ORTAÇAĞDA SEYAHAT-MİSYONERLİK İLİŞKİSİ: SAİNT-QUENTİNLİ DOMİNİKEN KEŞİŞ FRER SİMON’UN SEYAHAT RAPORUNUN SELÇUKLU, TATAR/MOĞOL VE MİSYONERLİK TARİHİ BAKIMINDAN ÖNEMİ

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 60, 135 - 215, 30.12.2022

Kemal Taşcı

Öz

Moğolların Orta Asya, Orta Doğu, Yakın Doğu ve Uzak Doğu hâkimiyetlerinin İslam dünyasında oluşturduğu yıkım, Hıristiyan dünyası tarafından beklenmeyen bir ittifak imkânı olarak değerlendirilmiştir. Papalık, Haçlı Seferleri ile İslam alemine hâkim olma teşebbüsleri başarısız olduğu için hiç beklenmedik bir zamanda Orta Asya’dan başlayarak İslam aleminin büyük bir kısmını etkisi altına alan Moğolları tanıdı. Moğolların çok kısa bir sürede Orta Asya, Yakın Doğu ve Uzak Doğu’ya hâkim olmaları Hıristiyan dünyasının ve Papalık’ın dikkatini çekmişlerdir. Haçlı Seferlerinin Selçuklular ile Selçuklu geleneğine sahip Atabeylikler ile Eyyübiler sayesinde başarısızlığı uğratılması Papalık’ın Hıristiyan olmamasına rağmen Müslümanlardan nefret eden ve İslam alemini âdeta yok eden Moğolları tanıma ve onları Hıristiyanlaştırarak askeri güçleri sayesinde bütün dünyaya hâkim olma hevesine kapılmalarına sebep oldu. Bu nedenle Papalık Moğolları Hıristiyanlaştırmak ve Papalık’ın dini otoritesini tanımak için Doğu’da hem misyoner kiliseleri faaliyete geçirdiler hem de bazı papazlar doğrudan Papalar tarafından Moğol Hanlarına onları elçiler gönderdiler. Özellikle XIII. asrın ikinci yarısında yoğunlaşan bu misyoner gezileri Moğol Hanlarının Hıristiyanlaşmalarına ve Hıristiyanlara karşı olumlu bir tutum içine girmelerine sebep oldu. Özellikle 1258 yılında Hülagu Han’ın Sünni İslam dünyasının merkezi olan Bağdat’taki Abbasi Hilafeti’ni yıkması, Papalık ile Moğollar arasındaki münasebetlerin daha sıklaşmasına neden oldu. Bu yazıda Papalık tarafından 1245 yılında Azerbaycan’daki Moğol valisi Baycu Noyan’a gönderilen Dominiken tarikatına mensup Saint-Quentinli Frer Simon’un Seyahat raporun metin tahlili yapılarak eserin Selçuklu, Moğol ve Misyonerlik tarihi bakımından değeri ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Moğollar, Papalık, Hristiyanlık, Dominiken

Kaynakça

• Aigle, Denise, “De la “Non Négociaton” à l‘Alliance İnaboutie. Réflexions sur la Diplomatie Entre les Mongols et l’Occident Latin”, Oriento Moderno, LXXXVIII, 1998, s. 395-434
• Aigle, Denise, “Loi Mongole vs loi İslamique? Entre Myte et Réalité”, Annales Histoire, Sciences, Sociales, 59/5-6, 2004, s. 971-996
• Aigle, Denise, “The Letters of Eljigidei, Hülegü, and Abaqa: Mongol Overtures or Christian Ventriloquism?”, Inner Asia, 7/2, 2005, s. 143
• Akman, Mehmet, “Kilise: Fıkıh”, DİA, 26, Ankara 2002, s. 16-18
• Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, trc. Hrant D. Andreasyan, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007
• Aksarâyî, Kerîmüddîn Mahmûd, Müsâmeret’ü-Ahbâr ve Müsayeretü’l-Ahyâr, trc. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000
• Albayrak, Kadir, “Nestûrîlik”, DİA, 33, İstanbul 2007, s. 15-17
• Alinge, Curt, Moğol Kanunları, trc. Coşkun Üçok, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 1967
• Ay, Resul, “Moğollar ve Katolik Misyonerlik: Fransisken ve Dominiken Rahiplerin Asya ve Yakındoğu’da Misyonerlik Faaliyetleri 13-14. Yüzyıllar ”, Avrupa Tarihinde Türk Eli: Gümeç Karamuk Armağanı, nşr. Ramazan Acun – Serhat Küçük, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara 2007, s. 39-59
• Ayalon, David, “The Great Yasa of Chingiz Khan, A Reexamination”, Studia Islamica, 33, 1971, s. 97-140
• Ayan, Ergin, “Anadolu'da Moğol Hâkimiyetinin Sonu”, Türk Kültürü, XL/472, 2002, s. 449-465
• Aydın, Mehmet, “Hıristiyan Misyonerliğinin Başlangıcı, Gelişimi ve Hedefleri”, Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye’de Misyonerlik Sempozyumu, Ankara, 01-02 Ekim 2005 , nşr. Asife Ünal, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayını, Ankara 2005, s. 35-47
• Aydın, Mehmet, “Misyonerlik Faaliyetleri ve Türkiye”, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1996, s. 7-19
• Aydın, Mehmet, “Misyonerlik Faaliyetlerine Karşı Alınabilecek Tedbirler Neler Olmalıdır?”, I. Din Şûrası, Ankara, 1-5 Kasım 1993 , II, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995, s. 341-348
• Aydın, Mithat, “Misyonerlik Kıskacında Nesturiler: Katolik, Ortodoks ve Protestan Misyonerlerin Nesturiler Arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Siyasi Sonuçları”, Erdem: Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, 60, 2011, s. 1- 30
• Bademci, Ali, Cengiz ve Yasası, Timur ve Tüzükâtı, Ötüken Neşriyat, İstanbul 212
• Barthold, Vasilij Viladimiroviç Wilhelm - Köprülü, Mehmed Fuad, “Cengizhan”, İA, III, Eskişehir 1997, s. 91-100
• Barthold, Vasilij Viladimiroviç Wilhelm , “Ani”, İA, I, Eskişehir 1997, s. 435-437
• Barthold, Vassilij Viladimirovich Wilhelm , Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, trc. Râgıp Hulusi Özdem, nşr. Kâzım Yaşar Kopraman - Afşar İsmail Aka, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006
• Batur, Ahsen D., 1200 Yıllık Sürgün “Türk” Sözünün Hazin Serüveni, Selenge Yayınları, İstanbul 2013
• Bayraktar, Mehmet, Bir Hıristiyan Dogması Teslis, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2015
• Besalel, Yusuf, Yahudi Ansiklopedisi, I, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul 2001
• Bretschneider, Emil Vasilievich, Medieval Researches from Eastern Asiatic Sources Fragments Towaeds the Knowledge of the Geography and History of Central and Western Asia from the 13th to the 17th Centruy, I- II, Trübner- Co, Luggate Hill, London 1988
• Bulduk, Abdulgani Fahri, Mardin Tarihi, nşr. Burhan Zengin, Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı Yayını, Ankara 1999
• Bünyadov, Musaoğlu Ziya, Hârezmşâhlığı ve Enuştekinliler Devleti, trc. Tural Rızayev, Derin Yayınları, İstanbul 2003
• Cahen, Claude, Haçlılar Zamanında Doğu ve Batı, trc. Mustafa Daş, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2010
• Cahen, Claude, La Syrie du Nord à l’Époque des Croisades et la Principauté Franque d’Antioche, Institut Français de Damas, Librarie Orientaliste Paul Geuthner, Paris 1940
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, trc. Erol Üyepazarcı, Tarihi Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, trc. Erol Üyepazarcı, Tarihi Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002
• Chaliand, Gérard, Göçebe İmparatorluklar Moğolistan’dan Tuna’ya M.Ö. V. Yüzyıl - XVI. Yüzyıl, trc. Engin Sunar, Doğan Kitapçılık, İstanbul 2001
• Clark, Larry V., “Rubrucklu William’ın Seyahâtnâmesi’ndeki Türkçe ve Moğolca Kelimeler 1253-1255 ”, trc. Ayşe Kılıç, Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları, 26, 2013, s. 149-164
• Claverie, P.V., “Deux Lettres Inedites de la Premiere Mission en Orient d’Andre de Longjumeau 1246 ”, Bibliotheque de l’Ecole des Chartes, 158/1, 2000, s. 283-292
• Cleaves, Francis Woodman, “The Mongolian Names and Terms in the History of the Nation of the Archers of Grigor of Akanc”, Harvard Journal of Asiatic Studies, 12/3-4, December 1949, s. 400-443
• Coblentz, John, Göksel Çağrı: Hristiyan Öğrenciliğinde Etütler, trc. Hande Taylan, GDK Yayın, İstanbul 2010
• Cordier, Henri, “Le Christianisme en Chine et an Asia Certale Sous les Mongols”, T’oung Pao, 8/1-2, Mar – May 1917, s. 49-113
• Cûzcânî, Ebû Ömer Minhâceddîn Osmân b. Muhammed Sirâceddîn 660/1262 , Tabakât-ı Nâsırî, nşr. Abdülhayy Habîbî Kandahârî, I-II, Kandahâr 1328; Encümen-i Târîh-i Afganistan, Kâbil 1342/1963
• Daniélou, Jean, “Kilisede Misyoner Düşüncesi”, trc. Abdurrahman Küçük, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37/1, Ağustos 1997, s. 101-104
• Darcan, Hasan, “Hıristiyanların İslam Algıları ile Misyonerlik Faaliyetleri Arasındaki İlişki Bağlamında Roman Llull”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 16/64, Nisan 2015, s. 183-214
• Dawson, Christopher, Mission to Asia: Narratives and Letters of the Franciscan Missionaries in Mongolia and China in Thirteenth and Fourteenth Centuries, Happer Torchbooks, New York 1955
• Dulaurier, M. Eduard, “Ermeni Müverrihlerine Nazaran Moğollar Müverrih Kiragos’dan Müstahreç ”, trc. Hırand D. Andreasyan, Türkiyat Mecmuası, II, İstanbul 1928, s. 139-217
• Ebû’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Gregorius Bar Hebreaus Yuhanna b. Ehrun 685/1286 , Târîhu Muhtasari’d-Düvel, trc. Mehmed Şerafeddin Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 20112
• Ebû’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Gregorius Bar Hebreaus Yuhanna b. Ehrun 685/1286 , Tarih, I-II, trc. Ömer Riza Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 19993
• Ebû’l-Fidâ, Melik Müeyyed İmâdeddîn İsmaîl b. Feridun Ali b. Cemâleddîn Mahmûd b. Muhammed b. İmâdeddîn 732/1332 , el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, I-IV, el-Matbaatü’l-Hüseyniyyetü’l-Mısriyye, Kahire 1907
• Eflâkî, Şemseddîn Ahmed el-Ârifî 762/1360 , Menâkibü’l-Ârifîn: Ariflerin Menkıbeleri Mevlânâ ve Etrafındakiler , Kabalcı Yayınları, İstanbul 2006
• Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, II - Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna, trc. Ali Berktay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2
• Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, III - Muhammed’den Reform Çağına, trc. Ali Berktay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 20092
• Erbaş, Ali, “Misyonerlik Faaliyetlerine Karşı İslâm’ın Temsil ve Takdimindeki Doğru Tutumların Belirlenmesi”, İslâmî Araştırmalar, 20/4, 2007, s. 421-428
• Ersan, Mehmet, “XIII-XV. Yüzyıllarda Şap Ticareti ve Şebinkarahisar”, Şebinkarahisar I. Tarih ve Kültür Sempozyumu, 30 Haziran – 1 Temmuz 2000 , Şebinkarahisar Belediyesi Yayını, İstanbul 2000, s. 55- 62
• Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007
• Ersan, Mehmet, Türkiye Selçuklu Devleti’nin Dağılışı, Birleşik Yayınevi, Ankara 2010
• Fallmerayer, Jakob Philiph, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, trc. Ahmet Cevat Eren, nşr. Celalettin Yavuz - İsmail Hacıfettahoğlu, not. İbrahim Tellioğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011
• Geyikoğlu, Hasan, “Harezmliler’in Anadolu Selçuklu Devleti Himaye ve Hizmetine Alınmaları”, Türk Kültürü, XXXII/373, Ankara 1994, s. 275- 285
• Geyikoğlu, Hasan, “Suriye’deki Harezmlilerin Haçlılarla Mücadelede ve Kudüs’ün Geri Alınmasındaki Rolleri”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1, Erzurum 1994, s. 135-142
• Geyikoğlu, Hasan, “Türkiye Selçukluları’nda Yabancılara Iktâ’ ve Mülk Verilmesi”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/47, Erzurum 2011, s. 65-91
• Geyikoğlu, Hasan, Doğu Anadolu’da Harezmşahlar, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1992
• Goodrick-Clarke, Nicholas, "Rarnon Lull's New World Order: Esoteric Evangelism and Frontline Philosophy", Anies, 912, 2009, s. 175-94
• Gökalp, Türükoğlu, Sınırlandırılmış Türk Tarihi, I, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1976
• Guzman, Gregory G., “Simon of Saint-Quentin and the Dominican Mission to the Mongol Baiju: a Reappraisal”, Speculum, XLVI, 1971, s. 232-249
• Guzman, Gregory G., "The Encyclopedist Vincent of Beauvais and His Mongol Extracts From John of Plano Carpini and Simon of Saint- Quentin." Speculum, 49/2, April 1974, s. 287-307
• Guzman, Gregory G., “Euroean Captives and Craftsmen Among the Mongols, 1231-1255”, The Historian, 72/1, Spring 2010, s. 122-150
• Guzman, Gregory G., “Reports of Mongol Cannibalism in Thirteenth- Century Latin Sources: Oriental Fact or Western Fiction?” Discovering New Worlds: Essays on Medieval Exploration and Imagination, nşr. Scott Westrem, New York, 1991, s. 31-68
• Guzman, Gregory G., “Simon of Saint-Quentin as Historian of the Mongols and Seljuk Turks”, Medievalia et Humanistica: Studies in Medieval and Renaissance Culture, 3, 1972, s. 155-178
• Guzman, Gregory G., Simon of Saint-Quentin and Dominican Mission to the Mongols, 1245-1248, The Graduate School of the Universty of Cincinnati, Neşredilmemiş Doktora Tezi, Cincinnati 1968
• Gündüz, Şinasi, “Misyonerlik”, DİA, 30, İstanbul 2005, s. 193-199
• Gündüz, Şinasi, Hıristiyanlık, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi İSAM Yayınları, İstanbul 2015
• Gündüz, Şinasi, Misyonerlik, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 20055
• Güngör, Ali İsra, Tanrı’nın Şövalyeleri Cizvitler, Çağlar Yayınevi, Ankara 2004
• Gürkan, Salime Leyla, “Teslîs: İslâm Anlayışında”, DİA, 40, İstanbul 2011, s. 549-552
• Hartog, Leo de, Cengiz Han: Dünyanın Fatihi, trc. Serkan Uzun, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2003
• Hautala, Roman, “Early Hungarian Information on the Beginning of the Western Campaign of Batu 1235-1242 , Acta Orientalia Academia Scientiraum Hung., 69/2, Budapest 2016, s. 183-199
• Hizmetli, Sabri, “Orta Asya’da Misyonerlik Faaliyetleri ve Zararlı Dinî Akımlar”, Orta Asya’da İslâm –Temsil Den Fobiye-, III – Aydınlıktan Aydınlanmaya, nşr. Muhammet Savaş Kafkasyalı, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, Ankara – Türkistan 2012, s. 1481-1539
• İbn Bîbî, Nâsıreddîn Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca’ferî er-Rugadî, el- Evâmirü’l-Alâ’iye fi’l-Umûri’l-‘Alâ’iyye, I. Tıpkıbasım, nşr. Adna Sadık Erzi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1956; el-Evâmirü’l-Alâ’iye fi’l-Umûri’l-‘Alâ’iyye Selçuk Nâme , I-II, trc. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996; Selçuknâme, trc. Mükrimin Halil Yinanç, nşr. Refet Yinanç - Ömer Özkan, Kitabevi Yayınları, İstanbul
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî, el-Kâmil fî’t- Târîh, I-X, trc. Ahmet Ağırakça - Abdülkerim Özaydın, Nikmet Neşriyat, İstanbul 2008
• Jacob, Xavier, Sorabilirmiyiz?: Hristiyanlık Hakkında En Çok Sorulan Sorular, Sak Ofset, İstanbul 20154
• Kafalı, Mustafa, “Cengiz Han”, DİA, 7, İstanbul 1992, s. 367-369
• Kaymaz, Nejat, Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-dîn Keyhüsrev ve Devri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2009
• Kaymaz, Nejat, Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011
• Kaymaz, Nejat, Pervane Muineddin Süleyman, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1970
• Kaymaz, Nejat, Pervâne Muʻînü’d-Dîn Süleyman, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1970
• Kazvînî, Hamdullah Müstevfî b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Nâsr 750/1350 , Târîh-i Güzîde, nşr. Abdulhüseyin Nevâî, Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tehrân 1387/20085
• Kesik, Muharrem, Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2021
• Kırzıoğlu, M. Fahreddin, “Kars”, İA, VI, Eskişehir 1997, s. 360-363
• Konukçu, Enver, “Baycu Noyan’ın Erzurum Kuşatması 1242 ”, Omeljan Pritsak Armağanı, nşr. Mehmet Alpargu - Yücel Öztürk, Sakarya Üniversitesi Yayını, Sakarya 2007, s. 483-504
• Konukçu, Enver, “Moğol Sünit Boyundan Ötegedai’li Çormahan: Cengîz, Ögedey ve Töregene Hatun Döneminin 1206-1246 Büyük Noyanı”, İslam Öncesinden Çağdaş Türk Dünyasına Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na Armağan, nşr. Hayrunnisa Alan - Abdulvahap Kara - Osman Yorulmaz, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2008, s. 275-287
• Konularına Göre Kur’an Sistematik Kur’an Fihristi , nşr. – trc. Ömer Özsoy - İlhami Güler, Fecr Yayınevi, Ankara 200913
• Kutsal Kitap: Eski ve Yeni Antlaşma Tevrat, Zebur, İncil Yeni Çeviri, Kitabı Mukaddes Şirketi - Yeni Yaşam Yayınları, Seoul 2016
• Laszlovszky, József –Pow, Stephen –Romhányi, Beatrix F. –Ferenczi, László –Pinke, Zsolt, “Contextualizing the Mongol Invasion of Hungary in 1241–42” The Hungarian Historical Review, 7/3, 2018, s. 419-450
• May, Timothy, Chormaqan Noyan: The First Mongol Military Governor in the Middle East, Indiana University Department of Central Eurasian Studies, Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, Indiana 1996
• Moğolların Gizli Tarihçesi Moğolların Kırmızı Kitabı , trc. Mehmet Levent Kaya, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2011
• Morgan, David Orrin, The Mongols, Basil Blackwell, New York 1986
• Nesevî, Şehâbeddîn Muhammed b. Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Münşî 639/1241 , Sîretü’s-Sultân Celâleddîn Mengübirtî: Histoire de Sultan Djelal ed-Din Mengubirti Prince du Kharezm, nşr. Octave Houdas, Ernest Leroux Editeur, Paris 1891; trc. Octave Houdas, Ernest Leroux Editeur, Paris 1895; Celâlüttîn Harezemşâh, trc. Necip Asım Yazıksız, Maarif Vekâleti Yayınları, Devlet Matbaası, İstanbul 1934
• Oymak, İskender, Metot ve Çalışma Alanları Açısından Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2010
• Özcan, Altay Tayfun, “Chronica Maiora’da Moğol İmajı”, Tarih İncelmeleri Dergisi, XXVII/2, Aralık 2012, s. 427-458
• Özcan, Altay Tayfun, “Chronica Maiora’da Moğollara Dair Kayıtlar”, Tarih Okulu Dergisi, 6/XVI, Aralık 2013, s. 23-77
• Özcan, Altay Tayfun, “Moğol Tarihinin Temel Latince Kaynakları Üzerine”, İRTAD, 4, Haziran 2020, s. 42-62
• Özcan, Altay Tayfun, Moğollar Avrupa’da: Moğolların Avrupa Seferinin Üç Tanığı, Dominiken Misyoner Julian, Splitli Toma ve Torre Maggioreli Üstat Roger’in Görüp Duydukları ile Yaşadıkları 1241-1242 , Kronik Kitap, İstanbul 2020
• Özcan, Hanifi, “Misyonerlik Faaliyetlerinin Felsefî Temelleri”, Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, 4, 2007, s. 45-49
• Poyraz, Buğra, Hristiyan Mistisizmi, Avemedya, İstanbul 2014
• Richard, Jean, “Intiroduction”, Histoire des Tartares, Librarie Orientalisme Paul Guethner, Paris 1965, s. 7-20
• Richard, Jean, “La Letttre du Connétable Smbat et les Papports Entre Chrétiens et Mongols au Milieu du XIIIème Siècle”, Armenians Studies- Études Arméniennes in Memoriam Haїg Berbérian, nşr. Dickran Koumciyan, Calouste Gulbankian Foundation, Lisbon 1986, s. 683-696
• Richard, Jean, “The Mongols and the Franks”, Journal of Asian History, 3/1, 1969, s. 45-57
• Richard, Jean, La Papauté et les Missions d’Orient au Moyen Age XIIIe-XVe Siècles , École Française de Rome, Paris- Torino - Roma 1977
• Roux, Jean-Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, trc. Aykut Kazancıgil - Ayşe Bereket, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001
• Sadıkov, Hasanbaba, “Gence’den Amid’e: Haremzşah Celâleddin’in Ölüm Yolu”, I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, Diyarbakır, 20-22 Mayıs 2004 , nşr. Kenan Ziya Taş - Ahmet Kankal, Diyarbakır Valiliği, Diyarbakır 2004, s. 117-124
• Sardelić, Mirko, “John of Plano Carpini vs Simon of Saint-Quentin: 13th Century Emotions in the Eurasian Steppe”, Golden Gorde Review, 5/3, 2017, s. 494-508
• Saunders, John Joseph, Târîh-i Fütûhât-ı Moğûl, trc. Ebû’l-Kâsım Hâlet, Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tehrân 1363/19832
• Simon de Saint-Quentin, Bir Keşiş’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245- 1248, trc. Erendiz Özbayoğlu, Doğu Akdeniz Kültür ve Tarih Araştırmaları Vakfı Yayını, Antalya 2006
• Simon de Saint-Quentin, Histoire des Tartares, nşr. – not. Jean Richard, Librarie Orientalisme Paul Guethner, Paris 1965
• Simon of Saint-Quentin, History of the Tartars, nşr. - trc. - not. Stephen Pow - Tamás Kiss - Anna Romsics - Flora Ghazaryan, Online in 2019. http://simonofstquentin.org/website/framework.htm. 29.09.2021
• Sinor, Denis, “The Mongols in the West”, Journal of Asian History, 33/1, 1999, s. 1-44
• Spuler, Bertold, İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, trc. Ahmed Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987
• Subaşı, Ömer, Gürcü-Moğol İlişkisi -Güney Kafkasya 1220-1346-, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2015
• Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, Ankara 1969, s. 1-147
• Sümer, Faruk, “Keykubad I”, DİA, 25, Ankara 2002, s. 358-359
• Şakiroğlu, Mahmut H., “Vatikan”, DİA, 42, İstanbul 2012, s. 564-568
• Taneri, Aydın, “Hârizmşahlar”, DİA, 16, İstanbul 1997, s. 228-231
• Taneri, Aydın, Celâlü’d-Dîn Hârizmşâh ve Zamanı, Kültür Bakanlığı, Ankara 1977
• Tarîh-i Âl-i Selçuk Anonim Selçuknâme , trc. - not. Halil İbrahim Gök - Fahrettin Coşguner, Atıf Yayınları, Ankara 2014
• Taşcı, Kemal, “Kösedağ Savaşı Öncesi Moğolların Doğu Anadolu’daki Siyasî ve Askerî Faaliyetleri”, Türk’ün Anadolu Tarihinde Bir Dönüm Noktası, 1243 Kösedağ Savaşı ve Anadolu’nun Moğollar Tarafından İşgali Uluslararası Şûrası, Sivas, 10 Aralık 2017 , Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2018, s. 161-197
• Taşcı, Kemal, “Kösedağ Savaşı Öncesi Moğolların Doğu Anadolu’daki Siyasî ve Askerî Faaliyetleri”, Türk’ün Anadolu Tarihinde Bir Dönüm Noktası 1243 Kösedağ Savaşı ve Anadolu’nun Moğollar Tarafından İşgali, nşr. Abdullah Kaya, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2018, s. 161- 197
• Taşcı, Kemal, “Türkiye Selçuklu Devletinde Gayr-i Meşrû Bir Kan Bağı İddiası: Emîr Sa’deddîn Köpek’in Selçuklu Hanedanına Mensubiyeti Meselesi”, Kan Bağı Kitabı, nşr. Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2021, s. 203-240
• Temizsu, Habibe, Yasak: Cengiz Han Yasası ve Moğol Devletleri Tarihinde Yaşadığı Değişim, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2018
• Tural, Murat, Seyahatnamelere Göre Moğollar ve Katolik Dünyası Dini İdealler ve Politik Kaygılar , Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Neşredilmemiş Doktora Tezi, Ankara 2015
• Turan, Osman, “Keyhüsrev II”, İA, VI, Eskişehir 1997, s. 620-629
• Turan, Osman, “Keykubad I”, İA, VI, Eskişehir 1997, s. 647-661
• Turan, Osman, “Sad-ed-din Köpek”, İA, X, Eskişehir 1997, s. 32-35
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 20047
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011
• Turan, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar: Metin, Tercüme ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988
• Tümer, Günay, “Cizvitler”, DİA, 8, İstanbul 1993, s. 40-42
• Vernadsky, George Vladimirovich, Moğollar ve Ruslar, trc. Eşref Bengi Özbilen, Selenge Yayınları, İstanbul 2007
• Vladimirtsov, Boris Yakovleviç, Moğolların İçtimaî Teşkilâtı: Moğol Göçebe Feodalizmi, trc. Abdülkadir İnan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995
• Waardenburg, Jacques, “Teslîs”, DİA, 40, İstanbul 2011, s. 548-549
• Weatherford, Jack, Cengiz Han ve Modern Dünyayı Aramak, trc. Sermin Karakale, İnkılâb Kitabevi, İstanbul 2009
• Yavuz, Şevket, “Kaynak, Alan ve Metot Açısından Misyonerlik ve Tebliğ Faaliyetlerinin Epistemik Çözümlemesi”, Hz. Peygamber’in Tebliği Metodu Işığında İslâm’ın Güncel Sonumu; 2003 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu, Ankara, 21 Nisan 2003 , Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2006, s. 19-42
• Yazıcızâde, Ali, Tevârîh-i Âl-i Selçuk Oğuznâme-Selçuklu Târihi , Giriş - Metin - Dizin , nşr. Abdullah Bakır, Çamlıca Basın Yayın, İstanbul 2009
• Yıldız, Sara Nur, “Baiju: The Mongol Conqueror at the Crossfire of Dynastic Struggle”, Along the Silk Roads in Mongol Eurasia: Generals, Merchants, Intellectuals, nşr. Michal Brain – Jonathan Brack – Francesca Fiaschetti, University of California Press, Oakland 2020, s. 44-63
• Yıldız, Sara Nur, “Reconceptualizing the Seljuk-Cilician Frontier: Armenians, Latins and Turks in Conflict and Alliance during the Early Thirteenth Centruy”, Borders, Barriers and Ethnogenesis: Frontiers in Late Antiquity and the Middle Ages, Brepols Publishers, 2005, s. 91-120
• Yılmaz, Ömer, “Misyonerlik Faaliyetleri ve Misyonerliğin Teopolitik Boyutları”, Uluslararası Değişimler ve Türkiye, nşr. Mustafa Sıtkı Bilgin, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Yayını, Ankara 2018, s. 98-111
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Bitlis Tarih ”, İA, II, s. 661-664
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Celaleddin Harzemşah”, İA, III, Eskişehir 1997, s. 49-53
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Diyarbekir”, İA, III, Eskişehir 1997, s. 605-626
• Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri, II, nşr. Refet Yinanç, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014
• Yuvalı, Abdulkadir, “Ahlât Şehrinin Tarihinde Yaşanmış Talihsiz Olaylar”, I. Uluslararası Ahlat-Avrasya Kültür ve Sanat Sempozyumu, Ahlat-Bitlis 23-25 Ağustos 2012 , Bitlis Eren Üniversitesi Yayını, İstanbul 2013, s. 223-228
• Yuvalı, Abdulkadir, “Doğu-Batı İlişkilerinin Mahiyeti Hakkında XIII. Yüzyılda ”, Ondukuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, II, Samsun 1987, s. 121-129
• Yükselen Pelen, Gökçe, Derbendnâme Bakü Nüshaları, I - A-613 Nu.’lu Nüsha, İnceleme - Metin - Dizin - Tıpkıbasım, Kesit Yayınları, İstanbul