Öz
Şeyh Dilo Belincân, tahminen X. yüzyılın sonunda ve XI. yüzyılın ilk
yarısında yaşamış, Tâcü'l Arifîn Es-Seyyid Ebu'l Vefâ‘nın
ögrencilerindendir. Onun adına düzenlenmiş elimizdeki bu belge, Şeyhi,
İmaduddin Süleymâni tarafından ve seçkin şahitler huzurunda
hazırlanmıştır. Verilen belgeyle Şeyh Dilo Belincân‘dan, toplamda 43
Kürt cemaatini irşad etmesi istenmektedir. Şeyh’in gelip, Dersim‘in
(Tunceli) merkez Pilvank/Pilvenk (Dedeağaç) köyünde mekan
kurmasıyla birlikte, cemaatler arasında faaliyet çalışmalarına başladığı
anlaşılmaktadır. Lakin sözü edilen bu faaliyet çalışmalarını; Pilvank
köyündeki, Kurmanç Pilvankan aşireti içinde onun adına, “Şıx Delil-i
Berxécân Ocağı“ tesis edilmiş olmasında anlamaktayız. Şeyh’e ait olan
belge, şu an ocak mensuplarında olup, asırlardan beri itinayla
saklanmışdır. Belge, bizden önce ilk defa 1997 yılında, bazı hocalar
tarafından ikibuçuk sayfadan (eksik ve yanlış da olsa) ibaret, Türkçeye
tercüme edilmişdir.
Topluluk üyeleri kutsadıkları banilerini, şeceredeki adıyla Şeyh
Dılo Belincân olarak değil de, Şıx Delil-i(é) Berxécân (Şeyh Delil-i
Berhicân) olarak yadederler. Zira Şeyh’in isimi, sözlü anlatımlarda
bölgelere göre farklılıklar arzetmektedir. Şeyh’in ayak izlerinin
bulunduğu bölgelerde, daha çok Şıx/ Şeyx Bircân, Bılécân, Belincân,
Bilicân, Belinc, Berīcān, Berūcān vb. isimlerle anıldığına tesadüf
edilmektedir. Arapça olan Şeyh sözcügü, Kurmanci dilinde Şıx/ Şeyx
olarak telaffuz edilmektedir. Alevi/Bektaşi geleneginde her ocak evliyası
için anlatılan, mutlaka bir öznel mit vardır. Şeyh Dilo Belincân’nın
ardılları ise evliyalarını, şöyle bir mitsel anlatıyla günümüze kadar takdis
ederek yaşatmışlardır. Şıx Dilo Belincan adı etrafında anlatılagelen
birçok mitik aktarı bulunmaktadır. Fakat Onun bir kurulum miti vardır
ki, bu anlatım yerel literatürde aynı zamanda onun adını da
bellirlemektedir. Ocak pirlerine ve bağlılarına göre şıxları, Dersim’de
Pilvank köyüne yeni geldiginde, bu bölgede otorite sahibi olan Hırıstiyan
Keşişle karşılaşır. Bölgeye yerleşmesine karşı çıkan keşişle, girdigi uzun
tartışmalar akabinde, gelişen bir takım doğaüstü olaylardan mütevellit,
keşiş’in evi ve kilisesi yıkılır/ harap olur ve keşiş bölgeden uzak
* Prof. Dr., Fırat Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi
** Araştırmacı Yazar
8 | Erkan YAR & Erdoğan YALGIN
düşerken, şıx köye/bölgeye yerleşir. Derken, keşiş; Şıx’la arasını
düzeltmek için, oğluyla birlikte şıx’a bir kuzu yollar. Kuzuyu kesip,
misafirleriyle birlikte yedikten sonra şıx, kuzunun derisine konan/
sarılan kemiklerinden kuzuyu, yeniden canlandırarak eski hayatına
döndürür. Bu keramete tanık olan bölgedeki Kurmanç klanlar/cemaatler,
ilk defa gördükleri bu zata Kurmanci/Kürtçe “Berx (kuzu) é
(kaynaştırma eki) cân (ruh) veren” manasına gelen, yani ona; “Berx é
can” adını verirler. Kurmanç aşiretleri onun yol ehli bir evliya olduğuna
hükmederek, bu kerametini bir “kanıt, hüccet, burhan, belge” olarak
görürler. Bu sebepten köylüler, gönül gözlerini açtığı için Berxécan‘a,
Delil künyesini veriler. Onun yaşlı ve bilgin olmasından ötürü, Şıx
unvanını, ismine ekleyerek “Şıx Delil-i(é) Berxécan“ adını hafızalarına ve
gönüllerine nakşederler. Yani, “Kuzuyu canlandırarak kendisini
kanıtlayan Şıx! Bölgede ışık nuru (Cerağ) yakan, uyandıran Delil! Diğer
yandan belirtmeliyiz ki; Delil terimi, ayn-i cem’lerde/ cıvatlarda yakılan
çıranın da adıdır. Sürek terminolojisinde buna; delil uyandırma/delil
sırlama da denilmektedir.
Ocak mensupları bu yazılı belgeye, Kurmanci dilinde “Şecere yé Şıx
Delil-i Berxécan”, adını vererek, onu takdis etmektedirler. Bu çalışma
kapsamımız dahilinde; belgede bir bütün oluşturacak biçimde, birbirine
bağlı bazı ögelerin, tarihsel verileriyle ele alınması, çağdaş/modern
araştırmalarla karşılaştırılıp tahlil edilmesi hedeflenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Birdoğan, Nejat. (1990) “Anadolu’nun Gizli Kültürü, Alevilik” AKM yayınları Hamburg Birdoğan, Nejat. (1992) “Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi” Mozaik yayınları İst. Gümüşoğlu, Dursun (2006), “Tacü'l Arifin Es-Seyyid Ebu'l Vefa Menakıbnamesi Yaşamı Ve Tasavvufi Görüşleri“ Can yayınları, İstanbul Eflâkî, Ahmet, (1986), “Ariflerin Menkıbeleri” Cilt. 1, Remzikitabevi. İst. Türkay, Cevdet, (2005) “Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar”, İşaret Yayınları, İstanbul, Seyyid Kekil, Kureşanlı (Tarih yok) ”Peygamberler ile Seyyidlerin Şeçerleri ve Aşiretlerin Tarihi“, Köln, Özel yayın Ünal, Mehmet Ali, (1999) “XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı“, TTK Yayınları, Ankara Özön, M. Nihat. (1989) “Osmanlıca Türkçe Sözlük” İnkılap Kitabevi İstanbul Kanar, Mehmet (2010), “Farsça, Türkçe Sözlük” Say yayınları, İstanbul Ek1. Şeyh Dilo Belincân بلنجان دلو الشيخ ın Şeceresi/İclas Belgesi Arapçadan Çeviren; Prof. Dr. Erkan YAR
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Haziran 2014 |
| Gönderilme Tarihi | 12 Mart 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Cilt: 2 Sayı: 4 |