STATE AND TRADITION: UZBEKISTAN FROM NATIONAL STATE TO THE SOVIET REPUBLIC

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 57 - 85, 30.04.2025

Gulrukh Dadakhon Khasan

https://doi.org/10.59281/turkiz.1596289

Öz

The survival of a state relies on its ability to maintain a strong historical consciousness among both the nation it represents and its rulers. When examining the state traditions of Turkic societies, it becomes evident that throughout history, these societies have adopted various lifestyles, including nomadic, semi-nomadic, and settled forms of life. Factors such as the Migration of the Tribes, interactions with surrounding societies and states, and others have not only enriched the cultural milieu of these societies but also played a significant role in shaping the major struggles within their state traditions. In this context, the state history and traditions of Uzbekistan are particularly noteworthy. Uzbekistan, with its geopolitical position, historical heritage, cultural richness, and political and military power, stands as one of the key countries in Central Asia. Due to the aforementioned factors, the country has become a center of power, and throughout its history, it has been a site of rivalry for various states. The different Turkic states that ruled the region, including the Karakhanids, Timurids, Shaybanids, and Khanates, left behind significant experiences in governance, culture, and civilization in Turkestan. However, the state tradition of Uzbekistan faced disruption in the 19th century when the region was occupied by Russia. Despite enduring various pressures for almost seventy years, the division of Turkestan remains a profound wound for the Turkic peoples. With the dissolution of the Soviet Union in 1991, Uzbekistan emerged as one of the independent Turkic states. The main aim of this paper is to examine Uzbekistan's state tradition comprehensively, focusing on its governance experiences from the past until the dissolution of the Soviet Union, and analyzing their impact on the formation of Uzbek identity. The paper will explore the administrative experiences of Uzbekistan during its periods as a nation-state and under Soviet rule, and how these experiences have influenced the country's political structure and collective memory.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Identity; , Uzbekistan; , Soviet Union; , Statism; , Assimilation

DEVLET VE GELENEK: MİLLİ DEVLETTEN SOVYET CUMHURİYETİNE ÖZBEKİSTAN

Öz

Bir devletin varlığını başarılı bir şekilde sürdürmesi için o devletin mensup olduğu ulusun ve devleti yönetenlerin sağlam bir tarih bilincine sahip olmaları elzemdir. Türk toplumlarının devlet geleneklerine baktığımızda tarihsel süreç içerisinde göçebe, yarı göçebe ve yerleşik hayat tarzlarını benimsedikleri görülmektedir. Kavimler göçü, çevre, toplum ve devletlerle etkileşim vb. hususlar bu toplumların kültür havzasını zenginleştirirken devlet gelenekleri anlamında da belli başlı mücadele süreçlerini yaşatmıştır. Bu bağlamda Özbekistan’ın devlet tarihi ve gelenekleri ilgi çekmektedir. Özbekistan jeopolitik konumu, tarihî mirası, kültürel zenginliği, siyasi ve askeri gücü açısından Orta Asya’nın kilit ülkelerinden biridir. Bahsi geçen etkenler sebebiyle ülke, güç odaklarının merkezi haline gelmiş olup tarih boyunca birçok devletin rekabet alanı olmuştur. Bölgede hüküm süren Karahanlılar, Timurlular, Şeybaniler, Hanlıklar gibi çeşitli Türk devletleri Türkistan’a önemli bir yönetim tecrübesi, kültür ve medeniyet bırakmıştır. 19. yüzyılda bölge Rusya tarafından işgal edilmesiyle Özbekistan devlet geleneği kesintiye uğramıştır. Yaklaşık yetmiş yıl çeşitli baskılara maruz kalmakla birlikte Türkistan’ın parçalara bölünmesi Türkler için ağır yaralardan biri olmuştur. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla beraber bağımsızlığına kavuşan Türk devletlerinden biri de Özbekistan olmuştur. Makalenin temel amacı, Özbekistan’ın tarihsel süreçteki devlet geleneğini kapsamlı bir şekilde ele alarak, geçmişten Sovyetler Birliği’nin dağılmasına kadar uzanan dönemdeki yönetimsel deneyimlerini ve bunun Özbek kimliği üzerindeki etkilerini incelemektir. Tarih boyunca milli devlet yapısına sahip olduğu dönemler ile Sovyet yönetimi altında bulunduğu süreçte Özbekistan’ın nasıl bir idari deneyim yaşadığı ve bunun siyasi yapı ve toplumsal hafızaya nasıl yansıdığı analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Özbek Kimliği; , Özbekistan; , Sovyetler Birliği, , Devletçilik; , Asimilasyon;

Kaynakça

• Allworth, E. (1990). Modern Uzbeks. Hoover Institution Press.
• Altstadt, A. L. (1989). Nationality Education Policy in the Russian Empire and the Soviet Union. Journel of Institute of Muslim Minority Affairs, 10(2): 450-463.
• Armaoğlu, F. (2020). 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995). İstanbul: Kronik Kitap.
• Avcı, E. (2024). İslam’ın Özbek Kimliği Üzerinde Etkisi. Tesam Akademi Dergisi, 11(2): 517 555.
• Barthold, W. (2015). Uluğ Bey ve Zamanı (çev. İ. Aka). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bayrakdar, O. K.; Aydemir Baş, F. B. & Çevikel, Ş. (2022). Ulus Kent Kimliğinin Oluşumunda Meydanların Rolü Üzerine Bir Değerlendirme: Bakü Örneği. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 4(8): 939-52.
• Çapraz, H. (2011). Çarlık Rusya’sının Türkistan’da Hâkimiyet Kurması. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24): 51-78.
• Dadakhon, K. G. (2023). Özbekistan Cumhuriyeti: İnşası, Gelişimi ve Türk Devletleri Politikası (1991-2023). (Yüksek Lisans Tezi), Karabük: Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Dilmaç, T. (2019). Özbekistan’da Ulus Kimlik-Dış Politika İlişkisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Diyarbakırlıoğlu, K. (2021). Sovyetler Birliği’nde Dağılmaya Giden Sürecin Türki Cumhuriyetlere Yansımaları: Dönemler ve Değişim Dinamikleri. Kapadokya Akademik Bakış, 5(2): 62-82.
• Eravcı, A. (2021). Tarihsel Süreçte Özbekistan. Özbekistan, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları: 1-24.
• Gleason, G. (2014). “Orta Asya’da 1924 Sınır Düzenlemeleri: Modern Sınır İlişkilerinin Tarihi Boyutları”, https://www.altayli.net/orta-asyada-1924-sinir-duzenlemeleri-modern-sinir-iliskilerinin-tarihi-boyutlari.html#_edn15
• Gömeç, S. Y. (2018). Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Gündüz, A. (2005). 1917 Bolşevik İhtilâlinin Türk Dünyasındaki Yansımaları. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, 6(1): 1-12.
• Gürbüz, Y. E. (2019). Özbekistan’da Tarih Yazıcılığı ve Millî Kimlik: Özbeklerin Göçü ve Timur Örneğinde. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 19(2): 277-301.
• Hasanoğlu, İ. (2015). Homo Sovieticus: SSCB’de Sovyet Halkı İnşası Çabaları. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(1): 311-340.
• Hatunoğlu, N. ve Tomarca, G. (2023). Özbek Kimliğinin Oluşum Süreci ve Lakaylar. Karaelmas Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2): 167-180.
• Hayit, B. (2018). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hoşcani M. (1992). Yeni Türk Cumhuriyetlerinin Sosyo-Ekonomik Analizi ve Dünya Ekonomisiyle Uyumlarında Türkiye’nin Rolü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kamalova, Z. (2017). Özbeklerin Ulusal Oluşumu. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(2): 160-173.
• Kara, F. (1999). Özbekistan Tarihi (1917-1991). (Doktora Tezi) Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kerimov, H. (2019). Türkistan Genel Valiliği’nde İdari Sistemin Oluşumu ve Gelişim Süreci (1865-1897). (Doktora Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koçak, M. (2016). Sovyetlerin Orta Asya (Türkistan)’da Uyguladığı Kültür Politikaları (1917-1953). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Meral, M. R. (2015). Milli Türkistan Dergisine Göre Sovyetler Birliği’nin Türkistan’daki Eğitim ve Kültür Politikaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Norling, N. (2017). Party Problems and Fanctionalism in Soviet Uzbekistan: Evidence from the Communist Party Archives. Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program. Ocak. A. Y. (2016). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztürk, S. (2012). The Bukharan Emirate and Turkestan Under Russian Rule in The Revolutionary Era: 1917-1924. (Master’s Thesis) Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent University Department of International Relations.
• Saray, M. (2019). Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sodiqov, H. & Jo‘rayev, N. (2011). O'zbekıston Tarıxı. Toshkent: «Sharq» Nashriyot-Matbaa Aksiyadorlik Kompaniyasi Bosh Tahririyati.
• Subtelny, M. E. (1994). The Symbiosis of Turk and Tajik. Central Asia İn Historical Perspective.
• Tuğ, K. (2019). Özbek Han’ın Tahta Çıkışı, Özbek Kimliğinin Şekillenişi ve Bazı Özbek Boyları. Akademik Matbuat, 3(2): 46-56.
• University of Texas Libraries, https://maps.lib.utexas.edu/maps/commonwealth.html [Erişim tarihi: 30.11.2024].
• Yalçınkaya, A. (2021). Sömürgecilik ve Pan-İslamizm Işığında Türkistan (1856-1922). İstanbul: Divan Kitap Matbaacılık.
• Yarımoğlu, S. (2022). Milliyetler Meselesi Temelinde Orta Asya’daki Sovyet Politikaları. Milliyetçilik Araştırmaları Dergisi, 4(1): 31-60.
• Yıldız, M. (2021). Türkiye-Özbekistan Siyasi İlişkileri. 20. Yüzyılda Türkiye-Türk Dünyası İlişkileri, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık: 247-284.
• Yılmaz, S. (2018). Günümüz Özbek Kimliğinin Oluşumuna Timur ve Ankara Savaşı’nın Etkileri. Çubuk ve Çevresi II. Uluslararası Sempozyumu. Ankara: Çubuk Belediyesi Yayınları: 75-86.
• Хамидов, О.А. (2016). История Узбекистана, Термезский государственный университет кафедра истории Узбекистана, Термез.