Zengezur Koridoru’nun Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin Enerji Güvenliği ve Bölgesel Çatışma Dinamiklerine Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 222 - 251, 31.10.2025

Erkan Özdemir

https://doi.org/10.52792/tws.1787356

Öz

Zengezur Koridoru, Azerbaycan, Ermenistan ve İran devletleri arasında kalan Güney Kafkasya bölgesinde oldukça kritik bir alandır. Dağlık Karabağ sorunu ile Azerbaycan ve Ermenistan arasında çıkan İkinci Karabağ Savaşı ve müteakibinde 19 Eylül 2023 tarihinde Azerbaycan’ın zaferi ile sonuçlanan operasyonda bölgenin geleceği için oldukça önemli olacak kararlar alınmıştır. Ancak alınan kararların uygulanması noktasında karşılıklı olarak mutabakata varılamamıştır. Ermenistan’ın tarihsel sürecinden farklı olarak batı yanlısı yaklaşımları 2025 yılı itibariyle ABD Büyükelçisi Tom Barrack’ın önerisi ile kesişmiştir. Dünya kamuoyunda barışa yönelik katkıları ile imajını güçlendirmek isteyen ABD Başkanı Donald Trump ise 9 Ağustos 2025 tarihinde Barış İçin Yol adlı deklarasyon ile Zengezur Koridoru’nu 99 yıllığına ABD öncülüğünde oluşturulacak bir konsorsiyum ile yönetilmesine yönelik iki devlet liderini bir araya getirmiştir. Bu deklarasyon ile koridorun batı-doğu hattında karayolu, demiryolu, boru hattı ve fiberoptik vb. gibi bağlantıların açılması öngörülmektedir. Bu koridor Süveyş ve Panama Kanalı gibi ticaret yollarına alternatif bir rota olma potansiyeline sahiptir. Tarihsel süreçte bu gibi stratejik geçiş noktaları savaşların ana nedenleri olmuş olup bölgesel ve küresel jeopolitik bir fay hattı niteliğindedir. Bu çalışma, SSCB’nin dağılması sonrası Rusya’nın etkisinde kalan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’ni batıya karadan bağlantısını sağlayacak Zengezur Koridoru olarak adlandırılan hattın Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin enerji güvenliğine etkisinin neler olacağını incelemeyi amaçlamıştır. Makalede Zengezur’un tarihi ve son gelişmeler incelenmiş, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin yeraltı kaynakları ve jeopolitik durumu analiz edilmiş, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin kronik sorunları ve güvenlik kaygıları incelenmiş, Zengezur Koridoru’nun açılmasının uluslararası bağlamda bölge ülkelerinin enerji güvenliğine olan etkileri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zengezur , Enerji , Orta Asya , Güvenlik , Savaş

The Impact of the Zangezur Corridor on the Energy Security and Regional Conflict Dynamics of the Central Asian Turkic Republics

Öz

The Zangezur Corridor is a critical area in the South Caucasus region, situated between Azerbaijan, Armenia, and Iran. The Nagorno-Karabakh conflict, the Second Karabakh War between Azerbaijan and Armenia, and the subsequent operation that resulted in Azerbaijan's victory on September 19, 2023, led to crucial decisions that would shape the future of the region. However, no mutual agreement has been reached on the implementation of these decisions. Unlike Armenia's historical trajectory, its pro-Western approaches converged with US Ambassador Tom Barrack's proposal for 2025. US President Donald Trump, seeking to strengthen his image in the global community through his contributions to peace, issued a declaration titled "Path for Peace" on August 9, 2025, bringing together the two leaders of the country to manage the Zangezur Corridor for 99 years under the leadership of a US-led consortium. This declaration envisions the opening of connections along the corridor's west-east axis, including highways, railways, pipelines, and fiber optics. This corridor has the potential to serve as an alternative route to trade routes such as the Suez and Panama Canals. Historically, such strategic chokepoints have been the primary causes of wars and constitute a regional and global geopolitical fault line. This study aims to examine the impact of the Zangezur Corridor, a land-based connection to the west for the Central Asian Turkic Republics, which fell under Russian influence after the collapse of the USSR, on the energy security of the Central Asian Turkic Republics. This article examines the history and recent developments in Zangezur, analyzes the underground resources and geopolitical situation of the Central Asian Turkic Republics, examines the chronic problems and security concerns of the Central Asian Turkic Republics, and examines the impact of the opening of the Zangezur Corridor on the energy security of the countries in the region within the international context.

Anahtar Kelimeler

Zangezur , Energy , Central Asia , Security , War

Kaynakça

• Brzezinski, Zbigniew. Büyük Satranç Tahtası. Çev. Yelda Türedi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2005.
• Diener, Alexander C., ve Joshua Hagen. “Introduction: Borders, Identity and Geopolitics.” In Borderlines and Borderlands: Political Oddities at the Edge of Nation-State, edited by Alexander C. Diener and Joshua Hagen. New York: Rowman & Littlefield Publishers, 2010.
• Grygiel, Jakub J. Great Powers and Geopolitical Change. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2006.
• Hamzatlı, Mahammadnuru, ve Hamza Büber. Zengezur Koridoru’nun Azerbaycan ve Türkiye’nin Dış Ticaretine Olası Etkileri. Konya: Eğitim Yayınevi, 2022.
• Karabekir, Kazım. İstiklal Harbimiz. Cilt 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Pamir, Necdet. Enerjinin İktidarı. İstanbul: Hayy Kitap, 2015.
• Timor, Ayşe Nur. Güneydoğu Asya: Özellikler ve Bölgeler. İstanbul: Çantay Kitabevi, 2002.
• Ağacan, Kamil. “Ermenistan-Gürcistan İlişkileri.” Ermeni Araştırmaları, Ermeni Araştırmaları Enstitüsü Yayını, no. 19 (2005).
• Akengin, Hamza ve Hatice Kübra Gürçay. “Geography, Democracy and Administration Issue in the Middle East.” Humanities and Social Sciences 2, no. 2 (2014): 23–32.
• Akıncı, Abdulvahap, ve Sayime Gül Kaba. “Kafkasya’nın Jeopolitik Önemi: Dağlık Karabağ ve Zengezur Koridoru Örneği.” Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi 9, no. 1 (2023): 88–106.
• Askeroğlu Arslan, Ayna. “Moskova Anlaşması ve Türkiye’nin Kuzey-Doğu Sınırı.” Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17, no. 2 (2015): 1–20.
• Aslanlı, Araz. “Zengezur Koridoru: Zaferin Taçlanması.” Kriter 6, no. 62 (2021). Accessed August 10, 2025. https:// kriterdergi.com/dosya-turk-dunyasi/zengezur-koridoru-zaferin-taclanmasi
• Atnur, İbrahim Ethem. “Mustafa Kemal (Atatürk) ve Nahçıvan.” Erdem 11, no. 32 (1998): 367–370. https:// erdem.gov.tr/tam-metin-pdf/492/tur
• Demir, Tarık. “Anklav, Eksklav ve Uç Topraklar-Güvenlik İlişkisi.” Güvenlik Bilimleri Dergisi, Şubat 2020, UGK Özel Sayısı: 51–77. https://doi.org/10.28956/gbd.695916
• Department of Political Science, Assam University, Silchar ve Jnyanendra Barman, “China’s Belt and Road Initiative: An Analysis”, Journal of Contemporary Politics 2, sy 3 (2023): 97-102, https://doi.org/10.53989/ jcp.v2i3.23.11.
• Dikbaşı, Kadir. “Türkmen Gazının Bağımsızlık Mücadelesi.” Avrasya Dosyası 7, no. 2 (2001): 87–89.
• Efegil, Ertan ve Sibel Özsavaş. “Hazar Havzası Enerji Kaynaklarının Jeostratejik Önemine Genel Bakış: Türkiye, Avrupa Birliği ve Uluslararası Petrol Şirketleri.” Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 1, no. 1 (2013): 43–61.
• Gökbel, Ahmet, ve Togzhan Turganbayeva. “Kazakistan’da Petrol, Doğalgaz ve Dış Politika: Rusya, Çin, ABD ve AB Dengesi.” Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 5, no. 1 (2021).
• Idan, Avinoam, ve Brenda Shaffer. “The Foreign Policies of Post-Soviet Landlocked States.” Post-Soviet Affairs 27, no. 3 (2011): 241–268. http://doi.org/10.2747/1060-586X.27.3.241
• İyikan, Necati. “Almanca Kaynaklara Göre Aral Gölü (Kumu) Sorununda Rusya Faktörü.” Akademik Bakış 6, no. 12 (2013): 224.
• Kapan, Kaan ve Gökçe Coşanar. “Sınır Yerleşmelerine Jeopolitik Açıdan Bakmak: Iğdır Örneği.” Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi 4, no. 2 (2020): 175–197.
• Kayalp, Mert Eymen ve Dilşat Türkmenoğlu Köse. “ABD İran İlişkileri: İran’ın Rolü ve Ekonomik Yaptırımlar Üzerine Bir Değerlendirme.” InTraders International Trade Academic Journal 5, no. 1 (2022): 47–67. https://doi.org/10.55065/ intraders.1085117
• Memmedov, Asim, ve Murteza Hasanoğlu. “Hazar Denizinden Akdenize Zengezur Koridoru.” Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi 2, no. 6 (2023): 334–344. https://doi.org/10.33712/mana.1305013.
• Morina, Fatri, ve Perparim Fuga. “The Importance of Transit Countries in Ensuring EU Energy Security: The Case of Ukraine.” International Journal of Academic Research and Reflection 3, no. 4 (2015): 50. http://doi.org/2056-5429.
• Narin, Müslüme. “Avrasya Bölgesindeki Türk Cumhuriyetlerinin Enerji Kaynakları ve İletim Hatlarının Türkiye’ye Katkıları.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies 6, no. 1 (2006): 151–167.
• Özdemir, Seçil. “Güney Azerbaycan Meselesi: Tarihi ve Kültürel Boyutu.” Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, no. 7 (2020): 365.
• Özsoy Sipahi, Bahar, ve Esra Banu Sayın. “Orta Asya’da Enerji Politikaları ve Küresel Rekabet Bağlamında Türkiye’nin Rolü Üzerine Bir Değerlendirme.” Gazi Akademik Bakış Dergisi (GABD) 15, no. 30 (2022): 303–328.
• Ratzel, Friedrich. “Die Gesetzes des räumlichen Wachstums der Staaten.” Petermanns Mitteilungen 42 (1896): 97– 107.
• Samaras, Constantine, William J. Nuttall, ve Morgan Bazilian. “Energy and the Military: Convergence of Security, Economic, and Environmental Decision-Making.” Energy Strategy Reviews 26 (September 2019): 100409.
• Seferli, Hacı Fahreddin. “Nahçivan'ın Abluka Durumu Zengezur'un Ermenistan'a Bağlanması ile Başladı.” Yeni Türkiye, no. 60 (2014): 1–7.
• Seyidov, M., ve A. Akıncı. “Nahçıvan’ın Varlık Mücadelesinde Türkiye.” International Journal of Disciplines Economics & Administrative Sciences Studie 7, no. 30 (2021): 395.
• Şenol, Celal, ve Süheyla Üçışık Erbilen. “Analysis of the Impact of the Middle Corridor on Turkiye in Terms of Geopolitics and Economy in the OBOR Initiative.” Coğrafya Dergisi / Journal of Geography 0, no. 45 (2022): 161–180. https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-1159338
• Şir, Aslan Yavuz. “Ermenistan’la Gürcistan Arasında Yeni Bir Dönem Mi, Yeni Gerginlikler Mi?” AVİM 5 (2019).
• Yergin, Daniel. “Ensuring Energy Security.” Foreign Affairs 85, no. 2 (April 2006). http://doi.org/10.2307/20031912.
• Yesevi, Çağla Gül, ve Burcu Yavuz Tiftikçigil. “Turkey-Azerbaijan Energy Relations: A Political and Economic Analysis.” International Journal of Energy Economics and Policy 5, no. 1 (2015): 27–44.
• “Armenian Declaration of Independence.” Proclaimed August 23, 1990. Official Records of the Supreme Soviet of the Armenian SSR. Accessed October 31, 2025. https://www.gov.am/en/independence/
• “SGC can play important role in strengthening energy security of Turkey, European countries”, https://en.trend.az/ business/energy/3379536.html
• “Türkiye - İran Hudut Hattının Tayini Hakkında Tahran’da 23 Kânunusani 1932 Tarihinde İmzalanan İtilâfnamenin Tasdikina Dair Kanun (2132 S.K.).” Resmî Gazete, Haziran 1932, 2011: 1605–161. https://www.resmigazete.gov.tr/ arsiv/2132.pdf
• “Türkmenistan’ın Doğalgaz Üretim ve İhracat Potansiyeli”, https://www.atavatan-turkmenistan.com/tr/tag/ turkmenistanin-dogalgaz-uretim-ve-ihracat-potansiyeli/
• A conversation with Paul Krugman, 12 Mayıs 2025, Eyes on the Economy, Bölüm 22, ,https://cibccm.com/en/ insights/podcasts/a-conversation-with-paul-krugman/
• Bridging Eurasia: The New Silk Road, https://natoassociation.ca/bridging-eurasia-the-new-silk-road/
• Connecting Europe & Asia: The EU Strategy , https://www.eeas.europa.eu/eeas/connecting-europe-asia-eu- strategy_en
• Constitution of the Republic of Armenia, art. 205, adopted July 5, 1995, amended through 2021, Official Gazette of the Republic of Armenia, https://www.president.am/en/constitution-2015/
• Convention on the Legal Status of the Caspian Sea (Aktau Convention), Aug. 12, 2018. http://en.kremlin.ru/ supplement/5328 .
• Crossroads of Peace project designed to connect Persian Gulf, Gulf of Oman, Black Sea, Caspian Sea and Mediterranean Sea, https://armenpress.am/en/article/1124418.
• DEİK. (2006), Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Kırgızistan Ülke Bülteni, Şubat 2006, www.deik.org.tr/bultenler/Kirgizistan- Subat2006.pdf
• Deniz İstikbal, Igdir-Nakhchivan gas pipeline holds great significance for Türkiye's current energy profile: Expert, https://www.setav.org/en/igdir-nakhchivan-gas-pipeline-holds-great-significance-for-turkiyes-current- energy-profile-expert/
• Energy security – Azerbaijan energy profile – Analysis 2023, International Energy Agency, https://www.iea.org/ reports/azerbaijan-energy-profile/energy-security
• Jamılov Mahammad R., The Baku-Tbilisi-Ceyhan Project - The Greatest Project of the XXI Century, https:// tasam.org/en/Icerik/70166/the_baku-tbilisi-ceyhan_project_-_the_greatest_project_of_the_xxi_century
• Natural Gas and Oil Report 2025, https://www.eni.com/content/dam/enicom/documents/eng/visione/wer/2025/ WER-2025-Natural-Gas.pdf, https://www.eni.com/content/dam/enicom/documents/eng/visione/wer/2025/ WER-2025-Oil.pdf
• Rakhmetova Klara G, Transportation of Oil and Gas in Kazakhstan, https://www.energycharter.org/fileadmin/ DocumentsMedia/Events/20041019-ETEA_CAP_S2_KGRakhmetova.pdf
• Statistical Review of World Energy 2022 (bp.com) [Erişim Tarihi: 17.08.2025]
• Stratejik Ortak. (2019), Orta Asya’daki 5 Türk Devleti’nin Yeraltı Kaynakları. Mayıs 25, 2020 tarihinde Stratejik Ortak: https://www.stratejikortak.com/2019/11/turk-devletleri-yeralti-kaynaklari.html
• The Economic Times: Ermenistan Hintli tüccarlara İran-Karadeniz ulaşım koridoru sunuyor, https:// tr.armradio.am/2023/03/13/the-economic-times-ermenistan-hintli-tuccarlara-iran-karadeniz-ulasim-koridoru- sunuyor/?doing_wp_cron=1700500136.4750959873199462890625
• The Nakhchivan Corridor Will Boost Connectivity in the Caucasus, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/ azerbaijan/opinion/the-nakhchivan-corridor-will-boost-connectivity-in-caucasus/
• Tural Gafarlı, Zengezur Koridoru, https://www.academia.edu/63276991/Zengezur_Koridoru
• XOFC. (2006), Central Asia-Oil Pipeline Background, http://www.exorthodoxforchrist.com/resources4.htm
• Yavuz, M. Hakan. “Mıatsum and the Bewildering Russian Role in Karabakh - MEPC - 02.09.2023.” Center for Eurasian Studies (AVİM) Blog, no. 2023/52. 2023.