Toplumun Bir Parçası Olmak: İçselleştirilen Değerler ve Bilişsel Esenlik

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: Özel Sayı Kasım 2024, 41 - 60, 11.11.2024

Fatih Özdemir

https://doi.org/10.31828/turkpsikoloji.1538954

Öz

Etnik kimliğini Türk olarak tanımlayan katılımcılarla gerçekleştirilen bu çalışma, Kimlik Kaynaşımı Kuramını temel alarak Türk toplumuyla kimlik kaynaşımı ve yaşam doyumu (bilişsel esenlik) arasındaki ilişkiyi incelemekte ve Türk kültüründe içselleştirilmiş olumlu (diğer insanlarla ilişkide olma yönelimi) ve olumsuz (cinsiyetçilik) baskın değerlerin bu ilişkideki aracı rolünü test etmektedir. Pilot çalışmaya 18-33 yaş aralığında (Ortyaş = 22.24; S = 2.80) 257’si kadın ve 107’si erkek; temel çalışmaya ise 18-31 yaş aralığında (Ortyaş = 21.56; S = 2.46) 290’ı kadın ve 143’ü erkek lisans düzeyinde eğitim gören üniversite öğrencileri katılmıştır. Araştırma değişkenleri bağlamında cinsiyet-temelli grup farkları incelendiğinde, erkeklere kıyasla kadınların kendi yaşamlarına yönelik yaptıkları bilişsel değerlendirmelerin daha olumlu ve diğer insanlarla ilişki içerisinde olma yöneliminin daha yüksek olduğu saptanmış ve kadınlara kıyasla erkeklerin düşmanca cinsiyetçi ve korumacı cinsiyetçi tutumlarının daha kuvvetli olduğu bulgulanmıştır. Aracılı model test edildiğinde ise Türk toplumuyla kimlik kaynaşımı arttıkça, diğer insanlarla ilişki içerisinde olma yönelimi ve korumacı cinsiyetçi tutumlar güçlenmiş ve bu durum kişilerin yaşam doyumunu desteklemiştir. Ek olarak Türk toplumuyla kimlik kaynaşımı düşmanca cinsiyetçi tutumları pozitif yönde yordamış, ancak düşmanca cinsiyetçilik ve yaşam doyumu arasındaki ilişki anlamlı bulunmamıştır. Çalışma literatüre katkıda bulunmakta ve öznel esenlik, grup-içi süreçler ve Türk toplumu ya da Türk kültürüyle ilgilenen kişiler için faydalı bir kaynak sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bilişsel esenlik, yaşam doyumu, kimlik kaynaşımı, diğer insanlarla ilişkide olma yönelimi, cinsiyetçilik

Kaynakça

• Başaran, F. A. (1974). Psiko-sosyal gelişim (Psycho-social development). Ankara: Ankara University Press.
• Buhrmester, M. D., Gomez, A., Brooks, M. L., Morales, J. F., Fernandez, S. ve Swann, W. B. Jr. (2012). My group's fate is my fate: Identity-fused Americans and Spaniards link personal life quality to outcome of 2008 elections. Basic and Applied Social Psychology, 34, 527-533. doi: 10.1080/01973533.2012.732825
• Cohen, S. (2004). Social relationships and health. American Psychologist, 59, 676–684. doi: 10.1037/0003-066X.59.8.676.
• Connelly, K. ve Heesacker, M. (2012). Why is benevolent sexism appealing? Associations with system justification and life satisfaction. Psychology of Women Quarterly, 36(4), 432-443. doi: 10.1177/0361684312456369
• Deci, E. L. ve Ryan, E. M. (2002). Handbook of self-determination research. Rochester: University of Rochester Press.
• Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95(3), 542-575. doi: 10.1037/0033-2909.95.3.542
• Diener, E. (2000). Subjective well-being. The science of happiness and a proposal for a nationalindex. American Psychologist, 55(1), 34-43.
• Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J. ve Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1). 71-75. doi: 10.1207/s15327752jpa4901_13
• Diener, E. ve Ryan, K. (2009). Subjective well-being: A general overview. South African Journal of Psychology, 39(4), 391-406. doi: 10.1177/008124630903900402
• Glick, P. ve Fiske, S. T. (1996). The ambivalent sexism inventory: Differentiating hostile and benevolent sexism. Journal of Personality and Social Psychology, 70(3), 491-512. doi: 10.1037/0022-3514.70.3.491
• Glick, P. ve Fiske, S. T. (2001). An ambivalent alliance: Hostile and benevolent sexism as complementary justifications for gender inequality. American Psychologist, 56(2), 109-118. doi: 10.1037/0003-066X.56.2.109
• Glick, P., Sakallı-Uğurlu, N., Ferreira, M. C. ve deSouza, M. A. (2002). Ambivalent sexism and attitudes toward wife abuse in Turkey and Brazil. Psychology of Women Quarterly, 26, 292-297. doi: 10.1111/1471-6402.t01-1-00068
• Gomez, A., Brooks, M. L., Buhrmester, M. D., Vazquez, A., Jetten, J. ve Swann, W. B. Jr. (2011). On the nature of identity fusion: Insights into the construct and a new measure. Journal of Personality and Social Psychology, 100(5), 918-933. doi: 10.1037/a0022642
• Gomez, A., Lopez-Rodriguez, L., Sheikh, H., Ginges, J., Wilson, L., Waziri, H., … Atran, S. (2017). The devoted actor’s will to fight and the spiritual dimension of human conflict. Nature Human Behaviour, 1, 673-679. doi: 10.1038/s41562-017-0193-3
• Hatvany, T., Burkley, E. ve Curtis, J. (2017). Becoming part of me: Examining when objects, thoughts, goals, and people become fused with the self-concept. Social and Personality Psychology Compass, 12(1), 1-15. doi: 10.1111/spc3.12369
• Hofstede, G. (2001). Culture’s consequences: Comparing values, behaviors, institutions, and organizations across nations. London: Sage.
• Hofstede, G. (2011). Dimensionalizing cultures: The Hofstede model in context. Online Readings in Psychology and Culture, 2(1), 1-26. doi: 10.9707/2307-0919.1014
• Hogg, M. A. (1993). Group cohesiveness: A critical review and some new directions. European Review of Social Psychology, 4, 85-111. doi: 10.1080/14792779343000031
• Hogg, M. A. ve Hardie, E. A. (1991). Social attraction, personal attraction, and self-categorization: A field study. Personality and Social Psychology Bulletin, 17, 175-180. doi: 10.1177/014616729101700209
• İlkkaracan, P. (1998). Doğu Anadolu’da kadın ve aile (Woman and family in East of Anatolia). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• İmamoğlu, E. O. (1998). Individualism and collectivism in a model and scale of balanced differentiation and integration. The Journal of Psychology, 132, 95-105. doi: 10.1080/00223989809599268
• İmamoğlu, E. O. (2003). Individuation and relatedness: Not opposing but distinct and complementary. Genetic, Social, and General Psychology Monographs, 129, 367-402.
• İmamoğlu, E. O., Günaydın, G. ve Selçuk, E. (2011). Özgün benliğin yordayıcıları olarak kendileşme ve ilişkisellik: Cinsiyet ve kültürel yönelimlerin ötesinde. Türk Psikoloji Dergisi, 26(67), 27-43.
• İmamoğlu, E. O. ve İmamoğlu, V. (1992). Life situations and attitudes of the Turkish elderly toward institutional living within a cross-cultural perspective. Journal of Gerontology: Psychological Sciences, 47(2), 102-108.
• İmamoğlu, E. O. ve Karakitapoğlu-Aygün, Z. (1999). 1970lerden 1990lara değerler: Üniversite düzeyinde gözlenen zaman, kuşak ve cinsiyet farklılıkları. Türk Psikoloji Dergisi, 14, 1-22.
• İmamoğlu, E. O. ve Karakitapoğlu-Aygün, Z. (2004). Self-construals and values in different cultural and socioeconomic contexts. Genetic, Social, and General Psychology Monographs, 130(4), 277-306.
• İmamoğlu, E. O. ve Kılıç, N. (1999). A social psychological comparison of the Turkish elderly residing at high or low quality institutions. Journal of Environmental Psychology, 19, 231-242.
• Jöreskog, K. G. ve Sörbom, D. (1993). Lisrel 8: Structural equations modeling with the SIMPLIS command language. Chicago: Scientific Software International.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1984). Sex roles, value of children and fertility in Turkey. Ç. Kağıtçıbaşı (Ed.), Sex roles, family and community in Turkey içinde (151-180). Bloomington: Indiana University Press.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1990). Family and socialization in cross-cultural perspective: A model of change. J. Berman (Ed.), Nebraska symposium on motivation: Cross-cultural perspectives içinde (135-200). Lincoln: University of Nebraska Press.
• Karakitapoğlu-Aygün, Z. ve İmamoğlu, E. O. (2002). Value domains of Turkish adults and university students. The Journal of Social Psychology, 142(3), 333-351.
• Köker, S. (1991). Comparison of the level of life satisfaction of normal adolescents and adolescents with problems. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Levine, M. ve Crowther, S. (2008). The responsive bystander: How social group membership and group size can encourage as well as inhibit bystander intervention. Journal of Personality and Social Psychology, 95, 1429-1439. doi: 10.1037/a0012634
• Lyubomirsky, S. (2001). Why are some people happier than others? The role of cognitive and motivational processes in well-being. American Psychologist, 56(3), 239-249. doi: 10.1037//0003-066X.56.3.239.
• Mayer, B., Trommsdorff, G., Kağıtçıbaşı, Ç. ve Mishra, R. C. (2012). Family models of independence/interdependence and their intergenerational similarity in Germany, Turkey, and India. Family Science, 3(1), 64-74. doi: 10.1080/19424620.2011.671503
• Merz, E. M. ve Huxhold, O. (2010). Well-being depends on social relationship characteristics: Comparing different types and providers of support to older adults. Aging & Society, 30(5), 843-857.
• Müftüler-Baç, M. (2012). Gender equality in Turkey. In Note for the European Parliament’s Committee on Gender Equality. Directorate: General for International Policies. 10.08.2021 tarihinde http://www.europarl.europa.eu/document/activities/cont/201202/20120207ATT37506/20120207ATT37506EN.pdf.
• Myers, D. G. (2000). The funds, friends, and faith of happy people. American Psychologist, 55(1), 56-67.
• Özdemir, F. ve Özkan, T. (2020). Birey-temelli ve grup-temelli süreçlerin kaynaşımı: Aşırı fedakar grup-yanlısı davranış sergileme eğilimini yordama. Türk Psikoloji Yazıları, 23(45), 78-93. doi: 10.31828/tpy1301996120200413m000019
• Özdemir, F., Tekeş, B. ve Öner-Özkan, B. (2019). Birey düzeyinde göreli yoksunluk ve öznel esenlik arasındaki dolaylı ilişki. Türk Psikoloji Dergisi, 34(84), 37-49. doi: 10.31828/tpd1300443320180811m000009
• Özkan, T. ve Lajunen T. (2005). Masculinity, femininity, and the Bem sex role inventory in Turkey. Sex Roles, 52(1), 103-110. doi: 10.1007/s11199-005-1197-4
• Peterson, C., Park, N. ve Seligman, M. E. P. (2005). Orientation to happiness and life satisfaction: The full life versus the empty life. Journal of Happiness Studies, 6, 25-41.
• Proctor, C. (2014). Enhancing well-being in youth: Positive psychology interventions for education in Britain. M. J. Furlong, R. Gilman ve E. S. Huebner (Ed.), Handbook of positive psychology in schools (2. baskı) içinde (s. 416-432). New York: Routledge.
• Sakallı-Uğurlu, N. (2002). Çelişik duygulu cinsiyetçilik ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması [Ambivalent sexism inventory: A study of reliability and validity]. Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), 47-58.
• Sakallı-Uğurlu, N. ve Özdemir, F. (2017). Predicting attitudes toward the masculine structure of the military with Turkish identification and ambivalent sexism. Sex Roles, 76, 511-519. doi: 10.1007/s11199-016-0676-0
• Sakallı-Uğurlu, N., Türkoğlu, B. ve Kuzlak, A. (2018). How are women and men perceived? Structure of gender stereotypes in contemporary Turkey. Nesne Psikoloji Dergisi, 6(13), 309-336. doi: 10.7816/nesne-06-13-04
• Sharma, S., Mukherjee, S., Kumar, A. ve Dillon, W. R. (2005). A simulation study to investigate the use of cutoff values for assessing model fit in covariance structure models. Journal of Business Research, 58(1), 935-943. doi: 10.1016/j.jbusres.2003.10.007
• Sunar, D. (1982). Female stereotypes in the United States and Turkey: An application of functional theory to perception in power relationships. Journal of Cross-Cultural Psychology, 13(4), 445-460. doi: 10.1177/0022002182013004004
• Swann, W. B. Jr., Gomez, A., Buhrmester, M. D., Rodriguez, L. L., Jimenez, J. ve Vazquez, A. (2014). Contemplating the ultimate sacrifice: Identity fusion channels pro-group affect, cognition, and moral decision making. Journal of Personality and Social Psychology, 106(5), 713-727. doi: 10.1037/a0035809
• Swann, W. B. Jr., Gomez, A., Seyle, D. C., Morales, J. F. ve Huici, C. (2009). Identity fusion: The interplay of personal and social identities in extreme group behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 96(5), 995-1011. doi: 10.1037/a0013668
• Swann, W. B. Jr., Jetten, J., Gomez, A., Whitehouse, H. ve Bastian, B. (2012). When group membership gets personal: A theory of identity fusion. Psychological Review, 119(3), 441-456. doi: 10.1037/a0028589
• Tajfel, H. ve Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. W. G. Austin ve S. Worchel (Ed.), The social psychology of intergroup relations içinde (33-47). Monterey, CA: Brooks-Cole.
• Turner, J. C., Hogg, M. A., Oakes, P. J., Reicher, S. D. ve Wetherell, M. S. (1987). Rediscovering the social group: A self-categorization theory. New York, NY: Blackwell.
• Wakefield, J. R. H., Sani, F., Madhok, V., Norbury, M., Dugard, P., … Poggesi, F. (2017). The relationship between group identification and satisfaction with life in a cross-cultural community sample. Journal of Happiness Studies, 18, 785-807. doi: 10.1007/s10902- 016-9735-z
• Wilson, R. S., Krueger, K. R., Arnold, S. E., Schneider, J. A., Kelly, J. F., … Bennett, D. A. (2007). Loneliness and risk of alzheimer disease. Archives of General Psychiatry, 64, 234-240. doi: 10.1001/archpsyc.64.2.234