Engürüs Sözünden Müteneffir Olmağla: Uzun Savaşlar Döneminde (1593-1606) Doğu Eyaletlerinden Habsburg Seferlerine Askerî Desteğin İmkân ve Sınırları

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 154 - 188, 30.10.2023

Emirhan Özçelik

https://doi.org/10.52792/tws.1335241

Öz

1593-1606 yılları arasında meydana gelen Osmanlı-Habsburg savaşları, Osmanlı Devleti’ni orduların sevk ve idaresi, birliklerin finansmanı ve teçhizat ile mühimmatın tedariki gibi seferlerin başarısı için önemli olan meselelerde sürekli titiz bir hazırlık ve yeni çözümler aramaya mecbur etmişti. Bu çalışmada, ordunun oluşumu açısından kilit öneme sahip olan doğu eyaletlerinden askerî birliklerin Habsburg seferlerine katılımı incelenecektir. İlk olarak 1593-1600 yılları arasında doğu eyaletlerinden sefere katılımda görülen düzen ve düzensizliklere odaklanılacaktır. Doğu eyaletlerinden birliklerin seferlere katılması üzerine kurulan eyalet muhafızlıklarının özellikle eşkıyalık hareketlerine karşı etkinliklerine ikinci bölümde temas edilecektir. 1600 yılında büyük çaplı Celâlî isyanlarının eyalet muhafızlıklarını zayıflatmasından sonra doğu eyaleti birliklerinin Habsburg ve Celâlîlere karşı düzenlenen seferlere taksim edilmesi bir mesele olarak ortaya çıkmıştı. Son bölümde devletin 1600-1606 yılları arasında doğu eyaleti birliklerini iki cephede birden görevlendirme isteği neticesinde ortaya çıkan sıkıntılar ve bunların seferlerin idaresine etkisi değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Eyaletleri, Eyalet Muhafızlıkları, Habsburg Seferleri, Askeri Birliklerin Taksimi

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• A. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emirî Tasnifi Belgeleri (AE. SMMD. III.);
• Divan-ı Hümâyûn Mühimme Kalemi (A. {DVN.MHM.), nr. 934, 935;
• Divan-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d.), nr.71, 72, 73, 74, 75; Hatt-ı Hümâyûn (HAT.);
• Kâmil Kepeci Tasnifi Defterleri (KK.d.), nr. 254;
• Maliyeden Müdevver (MAD.d.), nr. 1019, 18155;
• Muallim Cevdet Tasnifi Belgeleri (C.AS.); (C.ZB.);
• İbnülemin Tasnifi Belgeleri (İE.AS.); (İE.DH.); (İE. ENB.) (İE. MT.) (İE.ML.);
• B. Topkapı Sarayı Arşivi
• Defter (TSMA.d.), nr. 4967, 9439, 9926;
• Evrak (TSMA.e.), nr. 731/17.
• 2. Kaynak Eserler
• Câfer Iyânî. Tevârih-i Cedîd-i Vilâyet-i Üngürüs (Osmanlı-Macar Mücadelesi Tarihi, 1585-1595). haz. Mehmet Kirişçioğlu İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Hasan Bey-zâde Ahmet Paşa. Hasan Bey-zâde Târîhi: Tahlil-Kaynak Tahlili. haz. Şevki Nezihi Aykut, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2004.
• İbrahim Peçevî. Târih-i Peçevî İstanbul: 1924.
• Naîmâ Mustafa Efendi. Târih-i Naîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l- Hâfikayn. haz. Mehmed İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.
• Orhonlu, Cengiz. Osmanlı Tarihine Âid Belgeler: Telhisler (1597-1607). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1970.
• Relazioni dei Consoli Veneti Nella Sırıa. haz. Guglielmo Berchet. Torino: Tipografia di G. B. Paravia E Comp., 1866.
• Sağırlı, Abdurrahman. “Mehmed b. Mehmed Er-Rûmî (Edirneli)’nin Nuhbetü’t-Tevârih Ve’l-Ahbâr’ı ve Târîh-i Âl-i Osman’ı (Metinler, Tahlilleri).” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2000.
• Selânikî Mustafa Efendi. Tarih-i Selânikî. haz. Mehmed İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Sultan III. Mehmed’in Eğri Seferi Ruznâmesi. haz. Günhan Börekçi. İstanbul: Okur Kitaplığı, 2017.
• Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadrî) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlil). haz. Ziya Yılmazer. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Woodhead, Christine M., “The Şehnâme-i Hümâyûn of Ta’lîkî-zâde Mehmed Efendi on the Ottoman Campaign into Hungary in 1593-1594: A Critical Edition of the Text, with introduction and annotation.” Doktora Tezi, University of Edinburgh, 1979.
• 3. Araştırma Eserler
• Akdağ, Mustafa. Celâlî İsyanları (1550-1603). Ankara: Ankara Üniversitesi DTFC Yayınları, 1963.
• Al-Gerafi, Ebtisam. “Beylerbeyi Hasan Paşa Döneminde Yemen İdaresi (988-1013/1580-1604).” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, 2015.
• Altuğ, Uğur. “Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Dergâh-ı Âli Çavuşluğunun Kariyer Yolları ve Çavuşlar.” Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 3/5 (2016): 116-128.
• Beyazıt, Yasemin. “Yeniçeri ve Ulema Hem-Dest i Vifak Oldukda Padişah Seferi Olur: Osmanlı Toplumu'nda Siyasi Muhalefet ve Sefer İlişkisi.” Osmanlı Payitahtında Siyasi Muhalefet ve Protesto Kültürü, ed. Yasemin Avcı, Umut Karabulut, Sezen Karabulut. İstanbul: Libra Yayıncılık, 2020.
• Bozkurt, Doğukan. “Serdar Ferhad Paşa’nın Hayatı, Askeri ve Siyasi Faaliyetleri (1566-1595).” Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, 2022.
• Emecen, Feridun. “Onbeş Yıl Seferleri Tarihinden Bir Safha: Osmanlı Kaynaklarına Göre 1598 Varad Seferi.” Tarih Enstitüsü Dergisi 15 (1997): 265-303.
• Ertaş, Mehmet Yaşar. “Osmanlı Savaş Organizasyonunda Zorlu Bir Süreç: Ordunun Toparlanması.” Türklük Araştırmaları Dergisi (19) 2008: 211-233.
• Finkel, Caroline. The Administration of Warfare: the Ottoman Military Campaigns in Hungary, 1593-1606. Viyana: WVGÖ, 1988.
• Griswold, William J. Anadolu’da Büyük İsyan, 1591-1611. çev., Ülkün Tansel. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Howard, Douglas A. “The Ottoman Timar System and Its Transformation, 1563-1656.” Doktora Tezi, Indiana University, 1987.
• Maxim, Mihai. “Les relations roumano-ottomanes entre 1574 et 1594.” L’empire ottoman au nord du Danube et l’autonomie des principautés roumaines au XVIe siècle: études et document. Piscataway: Gorgias Press, 2011.
• Ocakaçan, Levent Kaya. “The Reconquest of Ottoman Fiefs: The Karayazıcı Rebellion in Venetian Documents (1598-1602).” Journal of Turkish Studies 53 (2020): 269-285.
• Özçelik, Emirhan. “Acem Serhaddinde Cafer Paşalar: Şirvan ve Tebriz Eyaletlerinin Muhafazası (1583-1591).” FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi 18 (2021): 139-193.
• Özçelik, Emirhan. “Fransa Büyükelçisi Achille de Harlay de Sancy’nin Kaleminden Bir Osmanlı Sadrazamının Hayatı: Relation de la vie & de la mort de Nassouf Pasha.” Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar 21 (2023): 12-62.
• Özçelik, Emirhan. İmparatorluk Yönetiminde Savaşların Etkisi ve Osmanlı Paşaları (1566-1606). Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, 2020.
• Polat, Süleyman. “Kuyucu Murat Paşa’nın Celali Seferi Finansmanı.” Tarih İncelemeleri Dergisi 29/2 (2014), 563-603.
• Polat, Süleyman. “Osmanlı Taşrasında Bir Celali Yıkımının İzleri: Tavil Halil’in Kütahya (Kazaları) Baskını ve Sosyo-Ekonomik Yansımaları.” Gazi Akademik Bakış 6/12 (2013), 35-50.
• Tamás, Kruppa. “Erdély és a Porta 1594–1597. évi békealkudozásainak történetéhez.” Századok 137 (2003): 603-651.
• Taner, Melis. “Two Paths to Power: Sokulluzade Hasan Paşa and Hadım Yusuf Paşa and Their Art Patronage in Early-Seventeenth-Century Baghdad.” Osmanlı Araştırmaları 54, (2019): 62-80
• Tóth, Sándor László. “A szináni ajánlat: Oszmán vazallus államok létesítésének terve 1593-ban.” AETAS-Történettudományi folyóirat 1 (2002): 97-110.
• Winter, Stefan, “Alep et l’émirat du désert (çöl beyliği) au xviie–xviiie siècle”, Aleppo and its Hinterland in the Ottoman Period, haz. Stefan Winter, Mafalda Ade, (Leiden: Brill, 2019).