A Combatant Pen: Marshal Fevzi Çakmak’s Military Historiography

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 171 - 187, 31.10.2025

Dindar Negiş

https://doi.org/10.52792/tws.1726757

Öz

The military and political life of Marshal Fevzi Çakmak (1876–1950) has been addressed and debated in various ways in Turkey, both in academic and popular contexts. However, a comprehensive analysis of his life such as his actions or inactions as Chief of Staff, his stature as a serious military intellectual, his perspective on innovation in the defense industry and the military, the impact of the Balkan Wars’ trauma on him, his evolving relationships with fellow officers, and the distinct and shared aspects of his political and military identity has yet to be undertaken in depth. One of the subtopics in this broader analysis is “Fevzi Çakmak’s military historiography.” While Çakmak was not a military historian in the academic sense, some of his writings can nonetheless be considered within the scope of military historiography. Although recent interest in the institutional and collective development of military historiography in Turkey has led to increased focus not only on “military history” but also on “military historians,” no study to date has evaluated Fevzi Çakmak in this specific regard. This study aims to identify Çakmak’s identity as a military historian and to define its qualitative boundaries by analyzing and critically examining his influence on Turkish military historiography through his political and military career and written works.

Anahtar Kelimeler

Fevzi Çakmak , Balkan Wars , Caucasus Front , Military History , Military Historiography

Muharip Bir Kalem: Mareşal Fevzi Çakmak’ın Askerî Tarihçiliği

Öz

Mareşal Fevzi Çakmak’ın (1876-1950) askerî ve siyasî yaşamı Türkiye’de farklı şekillerde ve gerek akademik gerekse de popüler bağlamda ele alınmış ve tartışılmıştır. Fakat hayatının derinlikli analizi, yani bir genelkurmay başkanı olarak yaptıkları/yapmadıkları, ciddi bir askerî entelektüel oluşu, savunma sanayi ve ordudaki yenilikçiliğe bakışı, Balkan Harbi travmasının Paşa’nın üzerindeki etkileri, silah arkadaşlarıyla değişen ve gelişen ilişkileri, siyasî-askerî kişiliğinin farkları ve ortak yönleri gibi pek çok konu hakkında henüz ciddi eserler kaleme alınmış değildir. Bu alt başlıklardan biri de “Fevzi Çakmak’ın askerî tarihçiliği”dir. Çakmak elbette akademik anlamda bir askerî tarihçi değildir, ancak yazdığı bazı eserler askerî tarihçilik kapsamında ele alınabilecek niteliktedir. Türkiye’de askerî tarihçiliğin kurumsal ve kolektif gelişimi vesilesiyle “askerî tarih” kadar “askerî tarihçiler” de mercek altına alınmaya başlansa da bu çalışmaya değin Fevzi Çakmak üzerine bu hususta herhangi bir değerlendirme yapılmamıştır. Bu çalışmada, Fevzi Çakmak’ın siyasî ve askerî hayatını müteakip Türk askerî tarih yazımına etkisi ve eserlerinin tahlil ve tenkidi üzerinden kendisinin askerî tarihçi kimliğinin tespitine ve niteliksel sınırlarının saptanmasına çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fevzi Çakmak , Balkan Harbi , Kafkas Cephesi , Askerî Tarih , Askerî Tarih Yazımı

Etik Beyan

Bu çalışmada yazarın çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Teşekkür

Katkı ve eleştirileri için Doç. Dr. Mehmet Beşikçi'ye teşekkür ederim.

Kaynakça

• Arıkoğlu, Damar. Hâtıralarım. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası, 1961.
• Çakmak, Fevzi. Büyük Harp’te Şark Cephesi Hareketleri. Haz. Dindar Negiş. İstanbul: Harp Sanat Yayınları, 2025.
• Çakmak, Fevzi. Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri. Ankara: Genelkurmay Matbaası, 1936.
• Çakmak, Fevzi. Rumeli'de Son Demler ve Ötesi. Haz. Ali Birinci ve Yusuf Turan Günaydın. İstanbul: Kopernik Yayınları, 2019.
• Hatemi, Nilüfer. Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, Cilt I-II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• “Kadınların Askerlik Meselesi Hakkında Sabiha Gökçen’in İfadeleri.” YouTube. 4https://youtu.be/3FdtbHaB0hw? feature=shared (Erişim 19 Haziran 2025).
• Külçe, Süleyman. Mareşal Fevzi Çakmak 1. Kitap: Askeri, Hususi Hayatı, 2.Bs. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1953.
• Külçe, Süleyman. Mareşal Fevzi Çakmak 2. Kitap: Siyasi, Hususi Hayatı, 2.Bs. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1953.
• “Mareşal'in Refikası Anlatıyor.” Çakmak dergisi, sayı 50 (16 Şubat 1957): 6–7.
• Millî Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi (ATASE), 1-9-117
• Müşir Fevzi Paşa. Garbi Rumeli’nin Suret-i Ziyaı ve Balkan Harbinde Garb Cephesi. İstanbul: Erkân-ı Harbiye Matbaası, 1927.
• 1916-1918 Harp Senelerinde Fransız Tankları, Çev. Erkân-ı Harbiye Binbaşılarından İsmail Hakkı. Dersaadet: Matbaa-i Askerî, 1338 [1922].
• Aydın, Salim. İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Savunması Çatalca Hattı. İstanbul: Kronik Kitap, 2025.
• Belen, Fahri. Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi 1914 Yılı Hareketleri, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1964.
• Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı Cilt II/II İkinci Kitap, Ankara: Genelkurmay Basım Evi, 1993.
• Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri, Cilt II. Hz. Hülya Toker ve Nurcan Aslan, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 2009.
• Büyüktuğrul, Afif. Balkan Harbi Tarihi VII nci Cilt Osmanlı Deniz Harekâtı (1912-1913), Ankara K.K.K. Askerî Basımevi, 1965.
• Fırat, Sezgin. “Bir Türk Askerî Tarih Yazımı Örneği: Askerî Mecmua’nın Tarih Kısmı (1926-1948).” Hazırlanmakta olan yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2025.
• Gök, Hayrullah. Mareşal Fevzi Çakmak'ın Askeri ve Siyasi Faaliyetleri (1876 - 1950). Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1997.
• Güleç, Fikri. Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi II nci Cilt, 2 nci Kısım Kafkas Cephesi, 2 nci Ordu Harekâtı 1916-1918 Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1978.
• Millî Mücadele Komutanları-Mustafa Fevzi Çakmak. https://ata.msb.gov.tr/Genel/icerik/mustafa-fevzi-cakmak (Erişim 15 Haziran 2025).
• Mr. İimüra. Rus Japon 1904-1905 Harbine Dair Verilen Konferans, Ankara: Büyük Erkânıharbiye Reisliği Matbaası, 1932.
• Özatalay, Fehmi. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Balkan Harbi Garp Ordusu Karadağ Cephesi III ncü Cilt 3 ncü Kısım, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1984.
• Sedes, İ. Halil. 1876-1877 Osmanlı-Karadağ Seferi. İstanbul: Askeri Matbaa, 1936.
• Türk İstiklal Harbi’ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, 2. bs. Hz. Necati Ökse, Nusret Baycan ve Salih Sakaryalı, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1989.
• Urhal, Ömer. “Mareşal Fevzi Çakmak Hayatı, Askeri ve Siyasi Faaliyetleri (1876-1950).” doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 1997.
• Uyar, Mesut. “Osmanlı’nın ve Cumhuriyetin Genelkurmay Başkanı Mareşal Çakmak.” Atlas Tarih 65 (Eylül–Ekim 2020): 52–65.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Çerkes Hasan Vak’ası.” TTK Belleten 9, no. 33 (Ocak 1945): 89–134. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1371661.
• Vatan. 10 Kasım 1947.