Fahri Belen: Asker, Siyasetçi ve Askerî Tarihçi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 42 - 65, 30.04.2023

Mehmet Fatih Baş

https://doi.org/10.52792/tws.1278642

Öz

Balkan Savaşı, Birinci Dünya Savaşı ve Türk İstiklâl Harbi gazisi bir subay olan Fahri Belen, Türk askerî tarihçiliğinin en önemli şahsiyetlerinden biridir. Harp Akademisi’nde öğretmenlik yaptığı dönemde Çanakkale muharebeleri hakkında yayımladığı ders kitabıyla ilk eserlerini vermiştir. Yazmaya devam etmek istese de tayin edildiği, ülkenin farklı yerlerindeki komutanlık görevleri sırasında buna fırsat bulamamıştır. Emekliliğinin ardından siyasete atılmış ve 7 yıl milletvekilliği yapmıştır. Bu esnada hükümet ve meclis içindeki sorumluluklarından ötürü askerî tarih yazımıyla arzu ettiği ölçüde ilgilenememiştir. Siyasetten çekilmesinin ardından vaktinin büyük kısmını Birinci Dünya Savaşı ve Türk İstiklâl Harbi hakkında askerî tarih çalışmalarına ayırabilmiştir. Fahri Belen’i Cumhuriyet dönemindeki diğer askerî tarihçiler arasında önemli bir konuma yükselten en büyük eseri ise Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı cephelerindeki askerî harekâtı kaleme aldığı, Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi isimli 5 ciltlik çalışmasıdır. Belen’in bu eseri resmî askerî tarih yazımında kalıcı bir etki yaratarak sonradan Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi tarafından 2002 yılına kadar ciltler halinde yayımlanacak resmî tarih ciltlerine de bir şablon teşkil etmiştir. Bu çalışmada Fahri Belen’in hayatı, Türk askerî tarihi alanında verdiği eserleri ve bu eserlerin Türk askerî tarih yazımına etkisi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fahri Belen, askerî tarih yazımı, Birinci Dünya Savaşı, Türk İstiklâl Harbi, Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi, Beyaz Seri

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Cumhuriyet Arşivi
• Harbiye Askerî Müzesi Kütüphanesi, Fotoğraf Albümleri
• Kara Harp Okulu Tarihî Arşivi, Öğrenci Künye Defterleri
• Millî Savunma Bakanlığı Arşivi, Subay Şahsî ve Emeklilik Dosyaları
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Mazbatalar Koleksiyonu
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri
• Cumhuriyet Gazetesi
• Milliyet Gazetesi
• Akbay, Cemal, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi I’inci Cilt Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasî ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1970.
• ATASE Daire Başkanlığı, Kuruluşunun 100’üncü Yıl Dönümünde Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı (1916-2016), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2018.
• Belen, Fahri, 1912-1913 Balkan Savaşları, Harp Akademileri Basımevi, 1971.
• -, 20. Yüzyılda Osmanlı Devleti, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1973
• -, 20. Yüzyılda Osmanlı Devleti, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2016.
• -, Askerî Siyasal ve Sosyal Yönleriyle Türk Kurtuluş Savaşı, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1973.
• -, Atatürk’ün Askeri Kişiliği, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1963.
• -, Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi 1914 Yılı Hareketleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1964.
• -, Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi 1918 Yılı Hareketleri V’inci Cilt, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1967.
• -, Büyük Türk Zaferi – Afyon’dan İzmir’e: İstiklâl Harbi Hatıraları, Tenkitler, Tahliller, Doğuş Matbaası, İstanbul, 1962.
• -, Çanakkale Savaşı, Harp Akademisi Matbaası, İstanbul, 1935.
• -, Demokrasiden Diktatörlüğe, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1960.
• -, III. Sınıf Harp Tarihi Meseleleri, Harp Akademisi Matbaası, İstanbul, 1936.
• -, Ordu ve Politika, Bakış Matbaası, İstanbul, 1971.
• Beumelberg, Werner, Schlachten des Weltkrieges Band 1 Douaumont, Gerhard Stalling, Berlin, 1925.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik, Türk İstiklâl Harbi I. Cilt Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1962.
• Çakmak, Fevzi, Büyük Harp’te Şark Cephesi Hareketleri: Şark Vilayetlerimizde, Kafkasya’da ve İran’da, Genelkurmay Matbaası, Ankara, 1936.
• Dukakinzade Feridun [Dirimtekin], Büyük Harp-Türk Cepheleri, Kısım I Kafkas Cephesi, Erkân-ı Harbiye Mektebi Matbaası, İstanbul, 1927.
• -, Büyük Harp-Türk Cepheleri: Çanakkale Cephesi, Kısım II Çanakkale Cephesi, Erkân-ı Harbiye Mektebi Matbaası, İstanbul 1927.
• -, Büyük Harp-Türk Cepheleri: Filistin Cephesi, Kısım III Filistin Cephesi, Erkân-ı Harbiye Mektebi Matbaası, İstanbul 1927.
• Enver, Burak; Tekgöz, Hayri; Gül, Emre (Yayına Hazırlayanlar), Ordu Salnamesi 1330 (1914 Ordu Yıllığı), Print Center, İstanbul, 2022.
• İpekçi, Abdi; Coşar, Ömer Sami, İhtilalin İçyüzü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• İskora, Muharrem Mazlum, Harp Akademileri Tarihçesi 1846-1965 I. Cilt, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1966.
• Keyvanoğlu, Sacide Jale, General Fahri Belen’in Hayatı, Siyasi Faaliyetleri ve Eserleri (1892-1975), Uşak Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak, 2020.
• Larcher, M., Büyük Harbde Türk Harbi, (Nakil ve Taşhiye Eden: Kaymakam Bursalı Mehmed Nihad), Askerî Matbaa, İstanbul, 1927.
• Larcher, Maurice, La guerre turque dans la guerre mondiale, Berger-Levreault, Paris, 1926.
• Özcan, Ahmet, “Askeri Tarih, Tarihsel Gelişimi, Yazarlar ve Okurları Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Journal of War Studies, vol. 1, no. 1 (2020), s. 3-23.
• Pehlivanlı, Hamit, Askerî Tarih Belgeleri Dergisi Dizini (Sayı: 1-101), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1996.
• Ünal, Levent, “Türk Harp Tarihi Yazıcılığına ve Askeri Tarih-Harp Tarihi Konularına İlişkin Bir Değerlendirme”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 40 (2018), s. 64-80.
• MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Tarihçe, https://www.msb.gov.tr/ArsivAskeriTarih (Erişim Tarihi: 02.01.2023)
• MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Şehit Bilgi Kapısı, Şehit Listesi, https://www.msb.gov.tr/SehitBilgiKapisi/SehitListesi (Erişim Tarihi: 25.03.2023).
• “Nâfîa Nezareti’nden Çevre Şehircilik Bakanlığı’na Görev Yapmış Bakanlarımız (1848-…)” https://webdosya.csb.gov.tr/db/turkce/eskibakanlar/dergi/mobile/index.html (Erişim Tarihi: 05.01.2023).US National Archives (US NA), RG 334/251A/21, JAMMAT Monthly Progress Report, Staff College Prerequisites and Curriculum, January 1951.