Erken-Modern Bir Askerî Tarihçi Olarak Kâtip Çelebi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 18, 30.04.2024

Dindar Negiş

https://doi.org/10.52792/tws.1403726

Öz

Osmanlı Klasik Çağı’nın önde gelen entelektüellerinin başında gelen Kâtip Çelebi; Tarih, coğrafya, biyografi, bibliyografya, siyaset bilimi ve daha birçok alana ilgi duymuş ve bu ilgisini eserleriyle ölümsüzleştirmiştir. Her ne kadar kimi eserlerinin bugün için bir nüshası dahi bulunamasa da yapıtlarının toplam el yazması kopyalarının beş yüzden fazla olduğu bilinmektedir. Kitapların ancak yazma eserler halinde meydana gelip çoğaldığı Klasik Çağ düşünüldüğünde beş yüzden fazla el yazmanın müellifi olmak, halkın ve aydın çevrenin gözünde Çelebi’nin ne denli değer gördüğünü gösteren bir olgudur. Üstelik bu takdir ve geçmişten beri süren akademik ilgi, yalnızca Osmanlı-Türk sahasında değil Batı’da da söz konusudur. Her ne kadar Kâtip Çelebi’ye olan ilgi bugün devam etse de onun eserlerinde hatırı sayılır bir yer kaplayan askerî tarih ürünlerine ve onun askerî tarihçiliğine hakkıyla değinilmiş değildir. Bu çalışmada, kısa bir hayat hikayesine ve konumuz harici eserleri hakkında genel bir mâlumata müteakip Çelebi’nin özellikle Tuhfetü’l-kibâr ve Fezleke gibi eserlerindeki askerî tarih niteliği, Çelebi’nin bu eserlerindeki üslubu, izlediği yol, kaynakları ve modern askerî tarih metinleriyle kıyası neticesinde; kendisinin askerî tarihçi yönüne dikkat ve ilgi çekilmiştir. Bu vesileyle de Türk askerî tarihindeki önemi ve alana katkısına dair bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kâtip Çelebi, Askerî Tarih, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr, Fezleke, Askerî Tarih Literatürü, Osmanlı Askerî Tarihi

Teşekkür

Ahmet Batuhan Cumalı'ya katkılarından ötürü teşekkür ederim.

Kâtip Çelebi An Early-Modern Military Historian

Öz

Kâtip Çelebi, who was one of the leading sophisticates of the Ottoman Classical Era, was interested in history, geography, biography, bibliography, political science and many other fields and perpetuated this interest with his works. Despite the fact that the total number of manuscript copies of his works is more than five hundred, there is not even a single copy of some of his works available today. Considering the Classical Era, when books occurred only in the form of manuscripts and multiplied, this is a phenomenon that shows how much Çelebi was valued in the eyes of the community and sophisticated circles. Furthermore, this appreciation and academic interest, which has been going on since the past, are not only in the Ottoman-Turkish field, but also in the West. Despite the ongoing interest in Kâtip Çelebi, his military histories, which constitute a considerable part of his works, and his military historiography have not been properly addressed. In this article, following a brief biography and off-topic works about general information of Çelebi's, such as Tuhfetü’l-kibâr and Fezleke; in his works, the nature of military history, Çelebi's methodology, the path he followed, his sources, his comparison with modern military history texts; attention and interest has been drawn to his military historian aspect. Thus, an evaluation

Anahtar Kelimeler

Kâtip Çelebi, Military History, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr, Fezleke, Military History Literature, Ottoman Military History

Kaynakça

• Adıvar, A. Adnan. Osmanlı Türklerinde İlim, 4.bs., İstanbul: Remzi Kitabevi, 1982.
• Akgül, Hasan. Türk Edebiyatında Manzum Tarihler. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 2023.
• Âsafî Dal Mehmed Çelebi. Şecâ'atnâme - Özdemiroğlu Osman Paşa'nın Şark Seferleri (1578-1585). İstanbul, Çamlıca Basım Yayım, 2007.
• Babinger, Franz. Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Çev. Coşkun Üçok. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1992.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri, haz. Yekta Saraç, Ankara: TÜBA, 2016.
• Celal-zâde Mustafa. Selim-nâme. haz. Ahmet Uğur-Mustafa Çuhadar. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Cemâleddin, Mehmed. Osmanlı Tarih ve Müverrihleri Âyîne-i Zurefâ. haz. Mehmet Arslan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
• Cezar, Mustafa ve Mithat Sertoğlu. Mufassal Osmanlı Tarihi c. 1-6. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Danişmend, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. III. İstanbul: Türkiye Yayınevi 1972.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât, Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), haz. Abülkadir Özcan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekâiyât, haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu,1995.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Doğuş Matbaası, 1978.
• Duman, Hâluk Harun. Türk Savaş Edebiyatı. İstanbul: Duyap Yayınları, 2019.
• Gelibolulu Mustafa Âli. Menâkıb-ı Halil Paşa. TSMK R. 1482
• Gökyay, Orhan Şaik. Kâtip Çelebi: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Hagen, Gottfried. Bir Osmanlı Coğrafyacısı İş Başında. İstanbul: Küre Yayınları, 2015.
• Harun Tolasa. Kendi Kalemiyle Temeşvarlı Osman Ağa Bir Osmanlı Türk Sipahisi ve Esirlik Hayatı. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2004.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlılar ve Bilim. İstanbul: Nesil Yayınları, 2003.
• Kâtib Çelebi. Fezleke. haz. Zeynep Aycibin. İstanbul: Çamlıca Yayım Basım, 2016.
• Kâtib Çelebi. Siyaset Nazaritesi Düstûru’l-amel li Islâhi’-halel, haz. Ensar Köse. İstanbul: Büyüyenay Yayınları,2020.
• Kâtib Çelebi. Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr, haz. İdris Bostan. Ankara: TÜBA, 2018.
• Kâtip Çelebi. Cihannüma. Haz. Bekir Karlığa, Said Öztürk. Mahya Yayıncılık: İstanbul, 2013.
• Kâtip Çelebi. Fezleketü’l-Akvâli’l-Ahyar fi İlmi’t-Tarih ve’l-Ahbâr. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn. 5 Cilt, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017.
• Kâtip Çelebi. Mîzânü’l-hakk fi ihtiyari’l-ahakk, haz. Orhan Şaik Gökyay İstanbul: Tercüman Yayınları, 1980. 118.
• Kâtip Çelebi. Süllemü’l Vusûl ilâ Tabakât’il-Fuhûl. 6 Cilt. haz. Ekmeleddin İhsanoğlu. İstanbul: İRCİCA Yayınları, 2010.
• Kâtip Çelebi. Târîh-i Kostantiniyye ve Kayâsire, haz. İbrahim Solak. Konya: Gençlik Kitabevi Yayınları, 2009.
• Kâtip Çelebi. Tarih-i Frengi Tercümesi, haz. İbrahim Solak. Konya: Palet Yayınları, 2010.
• Kütükoğlu, Bekir. Kâtib Çelebi “Fezleke”sinin Kaynakları. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1974.
• Kütükoğlu, Bekir. Vekayi’nüvis Makaleler. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları, 1994.
• Levend, Agah Sırrı. Gazavâtnâmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavâtnâmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2000.
• Nidâî. Fetihnâme-i Kal'a-i Cerbe. haz. Ümran Ay. İstanbul: Kocav Yayınları,2015.
• Oetting, Dırk W.. Motivasyon Muharebe Değeri: Askerin Savaştaki Davranış Tarzları. çev. Erol Uğur. İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2015.
• Severcan, Şefaettin. Fetihnameler-Osmanlı’da Zaferin Muhteşem Belgeleri. Ankara: Fecr Yayınları,2020.
• Sona, Fatih. Osmanlı Şairlerinin Divanlarında Fetihler-Zaferler. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019.
• Şeyh Vefâyî Mehmed. Tevârih-i Gazavât-ı Sultan Murâd-ı Sâlis. haz. Erhan Afyoncu. İstanbul: Yeditepe Yayınevi,2020.
• Uyar, Mesut- Erickson, Edward J.. Osmanlı Askeri Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Yurtoğlu, Bilal. Kâtip Çelebi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009.
• Başar, Oğuz Selim. “Kâtip Çelebi'nin Takvîmü't-Tevârîh'i (Metin-İnceleme). Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2021.
• Bayram Rahimguliyev, “Osmanlı Edebiyatında Dönüşümün Şiiri: Sulhiyyeler”. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Yüksel Lisans Tezi, 2007.
• Çaşkurlu, Ahmet Tarık. “An Idiosyncratic Ottoman Alim Encounters European Science, Enlightenment And Modern Warfare: Şanizade Mehmed Ataullah Efendi (d. 1826) And His Vesâyânâme-i Seferiyye And Müfredât-ı Külliyye Fî Sevâhili’l-Bahriyye.” Yüksek lisans tezi, İbn Haldun Üniversitesi, 2020.
• Tulum, M. Emir. “Osmanlı Edebiyatında Manzum Fetihnameler”. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Doktora Tezi, 2022.