PLANLI KALKINMANIN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ, TARİHSEL GELİŞİMİ VE TÜRKİYE’NİN 11. KALKINMA PLANI

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 53, 9 - 70, 25.11.2022

Atila Bedir

Öz

Dünyada planlı kalkınma anlayışının esasen İkinci Dünya Savaşından sonra kabul gördüğü ve 1960’lı yıllarda yaygın olarak uygulandığı görülmektedir. Kalkınma literatüründe “Altın Çağ” olarak nitelendirilen 1950-1973 yılları arası, dünya ekonomisinde gerek büyüme gerekse dış ticarette yüksek artışların yaşandığı dönem olmuştur. Ancak, 1970’li yılların dünya ekonomisi için bir hayli zorlu geçmesinin de etkisiyle, 1980’li yıllardan sonra ekonomide dışa açık ve piyasa mekanizması kurallarına ağırlık veren iktisat politikaları öne çıkmıştır. Bununla birlikte, geçmişe kıyasla kısmen farklı gerekçelerle de olsa, planlı kalkınma eğiliminin son 10 yılda dünya genelinde tekrar arttığı görülmektedir. Bu çalışmada öncelikle planlı kalkınmanın kavramsal çerçevesi ele alınmakta ve planlamanın gerekçeleri ayrıntılı olarak ortaya konmaya çalışılmaktadır. Daha sonra dünyada ve Türkiye’de planlı kalkınma uygulamalarının tarihsel gelişimi, bu süreçte öne çıkan iktisat politikaları ve kalkınma anlayışındaki değişim incelenmeye çalışılmaktadır. Bu doğrultuda, yeni uygulamaya konulan Türkiye’nin On Birinci Kalkınma Planının öne çıkan yanları, farklı ya da yeni özellikleri, öngördüğü büyüme modeli, öncelikleri, temel makroekonomik politika ve hedefleri incelenmektedir. Plan’da rekabetçiliği ve verimliliği esas alan, ihracata dayalı, yurtiçi tasarrufların geçmişe kıyasla daha etkili olduğu istikrarlı bir büyüme modeli öngörülmektedir. Plan’ın önceliklendirme niteliğinin yüksek olduğu ve sanayinin geliştirilmesine özel önem atfedildiği görülmektedir. Bu bağlamda, üretimin sektörel kompozisyonunda nitelikli bir dönüşüm beklenmektedir

Anahtar Kelimeler

Türkiye ekonomisi, planlama, kalkınma planı, sanayileşme, ithal ikamesi, piyasa mekanizması

Kaynakça

• Arslan, G. E. 2015 . “Ekonomik Büyüme, Kalkınma ve Gelir Dağılımı” Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 2 :45-52. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/hititsosbil/article/view/1055000066/ 1055000102
• Alvaredo, F., Chancel, L., Piketty, T., Saez, E. and Zucman, G. 2018 . World inequality report 2018, World Inequality Lab. https://wir2018.wid.world/files/download/wir2018-full-report- english.pdf
• Bedir, A. 2009 . “Uluslararası ticarette fiyata dayalı rekabet gücü ile endüstri-içi ticaret arasındaki ilişki: Türk imalat sanayii örneği”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat Bölümü, Doktora Tezi, Ankara: DPT.
• Bedir, A. 2012 . “Uluslararası Rekabet Gücü Kavramsal Çerçevesinde Türkiye İmalat Sanayii Sektörlerinin Rekabet Etme Biçimleri ve Uygun Politika Önerileri”, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi İİBF Dergisi , Gazi Üniversitesi, 14 1 .
• Bulutay, T. 2004 . “Kalkınma ve Büyüme”, İktisat İşletme ve Finans, 214:5- 91.
• Chimhowu, O. A, Hulme, D. and Munro, L.T. 2019 . “The ‘New’ national development planning and global development goals: Processes and partnerships” World Development, 120: 76–89.
• Chowdhury, A. and Kirkpatric, C. 1994 . Development Policy and Planning, London and New York: Routledge.
• Dilik, S. 1988 . “Sosyal Güvenliğin Tarihsel Gelişimi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 43 1 :.41-81.
• DPT 1986 . Kalkınma Planı ve Devlet Planlama Teşkilatı ile İlgili Mevzuat, Ankara: DPT.
• DPT 2006 . Devlet Planlama Teşkilatı ile Mer’i ve Mülga Mevzuat, Ankara: DPT
• DPT 2009 . Türkiye’nin Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Kalkınmasında DPT, Ankara. http://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2018/11/Turkiyenin_Ekonomik_Sosyal_Kulturel_Kalki nmasinda_DPT%E2%80%8B.pdf
• DPT 2007 . Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013 Gelir Dağılımı ve Yoksullukla Mücadele Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara: DPT.
• Günsoy, B. 1997 . Değişen Dünya Koşullarında Kalkınma Planlaması Ve Türkiye'de Planlama Uygulaması, T.C. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Eskişehir.
• Kalkınma Bakanlığı 2015 . Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 1954-2014, Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• Kazgan, G. 2000 . İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi, Geliştirilmiş 9. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N. 1994 . Türkiye Ekonomisi, Geliştirilmiş 6. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Küçükkalay, A. M. 1997 . “Endüstri Devrimi ve Ekonomik Sonuçlarının Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 Güz : 51-68. https://dergipark.org.tr/download/article- file/195233
• Maddison, A. 1989 . “Economic Growth in The Twentieth Century”, The World Economy in The 20 th Century, Edt. Edwin J.Perkins, Development Centre Studies, OECD, s. 13-42.
• Mevzuat Bilgi Sistemi e-mevzuat . Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5018.pdf
• Midgley, J. 2013 . “Social development and social protection: New opportunities and challenges”, Development Southern Africa, 30 1 : 2– 12.
• OECD 2015 . In It Together: Why Less Inequality Benefits All, Paris: OECD Publishing, http://dx.doi.org/10.1787/9789264235120-en
• OECD 2019 . Society at a Glance 2019: OECD Social Indicators, Paris: OECD Publishing, https://doi.org/10.1787/soc_glance-2019-en
• OECD Data. Value added by activity, https://data.oecd.org/natincome/value-added-by-activity.htm, 07.09.2019.
• Öney, E. 1985 . İktisadi Planlama, Ankara: Savaş Yayınları.
• Özdemir, S. 2005 . “Başlangıcından Günümüze Refah Devletlerinde Sosyal Harcamaların Analizi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 50: 153-204.
• Pamuk, Ş. 2012 . Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, 7. Basım, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Polatoğlu, M. G. 2017 . “İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı”, Atatürk Dergisi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 6 1 : 55-87. https://dergipark.org.tr/search?q=polato%C4%9Flu&section=articles
• Şenkal, A. ve Sarıipek, D. B. 2007 . “Avrupa Birliği’nin Karşılaştırmalı Refah Modelleri ve Sosyal Politikada Devletin Değişen Rolü”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 2 : 146-175.
• TBMM. 1961 Anayasası, https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa61.htm, erişim: 27.08.2019.
• TÜİK. Dış Ticaret İstatistikleri Aralık 2018, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30652, erişim: 30.08.2019.
• TÜİK. Gelir Dağılımı ve Yaşam Koşulları İstatistikleri, http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1011, erişim: 30.08.2019.
• TÜİK. Temel İstatistikler, Yıllara Göre Dış Ticaret, http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist, erişim: 30.08.2019
• TÜİK. Yoksulluk İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1013, erişim: 30.08.2019.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2019 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı, http://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2018/11/2019_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi .pdf.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2019 . On Birinci Kalkınma Planı 2019-2023 , Ankara. http://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Mevzuat-Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Kararname Numarası:1 http://www.sbb.gov.tr/mevzuat-cumhurbaskanligi-kararnameleri/ erişim: 01.09.2019.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Mevzuat-Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Strateji ve Bütçe Başkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Kararname Numarası:13 http://www.sbb.gov.tr/mevzuat-cumhurbaskanligi- kararnameleri/, erişim: 01.09.2019.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Gösterge ve İstatistikler - Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Tablo 1-11 Plan Dönemlerinde Hedeflenen ve Gerçekleşen Büyüme Hızları http://www.sbb.gov.tr/ekonomik-ve-sosyal-gostergeler/ erişim: 01.09.2019.
• Türkiye Ekonomi Kurumu 2003 . 80. Yıldönümünde Türkiye İktisat Kongresi ve Gazi Mustafa Kemal’in Açış Konuşması, Türkiye Ekonomi Kurumu Vakfı, Ankara.
• Türkoğlu, İ. 2013 . “Sosyal Devlet Bağlamında Türkiye’de Sosyal Yardım ve Sosyal Güvenlik”, Akademik İncelemeler Dergisi Journal of Academic Inquiries , 8 3 : 275 - 305.
• UNDP 1990 . Human Development Report 1990, Oxford-New York: Oxford University Press, http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/219/hdr_1990_en_com plete_nostats.pdf
• UNDP 2010 . Human Development Report 2010, Oxford-New York: Oxford University Press, http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/270/hdr_2010_en_com plete_reprint.pdf
• UNDP 2018 . Human Development Indices and Indicators - 2018 Statistical Update, New York. http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_stati stical_update.pdf
• UNDP. Sustainable Development Goals, https://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable- development-goals.html, erişim: 30.08.2019.
• UNDP. Technical notes, http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2018_technical_notes.pdf erişim: 30.08.2019.
• United Nations 2015 . The Millennium Development Goals Report 2015, New York, https://www.un.org/millenniumgoals/2015_MDG_Report/pdf/MDG%2 02015%20rev%20 July%201 .pdf
• United Nations 2019 . The Sustainable Development Goals Report 2019, New York, https://unstats.un.org/sdgs/report/2019/The-Sustainable- Development-Goals-Report-2019.pdf
• United Nations, Sustainable Development Goals, https://www.un.org/sustainabledevelopment/ erişim: 01.09.2019.
• United Nations. The Sustainable Development Agenda, https://www.un.org/sustainabledevelopment/development-agenda/ erişim: 01.09.2019.
• Urritia, M. 1988 . “New Approaches to Develpment Palnning”, Development Plannig in Mixed Economies, edt Miguel Urritia and Setsuko Yukawa, The United Nations University, s.1-16.
• WTO 2019 . World Trade Statistical Review 2019, https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf
• Yukowa, S. 1988 . “The Arguments for Planning”, Development Plannig in Mixed Economies, edt Miguel Urritia and Setsuko Yukawa, The United Nations University, s.17-32.