Egzersiz ve Stres Hormonları

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 14, 27.06.2018

Adem Civan İlyas Özdemir Yıldırım Gökhan Gencer Mehmet Durmaz

Öz

Günümüzde hareketsiz yaşam
tarzı ve stres genel bir sağlık problemi olup, her geçen gün artarak, toplum
sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. 
Kronik stres; bireyi psikolojik, fizyolojik, fiziksel ve davranışsal
olarak olumsuz etkiler. Egzersizin bireyin fiziksel, fizyolojik ve psikolojik
olarak sağlık prametrelerine olumlu etkilerinin yanında, özellikle organizmayı
zorlayan her türlü egzersiz aynı zamanda önemli stres kaynağıdır. Yapılan bu
çalışmada; egzersize katılımın stresle mücadelede etkisi, egzersize
bağlı olarak artan stres ve buna bağlı olarak egzersiz ve stres hormonları
ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda Google Scholar, PubMed, Web Of Science ve
Medline veri tabanlarında egzersiz, stres ve stres hormonları ile ilgili
literatur taranarak derleme yapılmıştır. Yapılan literatür araştırmasında; egzersizin yararlı
etkilerine rağmen ağır egzersizlerin organ ve sistemlerde hasar oluşturarak, metabolik,
immünolojik, kardiyovasküler ve hormonal değişikliklere yol açan en büyük fiziksel
stresör olarak adlandırılmaktadır.  Ancak
düzenli olarak yapılan düşük yoğunluktaki egzersizlerin gerek psikolojik
gerekse fizyolojik olarak organizma üzerinde olumlu etkilerinin olduğu, strese
karşı hormonal faaliyetlere giren organizmanın dayanıklılığının arttığı ve
stres yönetiminde önemli bir rolü olduğu görülmüştür. Bu alanda yapılacak farklı çalışmalarla egzersiz ile
oluşturulan stresin de organizma üzerindeki akut ve kronik etkilerinin
araştırılması ve değişik egzersiz tür ve yoğunluğunun etkilerinin incelenmesi
literatüre katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Egzersiz, Stres, Hormon, Spor, Sağlık

Exercise and Stress Hormones

Öz

Sedentary lifestyle and
stress are a general health problem, increasing day by day and affecting the
health of the community in the negative direction at the present time. Chronic
stress effects individual negative as psychological, physiological, physical
and behavioral. Exercise have positive effects on health physical,
physiological and psychological, in addition is a source of stress. The purpose
of this study review the effect of exercise participation in struggle stress,
increasing stress due to exercise and accordingly the exercise and stress
hormones relations. In this direction exercise, stress and stress-related
hormones keywords was searched and compiled on literature from Google Scholar,
PubMed, Web Of Science and Medline databases. In literature research; despite
the beneficial effects of exercise, heavy exercises caused damage organ and
systems metabolic, is called the greatest physical stressor that causes changes
on immunological, cardiovascular and hormonal. However, it has been observed that
regular low intensity exercises have a positive effect on the organism, both
psychologically and physiologically, that the organism entering the hormonal
activities against the stress increases the stamina and plays an important role
in stress management. The investigation of the acute and chronic effects of
exercise-induced stress on the organism and the effects of different exercise
types and intensities in different studies will contribute to this subject.

Anahtar Kelimeler

Exercise, Stress, Hormones, Sports, Health

Kaynakça

• Adak, B. (1998). Kısa ve uzun süreli egzersizlerin kan parametreleri üzerine etkileri. Y.Yıl. Sağ. Bil. Ens. Derg. Y. Lisans Tezi, Van, 1-2.
• Akgün, N. (1994). Egzersiz ve spor fizyolojisi. Ege Üniversitesi Basımevi. 5. Baskı: Bornova
• Albert, E. (2003), Gerer son stress, Manageris, No:121a, 1-8.
• Altınışık, M. (2009). Biyokimya ders notları, ADÜTF Biyokimya AD.
• Arborelius, L., Owens, M. J., Plotsky, P. M., & Nemeroff, C. B. (1999). The role of corticotropin-releasing factor in depression and anxiety disorders. Journal of endocrinology, 160(1), 1-12.
• Atıl, F. (2006). Oral liken planus ve rekürrent aftöz stomatitli hastalarda stres hormonlarının değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, Ankara
• Balcıoğlu, İ., & Savrun, M. (2001). Stres ve Hormonlar. Turkiye Klinikleri Journal of Psychiatry, 2(1), 43-50.
• Ballıkaya, E. (2009). Antrenörlerin stresle başa çıkma tarzları. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, Mersin
• Barutçugil, İ. (2004). Stratejik insan kaynakları yönetimi. Kariyer Yayıncılık, Yayın no:59, İstanbul
• Blumenthal, J.A., Madden D.J. (1988). Effects of aerobic exercise training, age, and physical fitness on memory-search performance. Psychology and Aging, 3, 280-285.
• Brenner, I.K., Shek, P.N., Shephard, RJ.(1994). Infection in athletes. Sports-Med. 172: 86-107
• Cannon, W. B. (1935). Stress and strains of homeostasis. American Journal of Medical Science, 189, 1-14.
• Carro, E., Trejo, J.L, Busiguina S, Torres A. (2001). Circulating insulin-like growth factor ı mediates the protective effects of physical exercise against brain insults of different etiology and anatomy. J Neurosci. 21: 5678–5684.
• Ceylan, BG., Eroğlu F, Yavuz L. (2002), Epidural anestezi stresinde kortizolün rolü, Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 9(1): 7-8.
• Colt, EWD, Wardlaw SL, Franz AG. (1981). The effect of running on plasma β-endorphin. Life Sci: 28: 1637-40.
• Çakmakçı, O., Keçeci, T., Patlar, S. (2009). Sporcularda ve sedanterlerde gliserol takviyesinin epinefrin ve kortizol üzerine etkileri. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi Cilt 3, Sayı 3
• Dabbs, J. M., & Dabbs, M. G. (2000). Heroes, rogues, and lovers: Testosterone and behavior. McGraw-Hill.
• Danacı, M. & Özel, M. (1995). İmmunolojide temel kavramlar. sendrom. Mayıs (24-32) -İstanbul
• Daniels, M.E. (1992). "Lilly's humatrope experience". Nature biotechnology 1992; 10 (7): 812.
• Davies, C.S.M. & Few J.D. (1973). Efects of exercise on anrenokortical function. J Appl Physiol, 35(6): 887-891.
• Demir, M. & Filiz K. (2004). Spor egzersizlerinin insan organizması üzerindeki etkileri. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, 5(2):109-114.
• Dizdar, Y. (1993). Stres, santral sinir sistemi ve immun sistem, sendrom. Nisan (10-20) - İstanbul
• Doan, R.E. & Scherman, A. (1987). The therapeutic effect of physical fitness on measures of personality: A literature review. Journal of Counseling and Development, 66, 28-36.
• Evans, A.A., Khan, S., Smith, M.E. (1997). Evidence for a humoral action of beta-endorphin to increase glucose uptake in resting and contracting skeletal muscle, J. Endocrinol. 155, 387-392
• Evans, A.M., Petersen, J.W., Sekhon, G.S., DeMars, R. (1989). "Mapping of prolactin and tumor necrosis factor-beta genes on human chromosome 6p using lymphoblastoid cell deletion mutants". Somat. Cell Mol. Genet. 15 (3): 203–13
• Fediuc, S., Campbell, J.E., Riddell, M.C. (2006). Effect of voluntary wheel running on circadian corticosterone release and on HPA axis responsiveness to restraint stress in Sprague-Dawley rats. J Appl Physiol. 100:1867-75.
• Florini, J.R. (1987). Hormonal control of muscle growth. Muscle and Nerve, 10: 577-598.
• Franken, R. (1994). Human motivation (3rd ed.). Pacific Grove, CA: Brooks/Cole Publishing Co.
• Fry AC, Kraemer WJ, Ramsey LT. (1998). Pituitaryadrenal-gonadal responses to high-intensity resistance exercise overtraining. J. Appl. Physiol, 85(6):2352-2359.
• Gencer, Y.G., Çınar, D.A., & Comba, B. (2015). Stresin Ratlarda Bazı Karaciğer Enzimleri (AST, ALT, ALP) Üzerine Etkilerinin Araştırılması. Atatürk Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi, 10(1).
• George, J.M., Reler E.C., Lanese C.F. (1974). Morphine anesthesia blocks cortisol and growth hormone responses to surgical stres in humans. J. Clin Endoc Metab. 736-41.
• Gill, G.N. (1992). Endocrine and reproductive diseases. İn: Wyngaarden B, Smith LH, Bennett JC, eds. Cecil Textbook of Medicine. 19,h ed. Philadelphia-W.B. Saunders, 1194-397
• Gökçe, F.T. (2004). Stres yönetimi: bedene yönelik teknikler, Türk Psikoloji Bülteni, 34 (35), 128-163.
• Guyton, A.C. & Hall J.E. (2001). Tıbbi Fizyoloji. Nobel Kitapevi. 10. Baskı: Ankara,
• Güçlü, N. (2001). Stres yönetimi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1): 91-109.
• Haack, D., Luu H., Cho J., Michael J. (2008), Exercise reverses chronic stress-induced bax oligomer formation in the cerebral cortex, neurosci lett. 2008; 438(3): 290–294.
• Harte, J.L., Eifert, G.H., Smith, R. (1995). The effects of running and meditation on beta-endorphin, corticotropin-releasing hormone and cortisol in plasma and on mood, Biological Psychology, 40, 251–265.
• Herbert, T., Cohen, S. (1993). Depression and Immunity: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 113(3):472-486.
• Hisli, Ş.N. (1998), Stresle başa çıkma. Türk Psikologları Derneği Yayınları, 3. Baskı: Ankara
• Hoffman, G.L. & Pedersen B.K. (1994). Exercise and the immune system: a model of the stress response? ımmunol-today. Aug: 15: 382.
• Hollander, B.J. & Seraganian P. (1984). Aerobic fitness and psychophysiological reactivity. Canadian Journal of Behavioral Science, 16, 257-261.
• Holmes, D.S. & Roth D.L. (1988). Effects of aerobic exercise training and relaxation training on cardiovascular activity during psychological stress. Journal of Psychosomatic Research, 32, 469-474.
• İriadam, M., & Özbek S. (2006). Sporcularda kısa ve uzun süreli egzersizlerde immunglobulin G alt gruplarının plazma değerleri. Atatürk Üniversitesi Vet. Bil. Derg. 1, (3-4) 82-86.
• İşgör, A. (2000). Tiroit hastalıkları ve cerrahisi. Avrupa Tıp Kitapçılık: 253-281.
• Jamieson, J.L. & Lavoie, N.F. (1987). Type A behavior, aerobic power, and cardiovascular recovery from a psychosocial stressor. Health Psychology, 6, 361-371.
• Johnson, LR. (2003).Essential medical physiology, Chapter 63 Exercise, 3rd edition Elsevier
• Jones, J., & Hardy, L. E. (1990). Stress and performance in sport. John Wiley & Sons.
• Katz, P. (1991). Exercise and the immune response. Baillieres. Clin. Rheumatol, 8 (1): 53-61.
• Keller, S. & Serganian P. (1984). Physical fitness and autonomic reactivity to psychosocial stress. Journal of Psychosomatic Research, 1984; 28, 279-287.
• Keul, J. & Doll E. (1972). Oxidative energy supply. energy metabolism of human muscle. Karger. 17–22.
• Kılıç, R., Yaşar M.A, Avcı L., Demirel İ., Yaşar D. (2005). Alt başın cerrahisi olgularında genel anesteziye eklenen epidural anestezinin plazma sitokinleri ve kortizol seviyelerine etkisi, Fırat Tıp Dergisi, 10 (2): 59- 63
• Kırscbaum, C., Schommer N., Federenko J. (1996). Short term estradiol treatment enhances pituitary-adrenal axis and sympathetic response to psychosocial stres in healty young men. J. Clin. Endocrinol. Metab. 81: 3639-3643.
• Kocatürk, P.A. (2000). Strese cevap. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası Cilt 53, Sayılı, 49-56.
• Kocatürk, U. (1994). Açıklamalı tıp terimleri sözlüğü. 6. Basım: 730.
• Kunz-Ebrecht S.R., Mohamed-Ali V., Feldman P.J., Kirschbaum C., Steptoe A. (2003). Cortisol responses to mild psychological stress are inversely associated with proinflammatory cytokines. Brain Behavior and Immunity, 7: 373–383.
• Loehr, J.E.(1999). Stres altında başarılı olmak. Beyaz Yayınları. İstanbul
• Losyk, B. (2006). Sakin Ol, Sinirlerine Hakim Ol; Çeviri: Engin G. MESS Yayınları, İstanbul
• Lozanski, L.(2003). Stress au travail, bulletin de santé et de sécurité du travail, ACPPU, Decembre, 1-23.
• Makin, PE, & Lindley PA. (1995). Pozitif stres yönetimi. Çev. Aysun Arslan. Rota Yayın Yapım Tanıtım Ticaret Ltd.Sti. Yayınları, İstanbul
• Martinsen, E.W. (1989). The role of aerobic exercise in the treatment of depression. Stress Medicine, 3: 93-100.
• Mastorakos, G., Pavlatou M., Kandarakis E., Chrousos C.P. (2005). Exercise and the stress system. hormones. 4: 73-89.
• McCance, K.L. & Shelby J. (1994). Stress and disease. İn: McCance KL, Huether SE, eds. Pathophysiology of Diseases. 2nd ed.Mosby-Year Book, Inc. 299-317.
• McEvven, BS. (1998). Protective and damaging effects of stress mediators. New England J Med: 338: 171-179.
• Morishita, S., Nishi, Y., Sato, E. F., Yamaoka, K., Manabe, M., & Inoue, M. (1997). Cold-stress induces thymocyte apoptosis in the rat. Pathophysiology, 4(3), 213-219.
• Murray, R.K, Mayes P., Granner D., Rodwell V. (1993). Harper’ın biyokimyası, Barış Kitabevi Yayım ve Dağıtım, Cerrahpaşa, İstanbul, 603–604.
• Naras, Ö. (2006). Genel Anestezi Altında epidural ropivacain ve ropivacain morfin uygulamasının hemodinamik değişiklikler, anestezi derinliği ve stres hormonları üzerine etkisinin araştırılması, Anestezi ve Reanimasyon Anabilim Dalı Uzmanlık tezi, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi. Mersin
• Netter, F.H. (1970). The ciba collection of medical illustrations endokrin system and selected metebolik diseases, second printing, coler engrovings by enbossy. Photo engroving Co. New York, 77- 80.
• Nieman, D.C. & Petersen B.K.(1999). Exercise and immune function. recent developments. Sports Med. Feb; 27: 73.
• Nieman, DC. (1996). Immunologic changes associated with strenosous exercise. Clin-J- Sport-Med. Apı, 6: 140.
• Oberman, A. (1984). Healthy exercise. Western Journal of Medicine; 141,864-871.
• Özata, M. (2018). Stres ve hormonlar. [Erişim tarihi: 04.04.2018]. Available from URL: http://www.endokrin.org/Tr/content3.asp?m1=1&m2=2&m3=122
• Perna, F.M. (1998). Cognitive-behavioral intervention effects on mood and cortisol during exercise training. Annals of Behavioral Medicine, 20(2): 92-98.
• Petersen, A.M.W. & Pedersen B.K. (2005). The antiinflamatory effect of exercise. J Appl Physiol, 98: 1154-1162
• Phelps, J.R. (1987). Physical activity and health maintenance--Exactly what is known? Western Journal of Medicine, 146, 200-206.
• Plante, T.G. & Karpowitz D. (1987). The influence of aerobic exercise on physiological stress responsivity. Psychophysiology, 24, 670-677.
• Ramel, A., Wagner K.H., Elmadfa I. (2004). Correlation between plasma noradrenaline concentrations, antioxidants and neutrophil counts after submaximal resistance exercise in men. Br J Sports Med: 38(5):E22.
• Ransford, C.P. (1982). A role for amines in the antidepressant effect of exercise: A review. Medicine and Science in Sports and Exercise, 14, 1-10.
• Reul, J. M. H. M., Bilang-Bleuel, A., Droste, S., Linthorst, A. C. E., Holsboer, F., & Gesing, A. (2000). New mode of hypothalamic-pituitary-adrenocortical axis regulation: significance for stress-related disordersNeue Erkenntnisse der Regulation der Hypothalamus-Hypophysen-Nebennierenrinden-Achse: Signifikanz für stressbezogene Erkrankungen. Zeitschrift für Rheumatologie, 59(2), II22-II25.
• Riedel, W. (2000). Role of nitric oxide in the control of the hypothalamicpituitary- adrenocortical axis., Z Rheumatol 59 Suppl 2: II/36-42.
• Roskies, E., Seraganian, P., Oseasohn, R., Hanley, J. A., Collu, R., Martin, N., & Smilga, C. (1986). The Montreal Type A Intervention Project: Major findings. Health Psychology, 5(1), 45.
• Schafer, M.K. (1992). Rapid regulation of corticotropin-releasing hormone gene transcription in vivo. molecular endocrinology: 6: 10619; doi:10.1210/me.6.7.1061.
• Selye, H. (1946). The general adaptation syndrome and the diseases of adaptation. J Clin Med: 6: 117-230.
• Sharon, A.P. & Denise L.S. (2003). Exercise Physiology for Health, Fitness and Performance. 2th ed, San Francisco: Benjamin Cummings Publishing
• Sherwood, L.K.C. & Blumenthal J.A. (1989). Effects of aerobic exercise training on hemodynamic responses during psychosocial stress in normotensive and borderline hypertensive Type A men: A preliminary report. Psychosomatic Medicine, 51, 123-136.
• Siegel, H.S. (1971). Adrenals, stress and the environment, world poultry science, 27 (3):327-349.
• Sinyor, D., Schwartz S.G., Peronnet F., Brisson G., Seraganian P. (1983). Aerobic fitness level and reactivity to psychosocial stress: Physiological, biochemical, and subjective measures. Psychosomatic Medicine, 45,205217.
• Tamer, Ş. (2001). Stres fizyolojisi. Yiğit R. Genel fizyoloji. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi. Temel ve Klinik Bilimler Ders Kitapları, Nobel Tıp Kitabevi: İstanbul, 29-39.
• Tekin, A., Ramazanoğlu F., Tekin G. (2009). Fiziksel egzersiz içeren serbest zaman aktiviteleri ve stres ilişkisi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 6: 2.
• Tiryaki, S. (2000). Spor psikolojisi kavramlar, kuramlar ve uygulama. Eylül Kitap ve Yayım evi: Ankara
• Tokay, T. (2001). Örgütsel stres ve performans ilişkisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Toydemir, A.E. (2005). Eğitim yaşantısında stres yaratan faktörler; KHO, HHO, DHO ve sivil üniversite öğrencileri karşılaştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Oku Savunma Bilimleri Enstitüsü. Ankara
• Turner, J.R., Carroll D., Costello M., Sims J. (1988). The effects of aerobic fitness on additional heart rates during active psychological challenge. Journal of Psychophysiology, 2: 91-97.
• Ünal, M., Erdem, S., Kayserilioğlu, A., Deniz, G. (2001). Aerobik ve Anaerobik Akut Egzersizlerin İmmun Parametreler Üzerindeki Etkileri. İst. Tıp Fak. Mecmuası, 64: 3.
• Wann, D.L. (1997). Sport psycyhology. RR Donelley&Sons Company: New Jersey
• Woodman, T,, Hardy, L. (2001). Stres and anxiety. In: Singer RN, Husenblas HA, Janelle CM Eds. Handbook of Sport Psychology. John Wileyt Sons, Inc,: New York, 290-293.
• Yamaç, Ö. (2009). Üniversite öğrencilerinin algıladıkları sosyal destek ile stresle başa çıkma stilleri arasındaki ilişki. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, Konya
• Yeltepe, H, & Yargıç İ. L. (2011). Egzersiz ve stres. Turkiye Klinikleri Journal of Psychiatry Special Topics, 4(3), 51-58.
• Yen, S. S., & Jaffe, R. B. (1986). Reproductive endocrinology: physiology pathophysiology and clinical management., Philadelphia. Sounders Company, 237-257.
• Yenson, M. (1989). İnsan biyokimyası. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları: İstanbul; 128.
• Yıldırım, İ., Yıldırım, Y., Ersöz, Y., Özkan, I., Saraçlı, S., Karagöz, Ş., & Yağmur, R. (2017). Egzersiz Bağımlılığı, Yeme Tutum ve Davranışları İlişkisi. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 12 (1), 43-54.
• Yildirim, I. (2015). Associations among dehydration, testosterone and stress hormones in terms of body weight loss before competition. The American journal of the medical sciences, 350(2), 103-108.
• Yurdakoş, E. (2001). Lecture notes on neurophysiology. Nobel Tıp Kitapları: İstanbul.
• Zimmerman, JD., Fulton, M. (1981). Aerobic fitness and emotional arousal: A critical attempt at replication. Psychological Reports, 48, 911-918.