The Flourishing Cultural Life in the Period between the Crimean War and the Ottoman-Russian War (1853-1878)

Yıl 2021, , 76 - 98, 30.04.2021

Ahmet Özcan

https://doi.org/10.52792/tws.919441

Öz

The literature of Turkey's modern history has generally been influenced by the modernization paradigm, under the influence of reform-oriented historiography of the Turkish Revolution. This historiography, which prioritizes political actors and their activities, did not take into account many phenomena that can be dealt with especially within the framework of cultural history and the process in which these phenomena emerged or tried to explain the actors in the centre. Therefore, wars and their political, social and cultural consequences have been tried to be explained in relation to this centre. In fact, the period between 1860-1880, when a great change and noticeable firsts were seen in many ways, was mostly overshadowed by concepts such as Tanzimat and Islahat that evoke more political transformation. These concepts also point to the top-down implementation of reforms paving the way for institutional and social change. However, as can be seen from the examples given in this study, besides the changes that are outside the official area and arising as a need in the official areas, the effect of civilian areas that forces change from the bottom to the top is great. The fascinating process of the first war, initiated with an international alliance, was the result of the process that turned the civil press and broadcasting into a compulsory need. In addition to the destructive effects of the war, the consequences that bring political, social and cultural dynamism and force change are also visible. The period between the Crimean and the Ottoman-Russian War contains many remarkable examples in this sense. This period had been an atmosphere of firsts in many ways.

Anahtar Kelimeler

Crimean War, Ottoman-Russian War, Cultural Life, Literature

Kırım ve Osmanlı-Rus Savaşları Arası Dönemde Canlanan Kültürel Hayat (1853-1878 )

Öz

Türkiye’nin yakınçağ tarihinin yazımı genellikle modernleşme paradigmasından etkilenmiş, reformlara odaklı inkılap tarihçiliğinin etkisi altında kalmıştır. Siyasal aktör ve onların faaliyetlerini önceleyen bu tarih yazımı özellikle kültür tarihi çerçevesinde ele alınabilecek birçok olguyu ve bu olguların ortaya çıktığı süreci dikkate almamış veya aktörleri merkeze alarak açıklamaya çalışmıştır. Dolayısıyla savaşlar ve onların siyasal, toplumsal, kültürel sonuçları da bu merkeze bağlı olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Esasında birçok anlamda büyük bir değişim ve fark edilir derecede ilklerin görüldüğü 1860-1880 arası dönem Tanzimat ve Islahat gibi daha çok siyasal dönüşümü çağrıştıran kavramların gölgesinde kalmıştır. Bu kavramlar da kurumsal ve toplumsal değişimin önünü açan reformların yukarıdan aşağıya doğru uygulanmasına işaret etmektedir. Oysa bu çalışmada verilen örneklerden anlaşılacağı üzere resmi alanın dışında kalan ve resmi alanlarda bir ihtiyaç olarak doğan değişimlerin yanı sıra sivil alanların aşağıdan yukarıya doğru değişimi zorlayan etkisi büyüktür. Uluslararası bir ittifakla girişilen ilk harbin merakları cezbeden sürecinin sivil basın ve yayıncılığı zorunlu bir ihtiyaca dönüştüren sonucu olmuştur. Harbin yıkıcı etkilerinin yanı sıra siyasal, toplumsal ve kültürel dinamizm kazandıran ve değişimi zorlayan sonuçları da görünmektedir. Kırım ve Osmanlı-Rus Harbi arasında kalan zaman dilimi bu anlamda dikkate değer birçok örnek içermektedir. Bu dönem birçok anlamda ilklerin yaşandığı bir atmosfer olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kırım Harbi, Osmanlı-Rus Harbi, Kültürel Hayat, Edebiyat

Kaynakça

• Aktaş, Gıyasettin. “Tanzimat Devri Türk Tiyatrosu”, Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış, (ed.) M. Kayahan Özgül, Ankara: Kurgan Yayınları, 2015.
• Akyüz, Kenan. Encümen-i Dâniş, Ankara 1975.
• Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler (çev.) İskender Savaşır, İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Arslan, Ali. Darülfünûndan Üniversiteye, (İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1995).
• Bayar, Ebru ve Fleet, Kate. Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi, (çev.) Serpil Çağlayan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014.
• Bayatlı, Yahya Kemal. “Nâmık Kemal’e Dair”, Edebiyata Dair, İstanbul, 1971.
• Bayly, C.A. Modern Dünyanın Doğuşu, (çev.) M. Neva Şellaki, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Baysal, Jale. Osmanlı Türklerinin Bastıkları Kitaplar, 1729–1875, 2. Basım, İstanbul: Hiperlink, 2010.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı yayınları, 1978.
• Berman, Marshall. Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor,18. Baskı, (çev.) Ümit Altuğ-Bülent Peker, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Bilgegil, M. Kaya, Şair Şinasî, Hal Tercümesi Üzerine Küçük Bir Araştırma, İstanbul: 1972.
• Bilgegil, Kaya. Ziyâ Paşa Üzerinde Bir Araştırma, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1970;
• Bilgegil, Kaya. Yakınçağ Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I: Yeni Osmanlılar, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1976.
• Birand, Kamuran, Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimat’ta Tesirleri, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1955.
• Burke, Peter, Bilginin Toplumsal Tarihi, Çeviren: Mete Tunçay, 4. Basım, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Charle, C. ve Verger, J., Üniversitelerin Tarihi, (çev.) İsmail Yerguz, Ankara: Dost Kitapevi Yayınları, 2005.
• Ponting, Clive. Kırım Savaşı, (çev.) Hakan Abacı, 1.Basım, İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Çiftçi, Selahattin. “Namık Kemal’in Eserlerinde Rusya ve Ruslar”, İÜTAE Türkiyat Mecmuası, c. 25, Sayı 1, 2015.
• Demirel, Fatmagül. II. Abdülhamid Döneminde Sansür, İstanbul: Bağlam Yayınları, 2007.
• Duman, Hasan. Osmanlı Salnameleri ve Nevsalleri I-II, 2. Baskı, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2000.
• Duman, Hasan. Osmanlı Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri (1828–1928), Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2000.
• Engelhardt, Edouard-Philippe. Tanzimat ve Türkiye, Mütercim: Ali Reşad, Yayına Hazırlayan: Akın Bedirhan, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
• Engin, Vahdettin, Mekteb-i Sultanî, İstanbul: Yeditepe Yayınları 2016.
• Gencer, Bedri, İslam’da Modernleşme(1839-1929),1. Baskı, Ankara: Lotus Yayınevi, 2008.
• Gündüz, Mahmut. “Matbaanın Tarihçesi ve İlk Kuran-ı Kerim Basmaları”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 12 1978.
• Hilav, Selahattin. Entelektüeller ve Eylem, Hazırlayan: Sema Rifat, 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• İnuğur, M. Nuri. Basın ve Yayın Tarihi, 5.Basım, İstanbul: Der Yayınları, 2005.
• İskit, Server. Hususi İlk Gazetemiz Tercüman-ı Ahvâl ve Agâh Efendi, Ankara 1937.
• İskit, Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, (Ankara: Basın Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları, 1943.
• İsmail Habip. Tanzimat’tan Beri I-II, İstanbul: Remzi Kitapevi, 1940-42.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, c.5, 6. Baskı, Ankara: TTK Yayınları, 1994.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, c 6-7, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları ,1983-1988.
• Karpat, Kemal H. İslam’ın Siyasallaşması, (çev.) Şiar Yalçın, 5. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Kaya, Ayhan, Türkiye’de Çerkesler, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Kayaoğlu, Tacettin. Türkiye’de Tercüme Müesseseleri, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1998.
• Kısakürek, Necip Fazıl. Moskof, İstanbul: Toker Yayınları, 1973.
• Koçu, Reşat Ekrem, https://www.youtube.com/watch?v=jXcTfPgjqa0.
• Koloğlu, Orhan. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın, 2.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Koloğlu, Orhan. Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, İstanbul: Pozitif Yayınları, 2015.
• Kocabaşoğlu, Uygur, “Türkiye’de Matbuatın “Zuhuru” Üzerine Gözlemler” Yakın Türkiye Tarihinden Sayfalar, Sina Akşin Armağanı, Hazırlayan: Mehmet Ö. Alkan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Korat, Gürsel. Dil Edebiyat ve İletişim, 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Kuntay, Mithat Cemal. Namık Kemal I-III, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Labarre, Albert. Kitabın Tarihi, (çev.) Galip Üstün, İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Mardin, Yusuf. Namık Kemal’in Londra Yılları, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1974.
• Mardin, Şerif. “Tabakalaşmanın Tarihsel Belirleyicileri: Türkiye’de Toplumsal Sınıf ve Sınıf Bilinci”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, (ed.) Mümtaz’er Türköne-Tuncay Önder, 4.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu,( çev.) Mümtaz’er Türköne-Fahri Unan-İrfan Erdoğan, 10.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Mehmed Said Paşa, Gazeteci Lisânı, Hazırlayan: Ersin Özarslan, Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, 2008.
• Meriç, Cemil. Kırk Ambar, c. 1, 17. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Meriç, Cemil. Kırk Ambar, c.2, 6. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Mermutlu, Bedri. Sosyal Düşünce Tarihimizde Şinasi, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2003.
• Mısıroğlu, Kadir. Moskof Mezalimi, İstanbul: Sebil Yayınları, 1970.
• Namık Kemal. “Mukaddeme-i Celal”, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi, (haz.) Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil, c.2, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1993.
• Namık Kemal. Vatan Yâhut Silistre, Hazırlayan: Kenan Akyüz, 2.Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Okay, Orhan. Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi, İstanbul: Dergah Yayınları, 2008.
• Okay, Orhan. Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, 4. Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları, 2014.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Osmanlı İlmi ve Mesleki Cemiyetleri, 1. Milli Türk Bilim Tarihi Sempozyumu, 3–5 Nisan 1987, (ed.) Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1987.
• Özgül, Kayahan. Divan Yolu’ndan Pera’ya Selametle, Ankara: Hece Yayınları, 2006.
• Özon, Mustafa Nihat. Namık Kemal ve İbret Gazetesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
• Palmer, Alan. Kırım Savaşı ve Modern Avrupa’nın Doğuşu, Çeviren: Meral Gaspıralı, İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Perin, Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1946).
• Sarı, Nil. “Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye ve Tıp Dilinin Türkçeleşmesi Akımı”, Osmanlı İlmi ve Mesleki Cemiyetleri, 1. Milli Türk Bilim Tarihi Sempozyumu, 3–5 Nisan 1987, (ed.) Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1987.
• Sassoon, Donald. The Culture of The Europeans, From 1800 To The Present, London: Harper Press, 2006.
• Somel, Selçuk Akşin. Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Şahin, İbrahim. Ahmet Hamdi Tanpınar-Haz ve Günah, 2. Basım, İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Şapolyo, Enver Behnan. Gazi Osman Paşa ve Plevne Müdaafası, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1959.
• Şişman, Adnan. Galatarasay Mekteb-i Sultanîsi’nin Kuruluşu ve İlk Eğitim Yılları (1868-1871), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1989.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, “ Namık Kemal”in Hayatı ve Eserleri”, Edebiyat Üzerine Makaleler, (İstanbul: Dergâh Yayınları, 1969), s.236–260.
• Tanzimat I, Maarif Matbaası 1940
• Tanzimat ve Edebiyat-Osmanlı İstanbul’unda Modern Edebi Kültür, (haz.) Mehmet Fatih Uslu, Fatih Altuğ, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014).
• Tanzimat, Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu, 2. Baskı, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011),
• Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.I, (İstanbul İletişim Yayınları, 1990), s.99–102;
• Toprak, Zafer, “Fikir Dergiciliğinin Yüzyılı”, Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler, (İstanbul: Gelişim Yayınları, 1984).
• Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış, Editör: M. Kayahan Özgül, (Ankara: Kurgan Yayınları, 2015).
• Türköne, Mümtaz’er. Milletler ve Milliyetçilikler, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2012.
• Tütengil, Cavit Orhan. İngiltere’de Türk Gazeteciliği, İstanbul: Belge Yayınları 1985.
• Uslu, Mehmet Fatih. Çatışma ve Müzakere-Osmanlı’da Türkçe ve Ermenice Dramatik Edebiyat, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslam Medeniyetinde Tercümeler ve Tesirler, İstanbul: Şirketi Mürettebiye Matbaası, 1948.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, c. 1, Konya: Selçuk Yayınları,1966.
• Ülken, Hilmi Ziya. Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Ziyad Ebuzziya. Şinasi, Hazırlayan: Hüseyin Çelik, İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.