Rus Vilayetlerinde Mukim Müslümanların Osmanlı’nın Savaşa Girişine Tepkileri ve Çarlık Hükümetinin Aldığı Tedbirler (1914)

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 150 - 169, 31.10.2020

Tibet Abak

Öz

16. yüzyıldan bu yana komşu Müslüman toplumlar aleyhine genişleyen Rusya, 20. yüzyıla gelindiğinde engin topraklara ve büyük bir Müslüman nüfusa sahipti. Ancak, Müslümanlar hep güvenilmeyen bir unsur olmuşlardır. 19. yüzyıl sonu-20. yüzyıl başında gelişen panislamizm siyaseti bu güvenilmezliği daha da arttırmış, Müslüman Sorunu en çok tartışılan meselelerden biri olmuştur. Rusya Müslümanlarını siyasi ve askeri bir koz olarak gören Babıali, İslam birliği propagandası yoluyla İran, Kafkasya ve Orta Asya’da Rus egemenliğini zayıflatmayı amaçlamaktaydı. Rus yetkililer ise, bu panislamist emellerin arkasında Almaya’yı görmekteydiler; savaş öncesinde ve sırasında Müslümanların her tür faaliyetini panislamizmle özdeşleştirmişler ve hep bir Osmanlı-Alman komplosu beklemişlerdir. Bu durum Rus idarecileri, Müslüman nüfusu sürekli gözetim altında tutmaya ve İslami propagandaya karşı sert tedbirler almaya itmiştir. Bunun bir parçası olarak, Rusya Müslümanlarının Babıali ile savaşa nasıl tepki verdiklerine dair vilayetlerden pek çok raporlar yazılmıştır. Çar’a bağlılık ilanlarına ve herhangi bir karışıklık çıkmamasına rağmen, bazı raporlar Müslümanlar arasında Osmanlı yanlısı eğilimlerin mevcut olduğunu iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Rusya Çarlığı, panislamizm, Osmanlı-Rus İlişkileri, Rusya Müslümanları, Tatarlar

Kaynakça

• Rossiyskiy gosudarstvenniy istoriçeskiy arhiv (RGİA), Fond 821, Opis 133, Delo 603.
• Rossiyskiy gosudarstvenniy voenno-istoriçeskiy arhiv (RGVİA), Fond 2000, Opis 1, Delo 3851.
• Rossiyskiy gosudarstvenniy voenno-istoriçeskiy arhiv (RGVİA), Fond 2000, Opis 1, Delo 3860.
• Allen W. E. D.; Muratoff Paul, Caucasian Battlefields. London: Cambridge University Press, 1953.
• Campbell, Elena. The Muslim Question and Russian Imperial Governance. Bloomington: Indiana University Press, 2015.
• Campbell, Elena. “The Muslim Question in Late Imperial Russia.” Russian Empire: Space, People, Power, 1700-1930. Jane Burbank, Mark von Hagen, Anatolyi Remnev, eds. Bloomington: Indiana University Press, 2007.
• Crews, Robert D. For Prophet and Tsar: Islam and Empire in Russia and Central Asia. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2006.
• Fuller, William C. Jr., Strategy and Power in Russia 1600-1914. New York: The Free Press, 1992.
• Gabdrafikova; L. R.; Abdullin, H. M. Tatarı v godı Pervoy mirovoy voynı (1914-1918 gg.). Kazan:İnstitut istorii im. Ş. Marcani AN RT, 2015.
• Halperin, Charles J. Russia and the Golden Horde. Bloomington: Indiana University Press, 1985.
• Korsun N. G. Kavkazskiy front Pervoy miriovoy voyni. Moskva: Tranzitkniga, 2004.
• Kurnıkin, O. Yu. “P. A. Stolıpin i ‘musulmanskiy vopros’ v Rossiyskoy imperii.” İzvestiya Altayskovo gosudarstvennovo universiteta, No: 5: 103 (2018).
• Lohr, Eric. Nationalizing the Russian Empire. Cambridge: Harvard University Press, 2003.
• McMeekin, Sean. The Russian Origins of the First World War. Cambridge; MA; London: The Belknap Press of Harvard Press, 2011.
• Mejdunarodnie otnoşeniya v epohu imperializma. Dokumenti iz arhivov Tsarskovo i Vremennovo pravitelstv 1878-1917 gg. Pod. red. L. A. Teleşevoy, 1900-1913 gg., Seriya 2, T. 19. Moskva;Leningrad: Gosudarstvennoe izdatelstvo politiçeskoy literaturi, 1938.
• Miroşnikov L. İ. Angliyskaya ekspansiya v İrane (1914-1920). Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturi, 1961.
• Reynolds, Michael A. Shattering Empires. New York: Cambridge University Press, 2011.
• Seyutkina; O. N; Guseva Yu. N. “Panislamizm i panturkizm v osmıslenii rossiyskih çinovnikov (naçalo XX veka).” Novıy istoriçeskiy vestnik, No: 2 (2019).
• Sibgatullina Alfina. Kontaktı Turok-Musulman Rossiyskoy i Osmanskoy imperii na rubeje XIX-XX vv. Moskva: İstok, 2010.
• Tihonov; Andrey K.; Golubkina, Tatyana M. “Musulmane Srednevo Povoljya i Pervaya mirovaya voyna.” Pervay mirovaya voyna v istorii Rossiyskoy natsii. pod red. O. A. Sukhovoy, O. V. Yagova. Penza: İzdatelstvo PGU, 2014.
• Tuna, Mustafa. Imperial Russia’s Muslims: Islam, Empire, and European Modernity, 1788-1914. Cambridge: Cambrdridge Universiy Press, 2015.
• Usmanova, Dilyara. “Rossiyskie musulmane i propaganda v gody Pervoy mirovoy voynı (1914-1916 gg.).” Acta Slavica Iaponica, No: 37 (2016).
• Voenno-geografiçeskoe i statistiçeskoe opisanie Kavkazskovo voennovo okruga-Kavkazsko-Persidskiy raion. Sostavitel: Andrievskiy. Tiflis: Ştab Kavkazskovo voennovo okruga, 1908.
• Vsepoddanneyşi otçet za vosem let upravleniya Kavkazom General-Adyutanta Grafa Vorontsova-Daşkova. S. Peterburg: Gosudarstvennaya Tipografiya, 1913.