Askerî Yayın Tercümeleri ve Mahmut Nazmi Osma

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 193 - 208, 01.11.2024

Sadık Emre Karakuş

https://doi.org/10.52792/tws.1566083

Öz

Osmanlı Devleti’nde XVIII. yüzyılda başlayarak devam eden askerî yenileşme tarihini daha iyi anlayabilmek için üzerinde durulması gereken konulardan biri de dönem itibariyle yabancı dillerden Türkçeye çevrilen askerlik ve harp sanatıyla ilgili tercüme yayınlardır. Zira askerî bilimlere ait yabancı dillerdeki literatürün Türkçeye tercüme edilmesi, ilgi ve ihtiyacın ne yöne doğru kayarak şekillendiğini gösterdiği gibi askerî alandaki birçok reform için de fikrî temel teşkil ederek dönem uygulamalarında kaynak olarak kullanılmıştır. Genel bir bakış açısıyla, Mühendishane-i Berri-i Hümayun Başhocası İshak Efendi (ö.1836) ile artmaya başlayan askerî yayın tercümeleri, 1837’de Dar-ı Şura-yı Askerî Tercüme Odası ve daha sonra Mekteb-i Harbiye mezunu subaylar ve diğer ilgili kişiler tarafından devam ettirilmiş görünmektedir. Ancak bu dönemde ortaya koyulan tercüme askerî yayın literatürünün her açıdan incelendiğini ifade etmek mümkün değildir. Yapılan askerî yayın tercümelerinin dönemin ihtiyaçlarını karşılayıp karşılamadığını anlamak zordur; tercüme edilen eserlerin içerik analizi bir yana, çoğu zaman bu yayınların hangi dilden tercüme edildikleri ya da tercüme edenlerin biyografilerini ve hatta çevrildiği bilinen yayınların tercüme baskılarını bulmak dahi araştırmacılar için mesele hâline gelmektedir. Bahsedilen nedenlerle bu makalede, Osmanlıların son dönemlerinde kısmen sistemli hâlde yapılmaya çalışılan askerî yayın tercümelerine dair genel bir giriş yapıldıktan sonra, önemli sayıda tercüme esere sahip olan ama neredeyse hiç tanınmayan Yarbay Mahmut Nazmi Osma’nın (1873-1936) biyografisi ve tercüme ettiği eserler ele alınarak askerî tarih alanına katkısı ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yakınçağ Tarihi, Askerî Tarih, Osmanlı Tarihi, Osmanlı Devleti'nde Askerî Yenileşme, Askerî Yayınlar

Military Publication Translations and Mahmut Nazmi Osma

Öz

In order to better understand the history of military innovation in the Ottoman Empire starting in the eighteenth century, one of the issues that should be emphasised is the translated publications on military and martial arts translated from foreign languages into Turkish. This is because the translation of the literature on military sciences in foreign languages into Turkish shows the direction in which the interest and need was shifted and shaped, as well as constituting the intellectual basis for many reforms in the military field and used as a source in the practices of the period. From a general point of view, it seems that the translations of military publications, which started to increase with İshak Efendi (d.1836), the head teacher of the Mühendishane-i Berri-i Hümayun, were continued by the Dar-ı Şura-yı Askerî Translation Room in 1837 and later by the officers and other related persons who graduated from the Mekteb-i Harbiye. However, it is not possible to state that the translated military publication literature produced in this period was analysed in every aspect. It is difficult to understand whether the translations of military publications met the needs of the period or not; let alone the content analysis of the translated works, it often becomes a problem for researchers to find the language from which these publications were translated, the biographies of the translators, and even the translation editions of the publications known to have been translated. For the aforementioned reasons, in this article, after a general introduction to the translations of military publications, which were partially systematised in the late Ottoman period, the biography and translated works of Lieutenant Colonel Mahmut Nazmi Osma (1873-1936), who had a significant number of translated works but was almost unknown, will be discussed and his contribution to the field of military history will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Modern History, Military History, Ottoman History, Military Publications, Mahmut Nazmi Osma

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, C.AS., 188 – 8129.
• Millî Savunma Bakanlığı Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı, Piyade Yarbay Mahmud Nazmi OSMA (308-13) Subay Şahsi Dosyası.
• Telif Eserler
• (Mahmut Nazmi Osma’ya ait eser künyeleri burada tekrar gösterilmemiştir.)
• Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, 4.Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1982.
• Ahmed Cevdet Paşa, Târîh-i Cevdet (Tertib-i Cedîd) Zeyl ve İlaveleriyle Tam Metin Transkripsiyon, Haz. Sadık Emre Karakuş, Murat Babuçoğlu, Ankara: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Kültür Yayınları, 2017.
• Agoston, Gabor, Osmanlı’da Strateji ve Askerî Güç, 2. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
• Akyıldız, Ali, “Tercüme Odası”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.40, İstanbul: TDV Yayınları, 2011, s.504-506.
• Balcı, Sezai, Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Babıali Tercüme Odası, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2007.
• Beydilli, Kemal, Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane, Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826), İstanbul: Eren Yayıncılık, 1995.
• Bilim, Cahit Yalçın, “Osmanlı’da Eğitimin Çağdaşlaşması ve Askeri Okullar”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, s.237-244.
• Çoşima Muharebesi, Mütercimi Yüzbaşı Mustafa Kemal, Matbaa-i Bahriye, Haziran [1]338 [Temmuz 1912].
• Erünsal, İsmail E., Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik, Genişletilmiş Güncelleştirilmiş 3. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları, 2020, 127-130.
• Göçgün, Önder, “Atatürk ve Edebiyat” Erdem, C. 3, S.9, 1987, s.563-608.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin (ed), Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi, 2 Cilt, Haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, Ramazan Şeşen, M.Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Merkezi (IRCIA), 2004.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlı Bilim Mirası, C.1, İstanbul: YKY Yayınları, 2017.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlı Modernleşmesinde İlk Adımlar. Teknoloji, Bilim ve Eğitim, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2022.
• Kaçar, Mustafa, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri Sahada Yenileşme Döneminin Başlangıcı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, yay. haz. Feza Günergun, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1995.
• Macit, Muhittin, “Tercüme Hareketleri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.40, İstanbul: TDV Yayınları, 2011, 498-504.
• Ülken, Hilmi Ziya, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: Ülken Yayınları, 2007.
• Yazar, Sadık, “Bakir Bir Araştırma Sahası Olarak Osmanlı Tercüme Geleneği”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 60, no. 1 (2020): 153-178.
• İnternet Kaynakları
• MSÜ Kara Harp Okulu/Tarihçe: https://kho.msu.edu.tr/hakkinda/tarihce.html (20 Eylül 2024 tarihinde erişildi.)
• TTK Kütüphanesi:
• https://kutuphane.ttk.gov.tr/details?id=533760&materialType=NE&query=Dil+bilim (20 Eylül 2024 tarihinde erişildi.)