Türk Askerî Tarihi Perspektifinden Şânî-Zâde M. Ataullah Efendi ve Eserleri

Yıl 2023, , 27 - 41, 30.04.2023

Dindar Negiş

https://doi.org/10.52792/tws.1267329

Öz

19. asır Osmanlı vak’anüvislerinden biri olan Şânî-zâde Mehmed ‘Ataullah Efendi, çeşitli alanlarda eserler kaleme almış, tercümeler yapmış; bu vesileyle döneminin maruf şahsiyetlerinden biri olmayı başarmıştır. Velut yönüyle emsallerinden sıyrılarak Osmanlı’nın büyük bir askerî, siyasi ve toplumsal değişim ve dönüşüme tâbi olduğu yılların başlangıcında bu farklılaşmanın devlet kademelerindeki şahitlerinden biri olmakla kalmayıp söz konusu değişime eserleriyle katkıda bulunmaya çabalamıştır. Kendisi Sultan III. Selim devrinde ciddi anlamda hız kazanan Fransız modeli askerî yenilik ve ıslahatlara destek olma gayesi ve o dönem için uygun görülmesi üzerine yeni yeni yükselen bir ulus şeklinde tanımlanan Almanların “büyük” lakaplı kralı II. Friedrich’ten tercümeler yapmıştır. Onun şairliği, müderrisliği, hekimliği ve tarihçiliği bir yana, askerî tarihimiz için önemi ve modern askerî tarihçiliğimizin ilk nüvelerinin kendisinin kalemiyle atıldığı olgusu pek bilinmez. Ne yazık ki askerliğe dair tercümelerinden sadece Vesâyânâme-i Seferiyye (Tenbîhât-ı Hükümrân bâ-Ser‘askerân) günümüze ulaşabilmiştir. Bu çalışmada Vesâyânâme-i Seferiyye’yi merkeze alıp eserin yazım süreci, dili ve askerî bilimler açısından önemi çerçevesinde; bir hekim, hakim, müderris, mühendis ve mütercim olan Şânizâde’nin bilim çevrelerince bugüne kadar üzerinde pek düşünülmediği bilinen bir yönüne, yani askerî tarihimizdeki önemi ve alana katkısına dair bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

: Şânizâde, Askerî Tarih, Vesâyânâme-i Seferiyye, İkinci Mahmud Devri, Askerî Literatür

Şânî-Zâde M. ‘Ataullah Efendi and His Works from the Perspectives of Turkish Military History

Öz

One of the 19th Century Ottoman historiographers Şâni-zâde Mehmed ‘Ataullah Efendi, not only wrote in various fields, but also made translations; in this connection, he succeeded in being one of the well-known historiographers. In the beginning of the years when Ottoman Empire was a subject to a major military, political and social upheaval, and transformation; himself eluded from his similars with his productive side; not only he was a witness of this differentiation in the government rank, but also tried to contribute to this change with his works. In the era of Sultan Selim Sultan III, substantially, innovation model of the French military and aim of supporting reforms gained momentum and being approved upon, he translated from Prussian King Frederick II, in the era that Germans identified as a recently rising nation’s King titled as “Great”. Apart from his importance in our poetry, physician and mudarris, the knowledge of our modern military historys’ prototypes wrote up by his pen is hardly known. Unfortunately, only Vesâyânâme-i Seferiyye (Tenbîhât-ı Hükümrân bâ-Ser‘askerân) has been able to reach the present day from his translations on military service. In this study, Vesâyânâme-i Seferiyye is centralized and within the framework of the importance of the work in terms of writing process, language and military sciences; Şânizâde, who is a physician, judge, mudarris, engineer and interpreter, has not been thought about until today in scientific circles. an assessment was made of a known aspect, that is, its importance in our military history and its contribution to the field.

Anahtar Kelimeler

Şânizâde Tarihi, Military History, Vesâyânâme-i Seferiyye, Sultan Mahmud II Era, Military Literature

Kaynakça

• Aydın, Dilaydan. “Osmanlı Tarih Anlayışında Vakanüvislik ve Vakanüvis Şânizâde Mehmed Atâullah Efendi’nin Hayatı.” Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, 2019,
• Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Çev. Coşkun Üçok. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1992.
• Cemâleddin, Mehmed, Osmanlı Tarih ve Müverrihleri Âyîne-i Zurefâ (Haz. Mehmet Arslan), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003. Çaşkurlu, Ahmet Tarık. “An Idiosyncratic Ottoman Alim Encounters European Science, Enlightenment and Modern Warfare: Şanizade Mehmed Ataullah Efendi (d. 1826) And His Vesâyânâme-i Seferiyye And Müfredât-ı Külliyye Fî Sevâhili’l-Bahriyye.” Yüksek lisans tezi, İbn Haldun Üniversitesi, 2020.
• Çaşkurlu, Ahmet Tarık. “An Idiosyncratic Ottoman Scholar Encounters European Science, Enlightenment, and Modern Warfare: Shānīzāde Maḥmad ʻAṭā’ Allāh and the Niẓām-ı Ǧadīd Era Translation Movement.” The 2nd International Prof. Dr. Fuat Sezgin Symposium on History of Science in Islam Proceedings Book. Haz. M. C. Kaya, N. Özdemir & G. Aksoy. 89-98. İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2023. https://doi.org/10.26650/PB/10.26650/PB/AA08.2023.002.005
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Doğuş Matbaası, 1978.
• Erdoğan, Mehmet. “Şâni-Zâde Mehmed Ataullah Efendi (Hayatı, Kişiliği, Eserleri, Etkileri.” Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi, 2016.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Asır Türk Şairleri, C.1 İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.5. Çev., Nilüfer Epçeli. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2005.
• Kenan, Seyfi, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Köker, Ahmet Hulusi, Şânizâde Atâullah Efendi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, 1989.
• Kurt, Namık Kemal. “Şâni-Zâde Mehmed Ataullah Efendi’nin Kanûnü’l-Cerrahin Adlı Kitabının İncelenmesi.” Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi,1999.
• Kütükoğlu, Bekir, Vekayi’nüvis Makaleler, İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları, 1994.
• Mütercim Ahmed Âsım Efendi, Âsım Efendi Tarihi: (1218-1224/1804-1809)) Haz. Ziya Yılmazer. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Raczynski, Edward 1814’de İstanbul ve Çanakkale’ye Seyahat. Çev., Kemal Turan. Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1980.
• Roberts, Andrew, Napoleon - Hayatı, Çev., Barbaros Uzunköprü. İstanbul: Kronik Kitap,2023.
• Sahhaflar Şeyhi-Zade Seyyid Mehmed Es'ad Efendi,Vak’a-nüvis Es’ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlaveleriyle): (1237-1241/1821-1826) Haz. Ziya Yılmazer. İstanbul: OSAV, 2000.
• Şâni-zâde Mehmed ‘Ataullah Efendi, Şâni-zâde Tarih:(1223-1237/ 1808-1821) Haz. Ziya Yılmazer. İstanbul: Çamlıca Basım Yayım, 2008.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitapevi, 1988.
• Uyar, Mesut - Erickson, Edward J., Osmanlı Askeri Tarihi, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, C.5, Ankara: TTK Yayınları, 1995
• Ülken, Hilmi Ziya. Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.