AKAYEV SONRASI DÖNEMDE KIRGIZİSTAN DIŞ POLİTİKASI

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 59, 229 - 261, 30.08.2022

Mustafa Kemal Öztopal

Öz

1991 tarihinde SSCB’den bağımsızlığını ilan eden beş Türkistan devletinden Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan birisi olan Kırgızistan, geçen otuz yıllık sürede bir taraftan iç siyasal istikrarı sağlamaya çalışmış, diğer taraftan ise bağımsız bir dış politikanın oluşa-bilmesi için uğraş vermiştir. Bu süre zarfında bölgesel konuların yanı sıra küresel güçlerin bölgede artan ilgileri, Kırgızistan dış politikasının yapım sürecini doğrudan etkilemiş ve hatta kimi zaman bağımsız bir Kırgızistan dış politikasının oluşmasına engel teşkil etmiştir. Kimi dönem bölgesel meselelere öncelik veren, kimi zaman Rusya tesir dairesine daha fazla giren ve kimi zaman da ABD ve Çin ile daha yakın ilişki içerisinde olan Kırgızistan, bağımsızlığından bu yana ağırlıklı olarak tüm bu aktörler arasında denge siyasetine dayalı bir dış politika yürütmektedir. Bağımsızlığını ilan etmesinin üzerinden geçen otuz yıllık süre boyunca oluşturulmaya çalışılan bağımsız Kırgızistan dış politikasının ele alındığı bu çalışma, ilk Cumhur-başkanı Askar Akayev’den başlayarak her dönemin dış politik gelişmelerine ve bunların analizine yoğunlaşmaktadır

Anahtar Kelimeler

Kırgızistan, Dış Politika, Türkistan, Rusya, ABD, Çin

Kaynakça

• Adıbelli, B. ve Memmedov, A. 2019 . Avrasya Jeopolitiğinde Renkli Devrimler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Asanov, B. 2020 . Жээнбековдун тышкы саясаттагы кадамы. Аzattık Unalgısı, 5 Temmuz 2020, https://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan_foreing- policy_president_sooronbay-jeenbekov/30704591.html erişim: 26.05.2021 .
• Aytekin, M. 2011 . Bağımsızlığının Fırtınalı 20. Yılında Kırgızistan. EkoAvrasya, 3 Kasım 2011, https://ekoavrasya.net/duyuru.aspx?did=26&Pid=10&Lang=TR erişim: 22.05.2021 .
• Azattık Unalgısı 2021 . Садыр Жапаров: Кыргызстандын тышкы саясаты көп векторлуу болот. 28 Ocak 2021, https://www.azattyk.org/a/31073475.html erişim: 21.05.2021 .
• BBC 2010 . Q&A: Kyrgyzstan Referendum. 28 Haziran 2010, https://www.bbc.com/news/10405546 erişim: 21.05.2021 .
• Bozkurt, G. S. 2013 . Kırgızistan’ın Küresel ve Bölgesel Güçler ile İlişkilerine Genel Bakış. TASAM, 17 Aralık 2013, https://tasam.org/Files/Icerik/File/Saynur_BOZKURT.pdf_20a23391- 37d5-428d-8596-e2cf05824253.pdf erişim: 13.04.2021 .
• CNN Türk 2021 . Son dakika... Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan Sadır Caparov ile Ortak Açıklama. 9 Haziran 2021, https://www.cnnturk.com/turkiye/son-dakika-cumhurbaskani- erdogandan-sadir-caparov-ile-ortak-aciklama erişim: 15.06.2021 .
• Demir, T. 2020 . Anklav, Eksklav ve Uç Topraklar-Güvenlik İlişkisi. Güvenlik Bilimleri Dergisi, UGK Özel Sayısı: 51-77.
• Demirci, L. 2011 . Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın Kesişimindeki Sorunlu Vadi: Fergana. Savunma Bilimleri Dergisi, 11 2 : 33-69.
• Demirtepe, M. T. 2008 . “Bakiyev Dönemi Kırgızistan Dış Politikası Yapım Sürecinde İç Politik Faktörlerin Rolü”. Orta Asya ve Kafkasya’da Güç Politikası. Der. M. T. Demirtepe, Ankara: USAK Yayınları, 179-210.
• Duran, H. ve Purevsuren, N. 2016 . Güvenlik, Enerji ve Pazar Ekseninde Çin’in Orta Asya Politikası. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Afro-Avrasya Özel Sayısı: 281-294.
• Düğen, T. 2012 . Dar Alanda Büyük Pazarlık: Kırgızistan'da ABD ile Rusya'nın Üs Mücadelesi. 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 28 Mart 2012, https://21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/orta- asya-arastirmalari-merkezi/dar-alanda-buyuk-pazarlik-kirgizistanda- abd-ile-rusyanin-us-mucadelesi erişim: 19.05.2021 .
• Elgizbaev, U. 2016 . Чечилбес чек ара... Аzattık Unalgısı, 26 Eylül 2016, https://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan_bishkek_border_investigation/ 28018463.html erişim: 21.05.2021 .
• Erhan, Ç. 2004 . ABD’nin Orta Asya Politikaları ve 11 Eylül’ün Etkileri. Uluslararası İlişkiler, 1 3 : 123-149.
• Gezitter 2019 . МИД: Жээнбеков и Рахмон смогли достичь консенсуса по границе. 30 Temmuz 2019, https://www.gezitter.org/politic/80998_mid_jeenbekov_i_rahmon_sm ogli_dostich_konsensusa_po_granitse_/ erişim: 27.05.2021 .
• Gömeç, S. Y. 2018 . Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Güdül, S. ve Labib Raof, F. 2020 . Orta Asya’da Yeni Büyük Oyunun Anahtarı: Afganistan. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 4 2 : 13-46.
• Gürbüz, Y. E. 2011 . Orta Asya’nın Ortasında Bir Ada: Kırgızistan. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 8 15 : 419-447.
• Hanayi, O. 2020 . Çin-Kırgızistan-Özbekistan Yeni Ulaşım Koridoru Üzerine Bir Değerlendirme. Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Enstitüsü, Haftalık Bülten, Sayı 269, 20.07.2020- 26.07.2020, https://eurasian-research.org/wp- content/uploads/2020/10/Haftalik-e-bulten-20.07.2020-26.07.2020- No-269.pdf erişim: 27.05.2021 .
• Hürriyet 2011 . Kırgızistan Cumhurbaşkanı Atambayev: "ABD Üssü Kapatılmalı". 29 Aralık 2011, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kirgizistan-cumhurbaskani- atambayev-abd-ussu-kapatilmali-19563779 erişim: 23.05.2021 .
• Joldoshov, A. 2019 . Kimlik ve Sınır: Orta Asya’da Sınır Sorunları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 19 2 : 303-326.
• Kabar 2021 . Galina Bayterek, Sadır Caparov'un Özbekistan'a Yaptığı Devlet Ziyaretinin Sonuçlarını Yorumladı. 13 Mart 2021, http://tr.kabar.kg/news/galina-bayterek-sad-r-caparovun- ozbekistana-yapt-devlet-ziyaretinin-sonuclar-n-yorumlad/ erişim: 26.05.2021 .
• Keserci, R. 2020 . Çarlık Rusyası’nın Türkistan Coğrafyasını İşgal Süreci: Hokand Hanlığı Örneği. Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1 2 : 199-208.
• Kırım Haber Ajansı 2017 . Özbekistan ve Kırgızistan Arasındaki "Su Problemi" Çözüme Kavuştu. 7 Ekim 2017, http://old.qha.com.ua/tr/turk-dunyasi/ozbekistan-ve-kirgizistan- arasindaki-quot-su-problemi-quot-cozume-kavustu/160246/ erişim: 23.05.2021 .
• Kırım Haber Ajansı 2017 . Kırgızistan'ın Yeni Cumhurbaşkanı Görevini Devraldı. 24 Kasım 2017, http://old.qha.com.ua/tr/turk- dunyasi/kirgizistan-nin-yeni-cumhurbaskani-gorevini- devraldi/162235/ erişim: 26.05.2021 .
• Kloop 2015 . Киргизия В ЕАЭС: Угроза Суверенитету Или Большие Возможности Для Роста?. 9 Mayıs 2015, https://kloop.kg/blog/2015/05/09/kirgiziya-v-eaes-ugroza- suverenitetu-ili-bolshie-vozmozhnosti-dlya-rosta/ erişim: 23.05.2021 .
• Knews 2011 . Выступление Алмазбека Атамбаева на церемонии инаугурации Текст . 1 Aralık 2011, https://knews.kg/2011/12/01/vyistuplenie-almazbeka-atambaeva- na-tseremonii-inauguratsii-tekst/ erişim: 23.05.2021 .
• Kodaman, T. ve Birsel, H. 2014 . Dünden Bugüne, Bugünden Yarına Kırgız Jeopolitiğindeki Değişen Parametreler ve Gelecek Öngörüleri. Türklük Bilimi Araştırmaları, 35: 213-227.
• Kyrgyzstan Demographics. https://www.worldometers.info/demographics/kyrgyzstan- demographics/ erişim: 11.04.2021 .
• Kyrgyzstan Ethnic Groups. https://www.indexmundi.com/kyrgyzstan/ethnic_groups.html erişim: 11.04.2021 .
• Lelik, A. 2011 . Переходный Период Розы Отунбаевой. Kloop, 4 Kasım 2011, https://kloop.kg/blog/2011/11/04/perehodny-j-period-rozy- otunbaevoj/ erişim: 22.05.2021 .
• Marat, E. 2005 . Rumsfeld in Kyrgyzstan: Halting America’s Faltering Position in Central Asia. The Central Asia-Caucasus Analyst, 27 Temmuz 2005, https://www.cacianalyst.org/publications/analytical- articles/item/10138-analytical-articles-caci-analyst-2005-7-27-art- 10138.html erişim: 19.05.2021 .
• Marat, E. 2011 . Kyrgyzstan’s Chaotic Foreign Policy. The Jamestown Foundation, 23 Haziran 2011, https://jamestown.org/program/kyrgyzstans-chaotic-foreign-policy/ erişim: 21.05.2021 .
• Mcdermott, R. 2006 . Bakiyev Plays the Security Card. The Jamestown Foundation, 1 Ağustos 2006, https://jamestown.org/program/bakiyev-plays-the-security-card/ erişim: 21.05.2021 .
• Menafn 20 Kasım 2018 . Sooronbay Jeenbekov's Work Results in Foreign Policy in His One Year Presidency. 20 Kasım 2018, https://menafn.com/1097723401/Sooronbay-Jeenbekovs-work- results-in-foreign-policy-in-his-one-year-presidency erişim: 26.05.2021 .
• Muratbekova, A. 2020 . “Ceenbekov’un Başkanlığındaki Kırgızistan’ın Bölgesel Politikası”. Eurasia Outlook 2019: Economic, Social and Political Perspectives in Euraisa. Der. V. Sümer, Z. Zhanaltay, S. Beylur ve D. Aben. Almatı: Ahmet Yesevi Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 35-40.
• Musabayeva, A. 2016 . Внешнеполитический Курс Президента Атамбаева: Хроника И Анализ. Central Asian Analytical Network, 20 Aralık 2016, https://www.caa-network.org/archives/8139 erişim: 23.05.2021 .
• Nogayeva, A. 2012 . ABD, Rusya ve Çin’in Nüfuz Mücadelesinde Orta Asya: Araçlar ve Süreçler. Bilig, Sayı 62: 183-204.
• Orta Doğu Araştırmaları Merkezi-ORSAM 2011 . Yeni Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev ve Türkiye-Kırgızistan İlişkileri. 1 Aralık 2011, https://www.orsam.org.tr/tr/yeni-cumhurbaskani-almazbek- atambayev-ve-turkiye-kirgizistan-iliskileri/ erişim: 23.05.2021 .
• Osmonov, J. 2007 . New Kyrgyz Foreign Policy Concept Passed. The Central Asia-Caucasus Analyst, 24 Ocak 2007, https://www.cacianalyst.org/publications/field-reports/item/11317- field-reports-caci-analyst-2007-1-24-art-11317.html erişim: 19.05.2021 .
• Özgün, T. O. ve Uçmaz, M. 2011 . “Orta Asya’da Büyük Oyun: Kırgızistan”. Uluslararası Avrasya Ekonomileri Konferansı 2011 Bildiler Kitabı. Der. S. Sarı, J. Pirimbaev, A. H. Gencer ve A. Turdalieva. Bişkek: Manas Üniversitesi Yayınları, 44-46.
• Pirinççi, F. 2008 . Soğuk Savaş Sonrasında ABD’nin Orta Asya Politikası: Beklentiler ve Gerçeklikler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63 1 : 207-235.
• Ragozin, L. 2005 . Kırgızistan’ın Önemi Ne? BBC Türkçe, 24 Mart 2005, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2005/03/050324_kyrgyz matters.shtml, erişim: 17.05.2021 .
• Reuters 2021 . Kyrgyz and Tajik Security Forces Clash at Border in Water Dispute. 29 Nisan 2021, https://www.reuters.com/world/asia- pacific/kyrgyz-tajik-security-forces-clash-border-water-dispute-2021- 04-29/ erişim: 25.05.2021 .
• Sarı, Y. 2012 . Foreign Policy of Kyrgyzstan under Askar Akayev and Kurmanbek Bakiyev. PERCEPTIONS: Journal of International Affairs, 17 2 : 131-150.
• Standish, R. 2021 . How Will Kyrgyzstan Repay Its Huge Debts To China? Radio Free Europe Radio Liberty RFERL , 27 Şubat 2021, https://www.rferl.org/a/how-will-kyrgyzstan-repay-its-huge-debts- to-china-/31124848.html, erişim: 17.04.2021 .
• TASAV 2019 . Kırgızistan-Tacikistan Gerilimi. 27 Eylül 2019, https://www.tasav.org/index.php/kirgizistan-tacikistan-gerilimi- 2.html erişim: 27.05.2021 .
• Tass 2021 , Russia to Ship Strike Drones. S-300 Air Defense Systems to Kyrgyzstan, 26 Şubat 2021, https://tass.com/defense/1260711 erişim: 23.05.2021 .
• Toktomushev, K. 2018 . Understanding Cross-Border Conflict in Post- Soviet Central Asia: The Case of Kyrgyzstan and Tajikistan. Connections: The Quarterly Journal, 17 1 : 21-41.
• Trilling, D. ve Yefimov, N. 2010 . Kyrgyzstan's Felix Kulov: "A Trip to Moscow Doesn't Mean a Meeting in the Kremlin”. Eurasianet, 12 Kasım 2010, https://eurasianet.org/kyrgyzstans-felix-kulov-a-trip-to- moscow-doesnt-mean-a-meeting-in-the-kremlin erişim: 15.06.2021 .
• Uulu, A. A. 2006 Кыргызстандын Тышкы Саясаты Кай Багытта Өнүгөт?. Аzattık Unalgısı, 13 Haziran 2006, https://www.azattyk.org/a/1252326.html erişim: 17.05.2021 .