İran Türkmenlerinde Sosyal ve Kültürel Hayat

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 36, 33 - 46, 25.11.2022

Ali Temizel

Öz

Türkmenler başta Türkmenistan, Türkiye, İran, Suriye ve Irak topraklarında olmak üzere dünyanın değişik birçok bölgesinde dağınık veya toplu hâlde yaşamaktadırlar. Türkmen tarihinin, geleneğinin, kültürünün, sanatının, folklorunun, dil ve edebiyatının yaşadığı önemli yerlerden birisi de Kuzey İran’da yer alan Türkmen Sahra bölgesidir. Türkmen Sahra, Türkmenlerin önemli şairi Mahtumguli Firagî’nin 1733-1795 de içinde yaşadığı önemli bir bölgedir. Mahtumguli Firagî, Türkmenistan’da İran Türkmen Sahra’sında Türkmenlerin sosyokültürel değerlerinin ve edebi ürünlerinin devamlılıklarını sağlayan önemli bir şairdir. Kuzay İran’da Türkmen Sahra’da yaşayan Türkmenlerinin sosyal ve kültürel hayatlarının konu edinildiği bu çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, İran Türkmenleri, Türkmen Sahra’nın tarihi, coğrafyası, sosyal yapısı, ekonomisi hakkında bazı açıklamalar yapılacaktadır. İkinci bölümde ise bu bölgedeki Türkmenlerin kültürel hayatına değinilecek ve edebiyat alanında yaptıkları çalışmalar ve bu bağlamda Mahtumguli Firagî’nin edebi yerine ve önemine işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İran, Türkmen Sahra, İran Türkmenleri, Mahtumguli Firagî, İran

Kaynakça

• ARHÎ, Ali “Çend nokte ez çend sunnet-e dînî”, Yaprak, Yıl: VII, Sayı: 23-26, Gonbed-e Kavûs,1383/2004, s. 17.
• ATANİYAZOV, Soltanşa 1999 , “Türkmen Boylarının Geçmişi, Yayılışı, Bugünkü Durumu ve Geleceği”, Bilig- Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 10, Ankara, s. 1-30.
• ATAR, Aygün 2006 , İran’ın Etnik Yapısı Yakın Dönem ve Günümüzde , Ankara: Divan Yayıncılık.
• DEVECİ, Abdurrahman “İran Türkmenleri: Türkmen Sahra”, Ortadoğu Analiz, C. 1, S. 10, Ankara, Ekim 2009, s. 51-60.
• KAHRAMAN, Alim 2003 , “Mahtumkulu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara, s. 393-394.
• LERCH, Wolfgang Günter, Wie eine Perle im Ozean Türkische Kultur und Literatur in Mittelasien, München, Februar 2011, Allitera Verlag.
• ME‘TUFİ, Esedollah, Tarihçe-ye Çehar Şehr-e Torkemen-neşin, Aqqela, Bendertorkmen, Gomişdepe ve Gonbed-e Kavus, Gorgan, 1384/2005.
• ODEKOV, R. V. 2011 , Türkmen Gelenek ve Görenekleri, çeviren ve hazırlayan: Murat İlli, Ankara.
• SARAÇLI, Murat, “İran’da Azılıklar”, Akademik Orta Doğu, C. II, S. 2, İstanbul, Mart 2008, s. 141-160.
• SARAY, Mehmed 1988 , “Türkmenler”, İslam Ansiklopedisi- İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lügati, C. 12/2, İstanbul: Milli eğitim Basımevi, s. 661-673.
• SARLI, Araz Muhammed, Pejuheşha-yi der Edebiyat-e Torkemen, Gonbed-e Kavûs-1377/1998.
• SÜMER, Faruk 2012 , “Türkmenler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul, s. 607611.
• ŞADMİHR, Eman Kılıç, “Mahtumgulı Ferâgî, Şâir-i Nâmdâr-ı Türkmen”, Edebistan, Yıl: 5, S. 52
• TEHRAN, Ferverdin 1373/Nisan 1994, s. 48-50, çev. Ali Temizel, “Ünlü Türkmen Şairi Mahtumgulı Firâgî”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 15, Konya, Bahar 2004, s.79-90.
• TEMİZEL, Ali 2007 , “Türkmen Şairi Mahtumguli Firagî’nin Düşünceleri Çerçevesinde Birinci Uluslararası Bilim Kongresi ve Anma Etkinliklerinin Ardından”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S. 18, Konya, s. 225-234.
• YILMAZ, Türel, “İran’da Unutulmuş Bir Toplum: Türkmen Sahra Türkmenleri”, Akademik Orta Doğu, C. I, S. 2, İstanbul, Mart 2007, s. 205-216.