“İşgale Nihayet, Kıbrıs’a Hürriyet”: Aydınlık Hareketi’nin Kıbrıs Sorununa ve 1974 Askeri Müdahalesi'ne Bakışı

Yıl 2025, Cilt: 56 , 179 - 204, 12.12.2025

Selim Öterbülbül

https://doi.org/10.58699/tyir.1754795

Öz

Bu çalışma, Türkiye solunda Maocu çizgideki Aydınlık Hareketi’nin Kıbrıs sorununa bakışını ve özellikle Türkiye’nin 1974 Askeri Müdahalesi’ne yönelik eleştirilerini ve nedenlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Literatürde bu tür bir iç-dış politika etkileşiminin yeterince ele alınmaması, çalışmanın özgünlüğünü sağlayan unsurlardan biridir. Aydınlık Hareketi’nin bu soruna yaklaşımı iki açıdan önemlidir: Kıbrıs sorununun Türk dış politikasındaki merkezi yeri düşünüldüğünde, 1974 müdahalesinin ayrıksı yorumlanışı örnek olay olarak bu yaklaşımı incelemeyi anlamlı kılmaktadır. İkincisi ise Maocu görüşten Aydınlık Hareketi’nin müdahaleyi açıkça eleştiren az sayıdaki siyasi aktörden biri oluşudur. Çalışmada hareketin Türkiye solu içindeki konumu ve 1970’lerdeki siyasi ve ideolojik dönüşümü değerlendirilip, bu bağlamda Kıbrıs sorunu özelindeki görüşleri diğer sol siyasi aktörlerle karşılaştırmalı biçimde ele alınacaktır. Son olarak, 1974 Askeri Müdahalesi’ne yönelik eleştirilerinin içeriği, nedenleri ve sonrasındaki çözüm önerileri analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs Sorunu , 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı , Türk Dış Politikası , Aydınlık Hareketi ve Maoculuk , Türkiye İhtilalci İşçi Köylü Partisi

“End the Occupation, Freedom for Cyprus”: The Aydınlık Movement’s Outlook on Cyprus Issue and the 1974 Military Intervention

Öz

This study examines the Aydınlık Movement’s perspective on the Cyprus Issue, with particular emphasis on its opposition to the 1974 Turkish military Intervention in Cyprus. Despite its significance, the interaction between internal political dynamics and foreign policy decision-making in this context has received limited scholarly attention. This research addresses that gap by focusing on the Aydınlık Movement, a Maoist-oriented faction within the Turkish left, for two reasons: the enduring importance of the Cyprus Issue—especially the 1974 intervention—makes it a valuable case study; and the movement with distinct ideological position represents one of the few political actors that openly criticized the dominant national narrative surrounding the military intervention. The first section of the study explores the Aydınlık Movement’s ideological and political orientation within the broader landscape of the Turkish left during the 1970s. The following sections provide a comparative analysis of various political actors’ stances on the Cyprus Issue, highlighting the Aydınlık Movement’s points of convergence and divergence. The final section evaluates the movement’s critique of the 1974 intervention and its proposed alternatives, offering insight into an underrepresented domestic critique of Turkish foreign policy in the context of the Cyprus conflict.

Anahtar Kelimeler

Cyprus Issue , 1974 Turkish Military Intervention , Turkish Foreign Policy , Aydınlık Movement and Maoism , Revolutionary Workers’ and Peasants’ Party of Turkey

Kaynakça

• Adalı, Fuat. (1970). “Kıbrıs’ta Seçimler”, Aydınlık, S.21, Temmuz 1970, ss.212-219.
• An, Ahmet. (2005). Kıbrıs’ta Fırtınalı Yıllar 1942-1962, (Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları).
• “Aydınlık Görüşlerini Açıklıyor Dünya Türkiye ve Devrimci Mücadele”, Aydınlık, S.1, Kasım 1968.
• Aydınlık ve Türk Solu. (1969). “NATO Halkımızın Düşmanıdır”, Aydınlık Sosyalist Dergi, S.11, Eylül 1969.
• Beratlı, Nazım. (2021). Belgelerle Sol Görüş Bağlamında Kıbrıs Meselesi, (İstanbul: Hiper Yayın).
• Bilge, A. Suat. (2000). Büyük Düş Türk Yunan Siyasi İlişkileri 1919-2000, (Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları).
• Çamlı, İbrahim. (1964). “Kıbrıs Gerçeği I-II”, YÖN, C.3, S.78-79. 2 Ekim 1964.
• Çelenk Güvenç, Serpil. (2008). İkili Anlaşmalardan Kıbrıs’a Solun Merceğinden Dış Politika TİP Deneyimi 1960-1970, (İstanbul: Daktylos Yayınevi).
• “Emperyalizm Kıbrıs’ta Yeni Oyun Tezgâhlıyor”, İşçi Köylü, S.14, 1 Nisan 1970.
• Erim, Nihat. (1975). Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, (Ankara: Ajans Türk).
• Ersan, Vehbi. (2013). 1970’lerde Türkiye Solu, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Fırat, Melek Melahat. (1997). 1960-1971 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, (Ankara: Siyasal Kitabevi).
• Fırat, Melek Melahat. (2008). “1960-1980 Yunanistan’la İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, yorumlar, C.I, (İstanbul: İletişim Yayınları), ss.716-767.
• Fegan, Fuat. (1969). “Kıbrıs Meselesi”, Aydınlık, S.10, Ağustos, 1969, ss:276-288.
• Güner, Hikmet. (2018). Aydınlık Hareketi ve Dış Politika (1974-1980), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler anabilim Dalı. (Yayınlanmamış yüksek lisans Tezi).
• Gürakar, Tolga. (2017). Aydınlık Hareketi Küreselleşme Çağında Ulusalcı Tarz-ı Siyaset, (İstanbul: Asi Kitap).
• “İlkesiz Birlik Cephesi Çöktü Revizyonist Klik İkiye Bölündü”. (1971). Proleter Devrimci Aydınlık, S.29, 5 Şubat 1971, s.3.
• “Johnson Mektubu”, Hürriyet, 13 Ocak 1966.
• Kaypakkaya, İbrahim. (1972). “Şafak Revizyonizminin, Kemalist Hareket, Kemalist İktidar Dönemi, İkinci Dünya Savaşı Yılları, Savaş Sonrası Ve 27 Mayıs Hakkındaki Tezlerinin Eleştirisi” (Ocak 1972), Seçme Yazılar, 1979, (İstanbul: Ocak Yayınları).
• “Kıbrıs’ta tek çözüm şekli “Bağımsız Federatif Kıbrıs”. (1970). Aydınlık, S.18, Nisan 1970.
• Kızılyürek, Niyazi. (2016). Bir Hınç ve Şiddet Tarihi Kıbrıs’ta Statü Kavgası ve Etnik Çatışma, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Korkmazhan, Abdullah. (2021). Türkiye Solunun Kıbrıs Çıkmazı, (Ankara: Koyu Siyah).
• Korkmazhan, Abdullah. (2024). Kıbrıslıtürk Solcular ve Sol Hareketler 1919-1965, (Ankara: Koyu Siyah).
• Landau, Jacob M. (1974). Radical Politics in Modern Turkey, (New York: Routledge).
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi. (1965). Dönem 2, Toplantı 1, Cilt 2, Birleşim 28, 27.12.1965.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi. (1969). Dönem 2, Toplantı 4, Cilt 31, Birleşim 34, 22.1.1969.
• Mao, Zedong. (2018). Küçük Kırmızı Kitap, (İstanbul: Sub Basın Yayım).
• “NATO Halkımızın Düşmanıdır”. (1969). İşçi Köylü, S.5, 9 Eylül 1969.
• “Ordunun Rolü ve Anlamı”. (1971). Proleter Devrimci Aydınlık, S.31, 23 Şubat 1971, ss.1-2.
• Özkök, Ertuğrul. (2003). “Demek ‘döneklik’ herkese lazım olabilirmiş”, Hürriyet, 6 Şubat 2003. (https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ertugrul-ozkok/demek-doneklik-herkese-lazim-olabilirmis-126360) (Erişim tarihi:20 Temmuz 2025).
• Perinçek, Doğu. (1969). “TİP Üyelerinin Sınıf Yapısı”, Aydınlık, Ocak 1969, ss.205-226.
• Perinçek, Doğu. (1970a). “Marksizm-Leninizm-Mao Zedong Düşüncesi Bütün İnsanlığın Malıdır”, Proleter Devrimci Aydınlık, S.10-24, Ekim 1970, ss.479-496.
• Perinçek, Doğu. (1970b). “Sovyetler Birliğinde Kapitalizme Geri Dönüş”, Proleter Devrimci Aydınlık, S.10-24, Ekim 1970, ss.497-503.
• Perinçek, Doğu. (1975a). “Federe Devlet Eşittir Taksim”, Aydınlık, S.54, 17 Şubat 1975.
• Perinçek, Doğu. (1975b). “Fetihçilik Yarışını kim Kazanacak”, Halkın Sesi, S.8, 3 Haziran 1975.
• Perinçek, Doğu. (1975c). “Yunanistan ve Kıbrıs’la Dostluk İstiyoruz”, Halkın Sesi, S.30, 4 Kasım 1975.
• Perinçek, Doğu. (1976). Kıbrıs Meselesi, (İstanbul: Aydınlık Yayınları).
• Proleter Devrimci Aydınlık Seçmeler II 1970-1971. (1979) (İstanbul: Aydınlık Yayınları).
• “Revizyonist Amaçlar İçin Revizyonist Bir kongre”. (1971). Proleter Devrimci Aydınlık, S.39, 20 Nisan 1971, ss.6-7. Sağlamer, Kayhan. (1975). Kıbrıs Harekâtı “Bir Başbakanın Doğuşu” Ecevit Olayı Cilt III, (İstanbul: Belge Yayınları).
• Sander, Oral. (1976). Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, (Ankara: AÜSBF).
• Şahin, Ali. (2019). En Uzun Koşuda Adalılar Türkiye Devrimci Mücadelesinde Kıbrıslı Türkler (1967-1981), (İstanbul: Kalkedon Yayınları).
• Şahin, Haluk. (1987). Gece Gelen Mektup Türk Amerikan İlişkilerinde Dönüm Noktası, (İstanbul: Cep Kitapları).
• TİİKP 1. Kongre Belgeleri, (1978) (İstanbul: Aydınlık Yayınları).
• TİİKP Davası Belgeler – 1 Tüzük ve Program Taslakları ve Parti Kararları, (1975), (İstanbul: Aydınlık Yayınları).
• Türkiye İhtilalci İşçi Köylü Partisi Davası Savunma. (1974). (İstanbul: Aydınlık Yayınları).
• Türkiye İşçi Köylü Partisi Kuruluş Bildirisi Tüzük ve Program. (1978) (Ankara: TİKP Yayınları).
• Uluer, Bülent. (2017). Bülent Uluer Anlatıyor (2): İstanbul’da İlk Yıllar ve Dev-Genç’in Kuruluşu, 4 Kasım 2017. (https://www.youtube.com/watch?v=G8RK00wxaU4) (Erişim tarihi:24 Mayıs 2025).
• Uzgel, İlhan. (2004). Ulusal Çıkar ve Dış Politika Türk Dış Politikasının Belirlenmesinde Ulusal Çıkarın Rolü, (Ankara: İmge Kitabevi).
• Ülman, Haluk. (1962a). “Dış Politikamızın Değişkenleri I”, YÖN, S.26, ss.14-15.
• Ülman, Haluk. (1962b). “Dış Politikamızın Değişkenleri II”, YÖN, S.27, ss.16-17.
• Ünal, Mustafa Cem. (2024). Bülent Ecevit’in Dış Politika Anlayışı ve Türk Dış Politikasına Etkileri (1972-1980), (Eskişehir: Dorlion Yayınları).
• Yetkin, Çetin. (1998). 12 Mart 1971 Öncesinde Türkiye’de Soldaki Bölünmeler, (İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları).
• Zileli, Gün. (2016). Havariler (1972-1983), (İstanbul: İletişim Yayınları).