The Republican People's Party and the Cyprus Question (1973-1980)

Yıl 2025, Cilt: 56 , 73 - 100, 12.12.2025

Gökhan Erdem

https://doi.org/10.58699/tyir.1756833

Öz

This article examines the Republican People's Party's (RPP) policies and arguments for a solution to the Cyprus problem between 1973 and 1980. The RPP played a crucial role in shaping foreign policy during this period, acting as both the main opposition and the ruling party. The 1974 military intervention, which created a major rupture in the Cyprus problem, was also carried out under the RPP's rule. Following the intervention, the party believed and aimed to achieve a solution within the framework of a geographical federation, but this situation would be extinguished with the dissolution of the coalition. Having criticized the Nationalist Front governments during their opposition years (1975-1978) for failing to take steps toward a solution, the RPP sought immediate action after coming to power in 1978. Furthermore, Turkey's socio-economic situation and the US military embargo imposed on Cyprus made the pursuit of a solution even more urgent. The RPP government's efforts were unsuccessful due to factors such as the changing international climate, the reluctance of the Greek Cypriot side, and internal political struggles. In any case, with the embargo being lifted approximately eight months after the RPP came to power, there would be no need for the party to rush into resolving the Cyprus issue.

Anahtar Kelimeler

Turkish Foreign Policy , Cyprus Question , Republican People's Party , Bülent Ecevit

Cumhuriyet Halk Partisi ve Kıbrıs Sorunu (1973-1980)

Öz

Bu makalede Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin 1973-1980 yılları arasında Kıbrıs sorununa yönelik politikaları ve sorunun çözümü yönündeki tezleri ele alındı. CHP bu dönemde hem ana muhalefet hem de iktidar partisi olarak dış politikanın belirlenmesinde çok önemli bir rol oynadı. Kıbrıs sorununda büyük bir kırılma yaratan 1974 askeri müdahalesi de CHP iktidarında gerçekleştirildi. Parti müdahale sonrasında coğrafi federasyon çerçevesinde bir çözümü gerçekleştirme inancında ve hedefindeyken, koalisyonun dağılmasıyla bu durum ortadan kalkacaktı. Muhalefet yıllarında (1975-1978) Milliyetçi Cephe hükümetlerini çözüm yönünde adım atmamakla eleştiren CHP, 1978’de iktidara geldikten sonra hemen adım atmak istedi. Üstelik Türkiye’nin sosyo-ekonomik durumu ve Kıbrıs nedeniyle konulan Amerikan askeri ambargosu çözüm yönünde adımı daha acil hale getirmekteydi. CHP Hükümeti’nin çabaları, değişen uluslararası konjonktür Rum tarafının isteksizliği ve iç politik mücadele gibi nedenlerle başarılı olamadı. Ambargonun CHP’nin iktidara gelişinden yaklaşık 8 ay sonra kaldırılmasıyla partinin Kıbrıs meselesinin çözümü açısından acele etmesine de gerek kalmayacaktı.

Anahtar Kelimeler

Türk Dış Politikası , Kıbrıs Sorunu , Cumhuriyet Halk Partisi , Bülent Ecevit

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (1996). Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980 (İstanbul: Hil).
• Akar, Rıdvan ve Can Dündar (2006). Karaoğlan (Ankara: İmge).
• Anadol, Kemal (2015). Filmi Geriye Sarınca (İstanbul: Doğan Kitap).
• Arcayürek, Cüneyt (1985a). Cüneyt Arcayürek Açıklıyor-7 Demokrasinin Son Baharı 1977-1978 (Ankara: Bilgi Yayınevi).
• Arcayürek, Cüneyt (1985b). Cüneyt Arcayürek Açıklıyor-8 Müdahalenin Ayak Sesleri 1978-1979 (Ankara: Bilgi Yayınevi).
• Ataay, Faruk (2007). 12 Mart’tan 12 Eylül’e Kriz Kıskacındaki Türk Siyaseti ve 1978-1979 CHP Hükümeti (Ankara: De Ki Basım Yayım).
• Bakşık, Şeref (2009). CHP ile Bir Ömür (İstanbul: Cumhuriyet Kitapları).
• Barutçu, Ecmel (1999). Hariciye Koridoru (Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları).
• Bekata, Hıfzı Oğuz (1969). Türkiye’nin Bugünkü Görünüşü (Ankara: Çığır Yayınları).
• Bekata, Hıfzı Oğuz (1975). Dış Politika ve Türkiye (Ankara: Kardeş Matbaası Yayınları).
• Bila, Hikmet (1999). CHP 1919-1999 (İstanbul: Doğan Kitap).
• Bila, Hikmet (2011). Ali Topuz Anlatıyor-2 Düzeni Değiştirmek (1972-1980) (İstanbul: Doğan Kitap).
• Birand, Mehmet Ali (1979). Diyet Türkiye ve Kıbrıs Üzerine Pazarlıklar (İstanbul: Milliyet Yayınları).
• Birand, Mehmet Ali (1980). 30 Sıcak Gün (İstanbul: Milliyet Yayınları).
• Bölükbaşı, Süha (2001). Barışçı Çözümsüzlük (Ankara: İmge).
• Camp, Glen (1980). “Greek-Turkish Conflict over Cyprus”, Political Science Quarterly, 95 (1): 43-70.
• CHP (1968). CHP XIX. Kurultayı Parti Meclisi Raporu (Ankara: Ulusal Basımevi).
• CHP (1969). CHP’nin Düzen Değişikliği Programı (Ankara: Ulusal Basımevi).
• CHP (1970). CHP XX. Kurultayı Parti Meclisi Raporu (Ankara: Ulusal Basımevi).
• CHP (1973). AK Günlere (Ankara: Ajans Türk).
• CHP (1974). CHP XXII. Kurultayına Sunulan Parti Meclisi Raporu (Ankara: Güneş Matbaacılık).
• CHP (1975a). Demokratik Sol Bildiriler-Belgeler (İstanbul: CHP İstanbul Gençlik Kolu Yayınları).
• CHP (1975b). CHP 24. Kurultay Genel Yönetim Kurulu Çalışma Raporu (Ankara: Ajans Türk).
• CHP (1976a). Ak Günlerin Şafağında, CHP Gençlik Kolları VIII. Kurultayı 1976 (Ankara: Halkevleri Kültür Vakfı Matbaası).
• CHP (1976b). CHP Parti Meclisi Toplantısı 9-10 Haziran 1976 (Ankara: CHP Genel Merkezi).
• CHP (1976c). Cumhuriyet Halk Partisi Programı (Ankara: Ajans Türk).
• CHP (1979a). Zor Günleri Halkımızla Birlikte Aşıyoruz (Ankara: Ajans Türk).
• CHP (1979b). 24. Kurultay Genel Yönetim Kurulu Çalışma Raporu (Ankara: Ajans Türk Matbaacılık).
• Çevikçe, Erol (2012). CHP İle Bir Ömür (İstanbul: Medyamen).
• Çolak, Mustafa (2020), Bülent Ecevit Karaoğlan (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Demirel, Süleyman (1975). Başbakan Süleyman Demirel’in Basına Açıklamaları (Ankara: Basın Yayın Genel Müdürlüğü).
• Demirel, Süleyman (1979). Bayrağımın Altında (İstanbul: Göktürk Yayınları).
• Denktash, R. R (1982). The Cyprus Triangle (London: George Allen & Unwin Publishers).
• Denktaş, Rauf (1999). Rauf Denktaş’ın Hatıraları 1973-1974 Cilt 9 (İstanbul: Boğaziçi Yayınları).
• Ecevit, Bülent (1972). “Dış Politika”, Özgür İnsan, (4): 1-7.
• Ecevit, Bülent (1975a). CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit’in CHP XXII. Kurultayı’nı Açış Konuşması (Ankara: Güneş Matbaacılık).
• Ecevit, Bülent (1975b). Demokratik Solda Temel Kavramlar ve Sorunlar (Ankara: Ajans Türk Matbaacılık).
• Ecevit, Bülent (1975c). Dünya Türkiye, Milliyetçilik (Ankara: Ajans Türk Matbaacılık).
• Ecevit, Bülent (1976a). Ecevit’in Açıklamaları 1976 (Ankara: Ajans Türk).
• Ecevit, Bülent (1976b). “Ege Sorunu”, Özgür İnsan, (34): 6-11.
• Ecevit, Bülent (1978). “Turkey’s Security Policies”, Survival: Global Politics and Strategy, 20 (5): 203-208.
• Ecevit, Bülent (1979). Türkiye’nin Uluslararası İlişkileri 79 (Ankara: CHP Genel Merkez Basın Bürosu).
• Ecevit, Bülent (2010a). Türkiye 1965-1975 (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları).
• Ecevit, Bülent (2010b). Umut Yılı 1977 (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları).
• Ecevit, Bülent (2011). Dış Politika ve Kıbrıs Dosyası (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları).
• Emre, Yunus (2014). “The Role of Academics in Turkey’s Politics: the Mülkiye Junta and the Transformation of the Republican People’s Party”, Southeast European and Black Sea Studies, 14 (1): 109-128.
• Emre, Yunus (2019). CHP, Sosyal Demokrasi ve Sol: Türkiye’de Sosyal Demokrasinin Kuruluş Yılları (1960-1966) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Erdem, Gökhan (2023). “Duvarın Öte Yanına Bakmak: Ahmet Gündüz Ökçün ve Dışişleri Bakanlığı Dönemi”, Türk Diplomasisine Yön Verenler: Cumhuriyet Dönemi, Yakup Kaya ve Ahmet Dönmez (ed.) (Konya: NEÜ Yayınları).
• Erhan, Çağrı (2001). “ABD ve NATO’yla İlişkiler (1960-1980)”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar C. I., Baskın Oran (ed.) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Erim, Nihat (1975). Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs (Ankara: Ajans Türk).
• Fedayi, Cemal (2012). Kandıralı Profesör Turan Güneş: Hayatı Düşüncesi Kişiliği (Ankara: Kadim Yayınları).
• Fırat, Melek (2001). “Yunanistan’la İlişkiler (1960-1980)”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar C. I., Baskın Oran (ed.) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Fırat, Melek (1997). 1960-1971 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu (Ankara: Siyasal Kitabevi).
• Genç, Süleyman (2020). Anılar (1968-1983) (Bursa: Alp Yayınları).
• Girgin, Kemal (1993). T.C. Hükümet Programlarında Dış Politikamız 1923-1993 (Ankara: Dışişleri Bakanlığı Yayınları).
• Görücü, Çağdaş (2019). Demokrat Parti İktidarında CHP: Ekonomik ve Örgütsel Arayışlar (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Güley, Ferda (1990). Kendini Yaşamak Anılar (İstanbul: Cem Yayınevi).
• Gürün, Kamuran (1994). Bükreş-Paris-Atina Büyükelçilik Anıları (İstanbul: Milliyet Yayınları).
• Hükümet Programı (1974). (Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası).
• Hristidis, Şengün Kılıç ve Ersel Ergüz (2010). İsmail Hakkı Birler’in Anılarında CHP’li Yıllar 1946-1992 (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları).
• Hürkan, Serhat (2007). Ortanın Solu’nun Ulusal Ülkücüleri (Sosyal Demokrasi Dernekleri Federasyonu’nun Öyküsü) (Ankara: Sinemis Yayınları).
• Kayra, Cahit (1995). 1938 Kuşağı, Olaylar, İnsanlar, Anılar (İstanbul: Cem Yayınevi).
• Kili, Suna (1975). 1960-1975 Döneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelişmeler (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları).
• Koç, Süreyya (1971). Sosyal Demokrasi ve S. S. D. F. (Sosyal Demokrasi Dernekleri Federasyonu) (Ankara: Kardeş Matbaası).
• MSP (1978). Milli Selamet Partisi 1973 Seçim Beyannamesi (İstanbul: Fatih Yayınevi).
• Mülayim, Yusuf Ziya (1979). Bağımsız Dış Politika (Ankara: Halkevleri Basımevi).
• Neziroğlu, İrfan ve Tuncer Yılmaz (haz.) (2015). Koalisyon Hükümetleri, Koalisyon Protokolleri ve Hükümet Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt I (Ankara, TBMM Basımevi).
• Öymen, Onur (2017). Zor Rota (Remzi Kitabevi: İstanbul).
• Özgür İnsan, (1972). “Phantom” un Ötesindeki Gerçek”, Özgür İnsan (4): 8-15.
• TBMM Tutanak Dergisi (1974). Birleşim 82, Oturum 22, 2. 5 1974.
• TBMM Tutanak Dergisi (1974). Birleşim 105, Oturum 1, 7. 3. 1974.
• TBMM Tutanak Dergisi (1975). Birleşim 44, Oturum 2, 21. 2. 1975.
• TBMM Tutanak Dergisi (1977). Birleşim 8, Oturum 1, 28. 6. 1977.
• TBMM Tutanak Dergisi (1977). Birleşim 82, Oturum 1, 27. 12. 1977.
• TBMM Tutanak Dergisi (1978). Birleşim 91, Oturum 1, 12. 1. 1978.
• TBMM Tutanak Dergisi (1979). Birleşim 60, Oturum 4, 22. 2. 1979.
• TBMM Tutanak Dergisi (1980). Birleşim 50, Oturum 2, 22. 2. 1980.
• TBMM Tutanak Dergisi (1980). Birleşim 128, Oturum 1, 3. 9. 1980.
• Sarıca, Murat, Erdoğan Teziç ve Özer Eskiyurt (1975). Kıbrıs Sorunu (İstanbul: İÜ Hukuk Fakültesi Yayınları).
• Simav, Akın (2009). Turan Güneş’in Siyasal Kavgaları (İstanbul: Agora Kitaplığı).
• Sönmezoğlu, Faruk (1995). ABD’nin Türkiye Politikası (1964-1980) (İstanbul: Der Yayınları).
• Toker, Metin (1981). Metin Toker’in Not Defterinden (1973 Seçimlerinden 12 Eylüle) (İstanbul: Milliyet Yayınları).
• Tokatlı, Orhan (2004). Güvercinli Yıllar (İstanbul: Doğan Kitap).
• Tuncer, Erol (2021). Anılarım (Ankara, TESAV Yayınları).
• Tülümen, Turgut (1998). Hayat Boyu Kıbrıs (İstanbul: Boğaziçi Yayınları).
• UN (1977). “Resolution 414 of September 1977”, (https://docs.un.org/en/S/RES/422(1977) (Erişim Tarihi: 2 Haziran 2025).
• Uyar, Hakkı (2017). İki Darbe Arasında CHP 1960-1971 (İstanbul: Doğan Kitap).
• Ülman, Haluk (1974). “Türk Yunan İlişkileri Üzerine”, Özgür İnsan, (17): 5-9.
• Ülman, Haluk (1975). “Kıbrıs-Ambargo ve Ötesi”, Özgür İnsan, (24): 20-24.
• Ünal, Mustafa Cem (2023). Bülent Ecevit’in Dış Politika Anlayışı ve Türk Dış Politikasına Etkileri (1972-1980), (Ankara: Dorlion Akademi).
• Yavuzalp, Ercüment (1996). Liderlerimiz ve Dış Politika (Ankara: Bilgi Yayınevi).