Türk Lehçeleri Arası Aktarımda Karşılaşılan Bazı Sorunlar Üzerine

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 3, 101 - 108, 25.05.2022

Mehmet Aça

Öz

Türkiye ile 1990’ların başında Kafkasya ile Orta Asya’da kurulan yeni
Türk Cumhuriyetleri arasında geliştirilmeye çalışılan ilişkilere daha çok
kültür boyutuyla yaklaşacak olan bu yazıda, lehçeler arası aktarımın
kültürel ilişkilerin geliştirilmesinde oynadığı rol kısaca anlatıldıktan
sonra, lehçeler arası aktarımda karşılaşılan kimi temel sorunlar tespit edilerek bu
sorunlara yönelik çözüm önerileri sunulacaktır. Yazı, yazarının asıl uzmanlık alanının Türk dünyası sözlü edebiyatları olması nedeniyle, sorunları ve çözümleri
daha çok sözlü edebiyat ürünlerini kapsayan lehçeler arası aktarım temelinde ortaya koymaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Lehçeleri, Türkçe, Türk Dünyası, Türk Kültürü

Kaynakça

• 1920’lere kadar İdil-Ural, Kafkasya ve Orta Asya merkezli Türk yazı dillerini kullanan Rusya Türklüğü, 1926’da düzenlenen Bakû Türkoloji Kongresi sonrasında Moskova yönetimi tarafından Arap harflerinin kullanımından Latin harflerinin kullanımına geçirilmiştir.
• Sovyet yönetimi, kullanıma soktuğu yeni alfabe ile yeni yeni yazı dilleri ve bunlara bağlı edebiyatlar oluşturmuş, ortak bir yazı dili, tarih ve din bilincine sahip olan Rusya Türklüğünü toprağa, dile ve yerel unsurlara yaslanan yeni uluslara dönüştürmüştür.
• Sözü edilen süreç, 1937-1940 yılları arasında Kiril harflerinin devreye sokulmasıyla daha da hızlanmış, Rus dili ve kültürüne dayalı yeni eğitim sistemi sayesinde Rusya Türklüğü birbirini rahatlıkla okuyup anlayamaz bir hâle getirilmiştir.
• Türk toplulukları için oluşturulan Kiril esaslı alfabe sistemleri yetmişe yakın işaret farklılığı ile birbirinden ayrılmıştır. Sovyetler Birliği bünyesindeki Türk toplulukları, Kiril harflerine dayalı birbirinden farklı 20 alfabe kullanmıştır.
• 1937-1940 yılları arasında Türk topluluklarına benimsettirilen bu alfabelerde birlik olmamıştır. Aynı ses, her birinde farklı harflerle gösterilmiştir. Bu nedenle, her birini ayrı ayrı öğrenmek gerekmiştir.