A Health Policy Analysis: Public Hospital Unions

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 1 - 16, 29.08.2024

Osman Özkan

https://doi.org/10.51536/tusbad.1448779

Öz

Aim: The aim of the research is to analyze the reasons behind the dissolution of the public hospital unions established by the decree law no. 663 within the framework of the process model.
Method: The study adopts the process model used by Sabatier (2007). This model focuses on the stages of a relevant policy’s emergence, formulation, legislation, implementation, and evaluation. In this context, a literature review was conducted using keywords such as “public hospital unions,” “autonomization,” “localization,” “decentralization,” and “public hospitals.” A total of 62 sources were examined, including official gazettes, development plans, government programs, World Bank documents, articles, theses, websites, ministry reports, and relevant news articles. Data collection began from the year 1980, when a market-oriented approach was adopted following the January 24th decisions, and the review extended until 2018.
Results: The study analyzed the public hospital unions policy through the lens of the process model. Based on the reviewed documents, the reasons for the policy’s failure were examined under seven categories: “reasons related to the management structure and management staff,” “reasons related to human resources management,” “reasons related to financing and financial management,” “reasons related to procurement processes,” “reasons stemming from performance and efficiency,” “reasons related to unions,” and “other reasons.”
Conclusions: The results indicate that although the Ministry cited the system’s unmanageability due to a multi-headed structure, the challenges faced during the implementation process played both direct and indirect roles in the dissolution of the public hospital unions. Ultimately, the structure established by the public hospital unions system failed in terms of decentralization, which was one of the objectives of the health transformation program. The lack of ownership of the change process, the exclusion of non-governmental organizations in the drafting process, poor organization of the legal framework, the absence of pilot studies, and hierarchical divisions at the provincial level were among the key factors contributing to the failure.

Anahtar Kelimeler

Health policy, Health services management, Public hospitals

Bir Sağlık Politikası Analizi: Kamu Hastane Birlikleri

Öz

Amaç: Araştırmanın amacı, 663 sayılı kanun hükmünde kararname ile kurulan kamu hastane birliklerinin kapatılma nedenlerinin süreç modeli çerçevesinde incelenerek analiz edilmesidir.
Yöntem: Çalışmada Sabatier’in (2007) kullanmış olduğu süreç modeli esas alınmıştır. Süreç modeli ilgili politikanın gündeme gelmesi, formüle edilmesi, kanunlaştırılması, uygulanması ve değerlendirilmesi aşamalarına odaklanmaktadır. Bu kapsamda “kamu hastane birlikleri, özerkleştirme, yerelleşme, desantralizasyon, kamu hastaneleri” anahtar kelimeleriyle tarama yapılmış ve elde edilen Resmî Gazete, Kalkınma Planları, Hükümet Programları, Dünya Bankası dokümanları, makaleler, tezler, internet siteleri, bakanlık raporları ve konuyla ilgili ulaşılan haberlerden oluşan 62 kaynak incelenerek veriler elde edilmiştir. Verilerin toplanmasında başlangıç yılı olarak serbest piyasaya dayalı bir anlayışın esas alınmaya başlandığı 24 Ocak kararlarının çıktığı 1980 yılı esas alınmış ve 2018 yılına kadar tarama yapılmıştır.
Bulgular: Yapılan çalışmada kamu hastane birlikleri politikası süreç modeli açısından ele alınmış ve incelenen dokümanlar sonucunda politikanın başarısızlıkla sonuçlanma nedenleri, “yönetim yapısı ve yönetim kadrosuna yönelik nedenler”, “insan kaynakları yönetimine yönelik nedenler”, “finansman ve mali yönetime yönelik nedenler”, “tedarik süreçlerine yönelik nedenler”, “performans ve verimlilik kaynaklı nedenler”, “sendikal kaynaklı nedenler” ve “diğer nedenler” olmak üzere 7 başlık etrafında incelenmiştir.
Sonuç: Elde edilen sonuçlar her ne kadar bakanlık, sistemin çok başlılıktan dolayı artık yürütülemez olduğunu belirtse de uygulanma sürecinde yaşanan sıkıntıların kamu hastane birliklerinin kapatılmasında dolaylı ve doğrudan rol oynadığını göstermektedir. Neticesinde kamu hastane birlikleri sistemi ile oluşturulan yapı, sağlıkta dönüşümün hedefleri arasında yer alan desantralizasyon konusunda başarısız olmuştur. Bu süreçte değişimin sahiplenilmemesi, yasanın hazırlanma sürecinde sivil toplum kuruluşlarına yer verilmemesi, yasal mevzuatın iyi organize edilmemesi, pilot çalışmaların yapılmamış olması ve illerdeki hiyerarşik bölünmeler başarısızlığa sebep olan nedenler arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Kamu hastaneleri, Sağlık hizmetleri yönetimi, Sağlık politikası

Kaynakça

• Işıkçı Y M. Bir kamu politikası analizi: Sağlık Politikasında Dönüşüm. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2016; Cilt: 9 Sayı: 46.
• Erençin A, Yolcu A. Türkiye’de sağlık hizmetlerinin dönüşümü ve yerinden yönetimi. Memleket, Siyaset, Yönetim. 2008; Cilt: 3, Sayı: 6, s.118-136.
• Dünya Bankası. Financing Health Services in Developing Countries [İnternet]. 1987 [6 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: (http://documents.worldbank.org/curated/en/468091468137379607/pdf/multi-page.pdf)
• Tatar M. Desantralizasyon ve sağlık reformları: Türk sağlık sisteminde yeni yapılanma modeline teorik bir bakış. Amme İdaresi Dergisi. 1993; Cilt 26 Sayı:4 ss.137-151.
• Collins D et. “Hospital autonomy: the experience of kenyatta national hospital”. Int. J. Health Plann. Mgmt. 1999.
• Banks D, Ghannoum R, Taher A S, Brosk H. “Implementing hospital autonomy in jordan: changing ministry of health operating procedures”. Partnership For Health Reform, Abt Associates Inc. 2000.
• Top M, Gider Ö. “Kamu hastanelerinde özerkleştirme ve özelleştirme”. Görüş Dergisi. 2004; (68-74).
• Sabatier P A. The theories of the policy process. Colorado: Boulder. WestviewPress. 2007.
• Akgül A, Kaptı A. (2010). Türkiye’nin uyuşturucu ile mücadele politikası: Politika süreç analizi. Özeren S, Sözer A, Demir O (eds). Yerelden Küresele Sınır Aşan Suçlar. Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• Ateş H, Kırılmaz H. Bir yönetişim modeli örneği: kamu hastane birliği. Aydın A.H., Taş İ.E., Kılıç M., Gül Z. (Ed)., Küreselleşme Karşısında Kamu Yönetimi ve Hizmeti, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları. 2010; 218 220.
• Dünya Bankası. Staff appraisal report: District Health Services Pilot and Demonstration Project. Washington, DC. 1994.
• Gider Ö, Top M. Kamu hastane sektöründe liberalleşme ve Türkiye’ye yansımaları. Hastane Yönetimi Dergisi. 2007; 11(1-2): 26-42.
• Şahin S. Kamu hastanelerinin özerkleştirilmesi ve ülkemizdeki gelişmelere yönelik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. 2010.
• DPT. Beşinci beş yıllık kalkınma planı (1985-1989). [İnternet]. 1984 [6 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Besinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-1985-1989.pdf
• Savaş N. Sağlıkta dönüşüm sürecinde dünya bankasının ulusal sağlık mevzuatımıza etkisi. 15. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı, Bursa: Uludağ Üniversitesi. 2012.
• Dericioğulları A, Sallan Gül S. Küreselleşme, ulus ötesi aktörler ve Türkiye’de sağlık hizmetinin piyasalaştırılması. VII. Kamu Yönetimi Forumu; Küreselleşme Karşısında Kamu Yönetimi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi. 2009.
• Pancar A. Türkiye’de kamu hastanelerinde yönetsel özerklik: Ankara kamu hastaneleri araştırması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. 2009.
• Sağlık Bakanlığı. Sağlıkta Dönüşüm Programı, Sağlık Bakanlığı, Ankara. [İnternet]. 2003 [6 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR,11415/saglikta-donusum-programi.html
• Sağlık Bakanlığı. Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı Değerlendirme Raporu (2003-2010). Ankara. 2011.
• Yıldırım H H. Türkiye sağlık sistemi: Sağlıkta Dönüşüm Programı Değerlendirme Raporu. SASAM, Ankara: Sağlık-Sen Yayınları, Birinci Baskı. 2013.
• Bakar C, Akgün S. Türkiye’de sağlık reformları; sonu gelmeyen hikâye. Toplum ve Hekim Dergisi. 2005; C.20, S.5, s. 339-352.
• Sağlık Bakanlığı. Ulusal Sağlık Politikası Dokümanı, Ankara. [İnternet]. 1993 [6 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/ulusalsaglikpolitikasi.pdf
• Resmi Gazete (1995). Kamu kurum ve kuruluşlarına ait sağlık işletmelerinin yönetimi ile çalışma usul ve esasları hakkında yönetmelik. [İnternet]. 1995 [6 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.946407.pdf
• Kaplan A. Türkiye’de hastanelerin özerkleştirilmesi hakkında yüksek öğrenimli sağlık personelinin düşünce ve tutumlarının tespiti. Yeni Türkiye Dergisi. 2001; 39-40: 1325-1340.
• DPT. Altıncı beş yıllık kalkınma planı (1990-1994). [İnternet]. 1995 [7 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1990-1994.pdf
• DPT. Yedinci beş yıllık kalkınma planı (1996-2000). [İnternet]. 2001 [7 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1996-2000.pdf
• AEP. T.C. 58. hükümet acil eylem planı. [İnternet]. 2003 [8 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://vergiyedair.com/wp-content/uploads/2021/03/t.c.-58.-hukumet-acil-eylem-plani-aep.pdf
• TBMM. Kamu hastane birlikleri pilot uygulama tasarısı. [İnternet]. 2007 [8 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: http://www2.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0439.pdf
• Küçük A. Sağlık hizmetlerinde reform: kamu hastaneler birliği modeli üzerine. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Kamu Yönetimi ve Reform Dergisi. 2010; s.198-228. Ankara.
• Türkkan A. Kamu hastane birlikleri hakkında kanun tasarısı ve hakkaniyet. Türk Halk Sağlığı Dergisi. 2011; 9(1): 58-66.
• Resmî Gazete. Sağlık bakanlığının teşkilat ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararname. Karar Sayısı: 181, 14.12.1983, Resmî Gazete, Sayı: 18251, Ankara. 1983.
• Resmî Gazete. Sağlık bakanlığı ve bağlı kuruluşlarının teşkilat ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararname (2.11.2011). Resmî Gazete, 663/28103. 2011.
• Sülkü S N. Türkiye’de sağlıkta dönüşüm programı öncesi ve sonrasında sağlık hizmetlerinin sunumu, finansmanı ve sağlık harcamaları. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 414. 2011.
• Ertan M. Kamu hastaneler birliğinde yönetim ve organizasyonunun ve yöneticilerin tıbbi uygulama hatalarında sorumluluğu. Yüksek Lisans Tezi, İzmir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. 2014.
• Sağlık Bakanlığı. Kamu hastane birlikleri. Ankara: Açık Ceza İnfaz Kurumu Matbaası. 2014.
• Yönerge. Türkiye kamu hastaneleri kurumu taşra teşkilatı çalışma usul ve esasları hakkında yönerge. [İnternet]. 2012 [9 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.saglikaktuel.com/d/file/453,turkiye-kamu-hastaneleri-kurumu-tasra-teskilati-calisma-.pdf
• Resmî Gazete. Eleman temininde güçlük çekilen yerlerde sözleşmeli sağlık personeli çalıştırılması ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılması hakkında kanun. (24.07.2003), Resmî Gazete, 4924/25178. 2003.
• Keskin Y E. Kamu hastanelerinde merkezi satın alma sistemi, karşılaşılan problemler ve çözüm önerileri. Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2015.
• Resmî Gazete. Olağanüstü hâl kapsamında bazı düzenlemeler yapılması hakkında kanun hükmünde kararname, 15.08.2017, Sayı: 694. 2017.
• Trthaber [İnternet]. 2018 [10 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.trthaber.com/haber/gundem/saglik-hizmetlerinde-cok-baslilik-kalkacak-330262.html
• Bianet [İnternet]. 2018 [10 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://m.bianet.org/bianet/sanat/189357-saglik-sistemi-kandirilma-ve-kamu-hastaneleri-birlikleri
• Şimşek E. Balıkesir il merkezindeki iki devlet hastanesinde çalışan sağlık personellerinin kamu hastaneleri birliğine bakışı. Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 2016.
• Çakıroğlu O Ç. Kamu hastaneler birliğine bağlı hastanelerde çalışan hemşirelerin kişilik özellikleri ile değişime yönelik tutumları arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 2015.
• Filiz İ. Kamu hastane birliklerinin ülke sağlık politikalarına katkısını belirlemede sağlık çalışanlarının algısı: Balıkesir örneği. Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 2014.
• Serin S. Kamu hastanelerinin özerkleştirilmesi öncesi ve sonrasında profesyonel hastane yöneticisi ihtiyacının değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. 2012.
• Alper M. Türkiye’deki kamu hastanelerinin yönetim ve organizasyon yapısı, kamu hastaneler birliği, kapsamı ve değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. 2012.
• Acar, O K. Sağlıkta dönüşüm programı sonrası sağlık bakanlığı teşkilat yapısı; Isparta ili üzerinde nitel bir analiz. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2018; Cilt 7.
• Akın H. Türkiye’de Sağlık Sistemi ve Kamu Hastaneleri Birliği Sisteminde Yaşanan Yönetsel Sorunlar; Konya Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. 2015.
• Bilaloğlu, E. Neden kamu hastane birlikleri [İnternet]. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Platformu; 2010 [12 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.medipol.edu.tr/sites/default/files/document/SD_Dergi_Sayi14-18-19.sayfalar_Eri%C5%9F_Bilaloglu.pdf
• Sağlık-Sen [İnternet]. Kamu hastane birlikleri. 2015 [13 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: http://www.sagliksen.org.tr/cdn/uploads/gallery/pdf/20227bd76a4a877b1f04c9c377bd5e57.pdf
• Türk Tabipler Birliği [İnternet]. Kamu hastane birlikleri tasarısı üzeri değerlendirme. 2017 [13 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.ttb.org.tr/kutuphane/kamu_hastane.pdf
• Resmî Gazete. Sağlık Bakanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği. 20.03.2013, Sayı: 28599. 2013.
• Türk Eczacılar Birliği [İnternet]. Kamu hastane birlikleri yasa tasarısı geri çekilsin. 2007 [14 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.aydineczaciodasi.org.tr/2haber-3895
• Türk Tabipler Birliği. Kamu hastane birlikleri modelinin iflası ve sağlık bakanlığı teşkilat yapısında değişiklikler. [İnternet]. 2017 [10 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://www.tipdunyasi.dr.tr/2017/10/kamu-hastane-birlikleri-modelinin-iflasi-ve-saglik-bakanligi-teskilat-yapisinda-degisiklikler/
• Türk Tabipler Birliği [İnternet]. Kamu hastane birlikleri: ne dediler ne oldu? 2018 [14 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: http://www.ttb.org.tr/kutuphane/khb_brosur.pdf
• Türk Tabipler Birliği [İnternet] Kamu hastane birlikleri sistemi sınıfta kalmaya devam ediyor. 2016 [14 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: http://www.ttb.org.tr/images/stories/haberler/file/9_subat_khb_aciklama.pdf
• Türk Toraks Derneği [İnternet]. Kamu hastane birlikleri kanunu tasarısı hakkında Türk toraks deneği görüşü. 2008 [14 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: https://toraks.org.tr/site/sf/books/pre_migration/a09c31605bcc30b01590fdba391e5337864dd377682972572e8e9e3f026061a1.pdf
• Filiz M. Kamu hastane birliklerinin ülke sağlık politikalarına katkısını belirlemede sağlık personellerinin algısı: Sivas ili örneği. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas. 2017.
• Cumhuriyet [İnternet]. 2018 [15 Aralık 2018 tarihinde erişildi]. Erişim adresi: http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/yazi_dizileri/835377/Piyasaci_saglik_politikalari_suruyor.html
• Sayıştay [İnternet]. Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu 2016 Yılı Sayıştay Denetim Raporu. 2017 Erişim adresi: https://www.sayistay.gov.tr/reports/download/M2jojj0oby-turkiye-kamu-hastaneleri-kurumu
• Diren H. Kamu hastaneleri birliği ve hastanelerinde kurumsallaşmanın incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Okan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 2014.
• Torbacı Y. Kamu Hastane Birliklerinde Satın Alma Uygulamaları ve Mal Alımlarının Değerlendirilmesi: İstanbul Anadolu Kuzey Bölgesi Kamu Hastaneler Birliği Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 2017.
• Yüksel O. Kamu Hastaneleri Birliği Kapsamındaki Hastanelerde Personel Güçlendirmenin İş Tatmini ve Motivasyonu Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. 2015.
• Metin C B. Kamu Hastane Birliklerine Geçiş Öncesi ve Sonrası İkinci Basamak Tedavi Hizmetleri Sunan Kamu Hastanelerinin Etkinliğinin Değerlendirilmesi: Şanlıurfa Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Ankara. 2014.
• Yiğit V. Hastanelerde teknik verimlilik analizi: kamu hastane birliklerinde bir uygulama. SDÜ Sağlık Bilimleri Dergisi. 2016; Cilt 7, Sayı 2, S. 9 – 16.
• Çalışkan Z. Kamu Hastane Birlikleri Performansının Pabon Lasso Modeli ile Analizi. Sosyal Güvence Dergisi. 2016; Yıl:5, Sayı:10.