevrilerek Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerif adını almıştır. Fatih Sultan Mehmed Ayasofya’nın tahribini önlemiş, burada ilk Cuma namazını kıldıktan sonra camiyi kendi hayratının ilk eseri olarak vakfetmiştir. Fatih’ten sonra da Osmanlı padişahları cami-i şerifin çevresinde hem yeni yapılar inşa etmiş hem de gerektiği zamanlarda bunların tamirini de yaptırarak yapının bir bütün olarak Cumhuriyet’e intikal etmesini sağlamışlardır. Biz de bu çalışmamızda, Osmanlı arşiv belgelerini referans alarak, Ayasofya Cami-i Şerifi çevresindeki dinî ve sosyal yapıların günümüze intikaline vesile olan Osmanlı döneminde geçirdikleri tamiratları ele almaya çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti Fatih Sultan Mehmed Ayasofya Camii Ayasofya Çevresi Tamiratlar

Kaynakça

  • BOA. TS.MA.e. 636/64. [29 Z 1257/11 Şubat 1842].
  • BOA. MVL. 114/115. Lef.4. [13 B 1268/3 Mayıs 1852].
  • BOA. A.AMD. 50/64. [5 N 1270/1 Haziran 1854].
  • BOA. A.AMD. 87/26. [29 Z 1274/10 Ağustos 1858].
  • BOA. A.MKT.MHM. 251/10. [02 B 1279/24 Aralık 1862].
  • BOA. A.MKT.MVL. 37/90. [14 Ra 1267/17 Ocak 1851].
  • BOA. A.MKT.NZD. 209/26. [14 Ca 1273/10 Ocak 1857].
  • BOA. A.MKT.NZD. 24/87. [17 Ra 1267/20 Ocak 1851].
  • BOA. BEO. 2250/168733. [20 L 1321/9 Ocak 1904].
  • BOA. BEO. 2864/214741. [11 Ca 1324/3 Temmuz 1906].
  • BOA. BEO. 2912/218383. [29 B 1324/18 Eylül 1906].
  • BOA. BEO. 3342/250616. [23 Ca 1326/23 Haziran 1908].
  • BOA. BEO. 3373/252928. [12 B 1326/10 Ağustos 1908].
  • BOA. BEO. 3574/268036. Lef.1. [1 Haziran 1325/14 Haziran 1909].
  • BOA. BEO. 3574/268036. Lef.3. [19 Ca 1327/8 Haziran 1909].
  • BOA. BEO. 808/60579. [27 M 1314/8 Temmuz 1896].
  • BOA. BEO. 953/71453. [9 Z 1314/11 Mayıs 1897].
  • BOA. C.BLD. 8/385. [29 Z 1255/4 Mart 1840].
  • BOA. DH.MKT. 2637/89. [9 Te 1322/22 Ekim 1906].
  • BOA. EV.HMH.d. 9032. Lef.2.
  • BOA. İ.DH. 467/31266. [21 B 1277/2 Şubat 1861].
  • BOA. İ.DH. 508/34579. [22 Za 1279/12 Mayıs 1863].
  • BOA. İ.DH. 527/36455. [1 Ra 1281/4 Ağustos 1864].
  • BOA. İ.EV. 12/17. Lef.1. [25 B 1313/11 Ocak 1896].
  • BOA. İ.EV. 12/17. Lef.3. [17 Ş 1313/2 Şubat 1896].
  • BOA. İ.EV. 13/68. Lef.1. [14 M 1314/25 Haziran 1896].
  • BOA. İ.EV. 13/68. Lef.3. [23 M 1314/4 Temmuz 1896].
  • BOA. İ.EV. 40/53. Lef.1. [21 Ra 1324/15 Mayıs 1906].
  • BOA. İ.EV. 40/53. Lef.3. [9 Ca 1324/1 Temmuz 1906].
  • BOA. İ.EV. 41/48. Lef.1. [1 C 1324/23 Temmuz 1906].
  • BOA. İ.EV. 41/48. Lef.3. [27 B 1324/16 Eylül 1906].
  • BOA. İ.EV. 48/14. Lef.1. [22 Ra 1326/24 Nisan 1908].
  • BOA. İ.EV. 48/14. Lef.3. [19 Ca 1326/19 Haziran 1908].
  • BOA. İ.EV. 48/45. Lef.1. [2 B 1326/31 Temmuz 1908].
  • BOA. İ.EV. 48/45. Lef.3. [10 B 1326/8 Ağustos 1908].
  • BOA. İ.MVL. 256/9550. Lef.1. [2 B 1269/11 Nisan 1853].
  • BOA. İ.MVL. 256/9550. Lef.3. [7 B 1269/16 Nisan 1853
  • BOA. İ.MVL. 304/12508. Lef.1. [24 B 1270/22 Nisan 1854].
  • BOA. İ.ŞD. 117/7054. Lef.1. [3 N 1309/1 Nisan 1892].
  • BOA. İ.ŞD. 117/7054. Lef.3. [9 L 1309/7 Mayıs 1892].
  • BOA. İ.ŞD. 66/3859. Lef.1. [5 Z 1300/7 Ekim 1883].
  • BOA. İ.ŞD. 66/3859. Lef.3. [25 M 1301/26 Kasım 1883].
  • BOA. İ.ŞD. 7/351. Lef.1. [14 Ra 1285/5 Temmuz 1868].
  • BOA. İ.ŞD. 7/351. Lef.3. [22 Ra 1285/13 Temmuz 1868].
  • BOA. İ.ŞD. 98/5830. Lef.3. [26 Za 1306/24 Temmuz 1889].
  • BOA. İ.ŞE. 10/48. Lef.2. [28 Za 1315/20 Nisan 1898].
  • BOA. İ.ŞE. 2/21. Lef.4. [17 L 1310 4 Mayıs 1893].
  • BOA. MV. 208/97. [14 N 1335/4 Temmuz 1917]
  • BOA. MVL. 196/6047.Lef.1. [03 Ra 1267/6 Ocak 1851].
  • BOA. MVL. 327/61. [18 S 1267/23 Aralık 1850].
  • BOA. ŞD. 100/44. Lef.1. [18 B 1297/26 Haziran 1880].
  • BOA. ŞD. 100/44. Lef.3,5. [8 B 1297/16 Haziran 1880].
  • BOA. ŞD. 138/21. [29 Z 1313/11 Haziran 1896].
  • BOA. ŞD. 144/51. Lef.1. [22 Za 1315/14 Nisan 1898].
  • BOA. ŞD. 161/12. [3 Za 1320/1 Şubat 1903].
  • BOA. ŞD. 164/33. [29 C 1321/22 Eylül 1903].
  • BOA. ŞD. 164/39. [7 B 1321/29 Eylül 1903].
  • BOA. ŞD. 175/21. [26 M 1324/22 Mart 1906].
  • BOA. ŞD. 176/51. [1 R 1324/25 Mayıs 1906].
  • BOA. ŞD. 186/70. 23 M 1326/26 Şubat 1908].
  • BOA. ŞD. 193/11. [7 Ca 1327/27 Mayıs 1909].
  • BOA. ŞD. 33/34. Lef.1. [1 Z 1320/1 Mart 1903].
  • BOA. ŞD. 33/34. Lef.3. [26 Z 1320/26 Mart 1903].
  • BOA. ŞD. 35/39. Lef.1. [1 N 1321/21 Kasım 1903].
  • BOA. ŞD. 35/39. Lef.3. [17 L 1321/6 Ocak 1904].
  • BOA. ŞD. 766/4. Lef.1. [17 Ş 1310/6 Mart 1893].
  • BOA. ŞD. 766/4. Lef.3. [20 Ş 1310/9 Mart 1893].
  • BOA. ŞD. 766/4. Lef.5. [4 N 1310/22 Mart 1893].
  • BOA. ŞD. 795/17. Lef.1. [17 L 1315/11 Mart 1898].
  • BOA. ŞD. 795/17. Lef.3. [9 N 1315/1 Şubat 1898].
  • BOA. ŞD. 795/17. Lef.5. [2 Za 1315/25 Mart 1898].
  • BOA. TS.MA.e. 563/14. [28 Ş 1317/1 Ocak 1900].
  • BOA. Y.A.RES. 93/78. Lef.1. [18 S 1316/8 Temmuz 1898].
  • BOA. Y.A.RES. 93/78. Lef.5. [8 S 1316/28 Haziran 1898].
  • Akgündüz, A., Öztürk, S. ve Baş, Y. 2006 . Kiliseden Müzeye Ayasofya Camii, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A., Öztürk, S. ve Baş, Y. 2015 . Üç Devirde Bir Mabed: Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Altunbaş, E.Y. 2016 . İstanbul Ayasofyası Tarihi Çevre 18. Ve 19. Yüzyıllar İçinde Değişim ve Dönüşümler . Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
  • Devellioğlu, F. 2009 . Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Akaydın Kitabevi.
  • Dia, “Mecidiye”, TDVİA, Cilt.28, Ankara 2003, ss.239
  • Diker, H.F. 2010 . Belgeler Işığında Ayasofya’nın Geçirdiği Onarımlar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya İmareti”, TDVİA, Cilt.4, İstanbul: ss.212
  • Erünsal, İ.E. 1991 . “Ayasofya Kütüphanesi”, TDVİA, Cilt.4, İstanbul: ss.212-213.
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya Medresesi”, TDVİA, Cilt. 4, İstanbul: ss.214-215
  • Eyice, S. 2002 . “Küçük Ayasofya Külliyesi”, TDVİA, Cilt. 26, Ankara: ss.520-522.
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya Hamamı”, TDVİA, Cilt. 4, İstanbul: ss.211-212
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya Sebilleri”, TDVİA, Cilt:4, İstanbul: ss.216
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya Şadırvanı”, TDVİA, Cilt:4, İstanbul: ss.217
  • Gürkan, A.D. 2013 . The Hagia Sophia Mausoleums, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • Kurtbil, Z.H. 2009 . “Selim II Türbesi”, TDVİA, Cilt:36, İstanbul, ss.418-420
  • Muhcu, A. 2009 . Ali El-Arabî İlyas’ın Evsâf-ı Binâ-yı İstanbul ve Binâ-yı Ayasofya Adlı Eseri Tahlil ve Metin , Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Tanman, M.B. 1994 . “Haseki Hamamı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt.4, İstanbul: TTV, ss.4.
  • Orman, İ. 2006 . “Murad III Türbesi”, TDVİA, Cilt:31, İstanbul: ss.176-177
  • Semavi Eyice Külliyatı I, Der: Sema Doğan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VI. Dizi-Sayı 3a, Ankara 2015.

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 56, 109 - 137, 06.04.2022

Muhammed Köse

Öz

Conqueror in 1453, Hagia Sophia was converted into a mosque by him and took the name The Hagia Sophia Grand Mosque. Fatih Sultan Mehmed prevented the destruction of Hagia Sophia, and after performing the first Friday prayer here, he dedicated the mosque as the first work of his charity. After the Conqueror, the Ottoman sultans both built new buildings around the mosque and also made them repaired when necessary, allowing the building to be inherited to the Republic as a whole. In this study, we will try to deal with the repairs of the religious and social structures around the Hagia Sophia Mosque during the Ottoman period, which have been instrumental in the transition to the present day, with reference to the Ottoman archive documents

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire Mehmed the Conqueror Hagia Sophia Around Hagia Sophia Reparations

Kaynakça

  • BOA. TS.MA.e. 636/64. [29 Z 1257/11 Şubat 1842].
  • BOA. MVL. 114/115. Lef.4. [13 B 1268/3 Mayıs 1852].
  • BOA. A.AMD. 50/64. [5 N 1270/1 Haziran 1854].
  • BOA. A.AMD. 87/26. [29 Z 1274/10 Ağustos 1858].
  • BOA. A.MKT.MHM. 251/10. [02 B 1279/24 Aralık 1862].
  • BOA. A.MKT.MVL. 37/90. [14 Ra 1267/17 Ocak 1851].
  • BOA. A.MKT.NZD. 209/26. [14 Ca 1273/10 Ocak 1857].
  • BOA. A.MKT.NZD. 24/87. [17 Ra 1267/20 Ocak 1851].
  • BOA. BEO. 2250/168733. [20 L 1321/9 Ocak 1904].
  • BOA. BEO. 2864/214741. [11 Ca 1324/3 Temmuz 1906].
  • BOA. BEO. 2912/218383. [29 B 1324/18 Eylül 1906].
  • BOA. BEO. 3342/250616. [23 Ca 1326/23 Haziran 1908].
  • BOA. BEO. 3373/252928. [12 B 1326/10 Ağustos 1908].
  • BOA. BEO. 3574/268036. Lef.1. [1 Haziran 1325/14 Haziran 1909].
  • BOA. BEO. 3574/268036. Lef.3. [19 Ca 1327/8 Haziran 1909].
  • BOA. BEO. 808/60579. [27 M 1314/8 Temmuz 1896].
  • BOA. BEO. 953/71453. [9 Z 1314/11 Mayıs 1897].
  • BOA. C.BLD. 8/385. [29 Z 1255/4 Mart 1840].
  • BOA. DH.MKT. 2637/89. [9 Te 1322/22 Ekim 1906].
  • BOA. EV.HMH.d. 9032. Lef.2.
  • BOA. İ.DH. 467/31266. [21 B 1277/2 Şubat 1861].
  • BOA. İ.DH. 508/34579. [22 Za 1279/12 Mayıs 1863].
  • BOA. İ.DH. 527/36455. [1 Ra 1281/4 Ağustos 1864].
  • BOA. İ.EV. 12/17. Lef.1. [25 B 1313/11 Ocak 1896].
  • BOA. İ.EV. 12/17. Lef.3. [17 Ş 1313/2 Şubat 1896].
  • BOA. İ.EV. 13/68. Lef.1. [14 M 1314/25 Haziran 1896].
  • BOA. İ.EV. 13/68. Lef.3. [23 M 1314/4 Temmuz 1896].
  • BOA. İ.EV. 40/53. Lef.1. [21 Ra 1324/15 Mayıs 1906].
  • BOA. İ.EV. 40/53. Lef.3. [9 Ca 1324/1 Temmuz 1906].
  • BOA. İ.EV. 41/48. Lef.1. [1 C 1324/23 Temmuz 1906].
  • BOA. İ.EV. 41/48. Lef.3. [27 B 1324/16 Eylül 1906].
  • BOA. İ.EV. 48/14. Lef.1. [22 Ra 1326/24 Nisan 1908].
  • BOA. İ.EV. 48/14. Lef.3. [19 Ca 1326/19 Haziran 1908].
  • BOA. İ.EV. 48/45. Lef.1. [2 B 1326/31 Temmuz 1908].
  • BOA. İ.EV. 48/45. Lef.3. [10 B 1326/8 Ağustos 1908].
  • BOA. İ.MVL. 256/9550. Lef.1. [2 B 1269/11 Nisan 1853].
  • BOA. İ.MVL. 256/9550. Lef.3. [7 B 1269/16 Nisan 1853
  • BOA. İ.MVL. 304/12508. Lef.1. [24 B 1270/22 Nisan 1854].
  • BOA. İ.ŞD. 117/7054. Lef.1. [3 N 1309/1 Nisan 1892].
  • BOA. İ.ŞD. 117/7054. Lef.3. [9 L 1309/7 Mayıs 1892].
  • BOA. İ.ŞD. 66/3859. Lef.1. [5 Z 1300/7 Ekim 1883].
  • BOA. İ.ŞD. 66/3859. Lef.3. [25 M 1301/26 Kasım 1883].
  • BOA. İ.ŞD. 7/351. Lef.1. [14 Ra 1285/5 Temmuz 1868].
  • BOA. İ.ŞD. 7/351. Lef.3. [22 Ra 1285/13 Temmuz 1868].
  • BOA. İ.ŞD. 98/5830. Lef.3. [26 Za 1306/24 Temmuz 1889].
  • BOA. İ.ŞE. 10/48. Lef.2. [28 Za 1315/20 Nisan 1898].
  • BOA. İ.ŞE. 2/21. Lef.4. [17 L 1310 4 Mayıs 1893].
  • BOA. MV. 208/97. [14 N 1335/4 Temmuz 1917]
  • BOA. MVL. 196/6047.Lef.1. [03 Ra 1267/6 Ocak 1851].
  • BOA. MVL. 327/61. [18 S 1267/23 Aralık 1850].
  • BOA. ŞD. 100/44. Lef.1. [18 B 1297/26 Haziran 1880].
  • BOA. ŞD. 100/44. Lef.3,5. [8 B 1297/16 Haziran 1880].
  • BOA. ŞD. 138/21. [29 Z 1313/11 Haziran 1896].
  • BOA. ŞD. 144/51. Lef.1. [22 Za 1315/14 Nisan 1898].
  • BOA. ŞD. 161/12. [3 Za 1320/1 Şubat 1903].
  • BOA. ŞD. 164/33. [29 C 1321/22 Eylül 1903].
  • BOA. ŞD. 164/39. [7 B 1321/29 Eylül 1903].
  • BOA. ŞD. 175/21. [26 M 1324/22 Mart 1906].
  • BOA. ŞD. 176/51. [1 R 1324/25 Mayıs 1906].
  • BOA. ŞD. 186/70. 23 M 1326/26 Şubat 1908].
  • BOA. ŞD. 193/11. [7 Ca 1327/27 Mayıs 1909].
  • BOA. ŞD. 33/34. Lef.1. [1 Z 1320/1 Mart 1903].
  • BOA. ŞD. 33/34. Lef.3. [26 Z 1320/26 Mart 1903].
  • BOA. ŞD. 35/39. Lef.1. [1 N 1321/21 Kasım 1903].
  • BOA. ŞD. 35/39. Lef.3. [17 L 1321/6 Ocak 1904].
  • BOA. ŞD. 766/4. Lef.1. [17 Ş 1310/6 Mart 1893].
  • BOA. ŞD. 766/4. Lef.3. [20 Ş 1310/9 Mart 1893].
  • BOA. ŞD. 766/4. Lef.5. [4 N 1310/22 Mart 1893].
  • BOA. ŞD. 795/17. Lef.1. [17 L 1315/11 Mart 1898].
  • BOA. ŞD. 795/17. Lef.3. [9 N 1315/1 Şubat 1898].
  • BOA. ŞD. 795/17. Lef.5. [2 Za 1315/25 Mart 1898].
  • BOA. TS.MA.e. 563/14. [28 Ş 1317/1 Ocak 1900].
  • BOA. Y.A.RES. 93/78. Lef.1. [18 S 1316/8 Temmuz 1898].
  • BOA. Y.A.RES. 93/78. Lef.5. [8 S 1316/28 Haziran 1898].
  • Akgündüz, A., Öztürk, S. ve Baş, Y. 2006 . Kiliseden Müzeye Ayasofya Camii, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A., Öztürk, S. ve Baş, Y. 2015 . Üç Devirde Bir Mabed: Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Altunbaş, E.Y. 2016 . İstanbul Ayasofyası Tarihi Çevre 18. Ve 19. Yüzyıllar İçinde Değişim ve Dönüşümler . Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
  • Devellioğlu, F. 2009 . Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Akaydın Kitabevi.
  • Dia, “Mecidiye”, TDVİA, Cilt.28, Ankara 2003, ss.239
  • Diker, H.F. 2010 . Belgeler Işığında Ayasofya’nın Geçirdiği Onarımlar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya İmareti”, TDVİA, Cilt.4, İstanbul: ss.212
  • Erünsal, İ.E. 1991 . “Ayasofya Kütüphanesi”, TDVİA, Cilt.4, İstanbul: ss.212-213.
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya Medresesi”, TDVİA, Cilt. 4, İstanbul: ss.214-215
  • Eyice, S. 2002 . “Küçük Ayasofya Külliyesi”, TDVİA, Cilt. 26, Ankara: ss.520-522.
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya Hamamı”, TDVİA, Cilt. 4, İstanbul: ss.211-212
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya Sebilleri”, TDVİA, Cilt:4, İstanbul: ss.216
  • Eyice, S. 1991 . “Ayasofya Şadırvanı”, TDVİA, Cilt:4, İstanbul: ss.217
  • Gürkan, A.D. 2013 . The Hagia Sophia Mausoleums, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • Kurtbil, Z.H. 2009 . “Selim II Türbesi”, TDVİA, Cilt:36, İstanbul, ss.418-420
  • Muhcu, A. 2009 . Ali El-Arabî İlyas’ın Evsâf-ı Binâ-yı İstanbul ve Binâ-yı Ayasofya Adlı Eseri Tahlil ve Metin , Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Tanman, M.B. 1994 . “Haseki Hamamı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt.4, İstanbul: TTV, ss.4.
  • Orman, İ. 2006 . “Murad III Türbesi”, TDVİA, Cilt:31, İstanbul: ss.176-177
  • Semavi Eyice Külliyatı I, Der: Sema Doğan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VI. Dizi-Sayı 3a, Ankara 2015.
Toplam 93 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Muhammed Köse Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 6 Nisan 2022
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020 Cilt: 11 Sayı: 56

Kaynak Göster

APA Köse, M. (2022). ARŞİV BELGELERİNE GÖRE AYASOFYA ÇEVRESİNDEKİ MABED VE YAPILARIN TAMİRATLARI 1839-1923. Düşünce Dünyasında Türkiz, 11(56), 109-137.