XIX. YÜZYILDA ÇEMİŞGEZEK MERKEZ VE KÖYLERİNİN GAYRİMÜSLİM NÜFUSU

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 13, 104 - 119, 30.12.2018

Uysal Dıvrak

Öz

Osmanlı Devleti’nin nüfusu, XVI. yüzyıldan itibaren tahmini olarak tahrir defterlerinden öğrenilmektedir. XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde birçok yeniliklerin farklılıkların yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu değişiklilerden başlıcası de ülke genelinde ki nüfus sayımlarıdır. Modern tarzda ilk nüfus sayımı II. Mahmud dönemindedir. Bu sayımlar yapılırken de özellikle askere alımlar için Müslümanların, vergi gelirleri içinde Gayrimüslimlerin kayıtlarının tutulduğu görülmektedir. Bu nüfus sayımları mahalli bölgeler için önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Bunlar sancak, kaza ve köy gibi yerleşim yerlerinin sosyal ve demografik yapısını ortaya koyan kayıtlardır. Araştırılan nüfus defteri 1835 tarihinde kayıt edilen Çemişgezek nüfus yoklama sonuçlarını ihtiva etmektedir. XIX. yüzyılda Çemişgezek günümüzde olduğundan daha geniş bir nüfusa ve yüzölçümüne sahipti. Çemişgezek’de bulunan Gayrimüslimler hakkında yapılan bu çalışmada, onların nüfusu, iş kollarının ve yaş aralıklarının ortaya konulması amaçlandı. Onların Müslümanlar ile birlikte yaşadıkları görüldü. Çemişgezek ve çevresinde farklı din ve etnik yapılardan insanların ortak yaşama kültürüne sahip oldukları ortaya çıkarılmaya çalışıldı. Çemişgezek’de yaşayan Gayrimüslim nüfusunun Müslümanlara oranının ne kadar olduğu da bir diğer soru olarak aydınlatılmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Çemişgezek, Gayrimüslim, Nüfus, Nüfus Sayımı

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları BOA, NFS.d, 2603. Salname-i Ma’muratü’l-Aziz 1325 (1907-1908), Def’a 1, Vilayet Matbası. Salname-i Ma’muratü’l-Aziz 1312, Def’a 1, Vilayet Matbası. Araştırma Eserleri 2012 Tunceli İl Yıllığı, Tunceli Valiliği, Anıt Matbaa, Ankara 2012. AKYEL, Salih – SERTEL (2015), Savaş, “Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1840 Tarihli Çarsancak Kazası Gayrimüslim Nüfus Defteri Örneği”, Journal of Historyand Future, Cilt 1, Sayı 1, Aralık, s. 78-98. AKYILDIZ, Ali (1993), Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (18361856), Eren Yayıncılık, İstanbul. ÇADIRCI, Musa (1980), “1830 Genel Sayımına Göre Ankara Şehir Merkezi Nüfusu Üzerinde Bir Araştırma”, Osmanlı Araştırmaları I, İstanbul. ÇİÇEK, KEMAL (1995), “Osmanlılar’dan Önce Akdeniz Dünyasında Yapılan Tahrirler Hakkında Bazı Gözlemler”, OTAM, S. 6, Ankara, s.51-89. DIVRAK, Uysal (2015), “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Çemişgezek Ve Köylerinin Müslüman Nüfusu”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.8 S.41, Aralık, 371-380. ERCAN, Yavuz (2006), “Türkiye’de Azınlık Sorununun Kökeni (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gayrimüslimler), Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, Sayı, 20, s.2-3. GÜNEŞ, Mehmet (2014), “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Gazi Akademik Bakış, Cilt 8, Sayı 15, Kış, s.222-240. KOŞAY, H.Z. (1976), Keban Projesi Pulur Kazısı 1968–970, ODTÜ Keban Projesi Yayınları Serisi, No : 1, 1976. KUNT, Metin (1978), Sancaktan Eyalete, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (1995), “ Osmanlı Sosyal ve İktisadî Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, Cilt LIX, S.225, Ağustos, s.395-412 NEDKOFF, Boris Christoff (1944), “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye (Baş Vergisi)”, Çev. Şinasi Altundağ, Belleten, S.32, Ankara, s.599-652. ÖZ, Mehmet (1999), XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, TTK, Ankara. ÖZEL, Ahmet (2009), “Gayri Müslim”, DİA, C.13, s.418-427. ÖZEL, Oktay (2000), “Avarız ve Cizye Defterleri” , Osmanlı’da Bilgi ve İstatistik, (Editör Şevket Pamuk), Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara, s.1-29. ÖZTÜRK, Mustafa (1998), “1616 Tarihli Halep Avarız Hane Defteri” OTAM, Ankara, s.249293. SERTEL, Savaş (2014), “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Genel Nüfus Sayımına Göre Dersim Bölgesinde Demografik Yapı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 24, Sayı 1, Elazığ, s.269-282. ÜNAL, Mehmet Ali (1999), XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, TTK Basımevi, Ankara. YAĞCI, Zübeyde Güneş–GENÇ, Serdar (2013), 1256/M.1840-41 Tarihli Balıkesir Nüfus Defteri (Değerlendirme ve Transkripsiyon), Balıkesir Belediyesi Kent Arşivi Yayınları, Balıkesir. YILMAZÇELİK, İbrahim (1999), XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Dersim Sancağı, Elazığ, Çağ Ofset. YÜKSEL, Hasan, (2006-2007) “Osmanlı’da Modern Anlamda Yapılan İlk Nüfus Sayımına Göre Divriği’nin Demografik Yapısı”, Nüfusbilim Dergisi/ Turkish Journal of Population Studies, Sayı. 28-29, s. 73-89.