Kars Halılarında Ejder Motifi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 259 - 273, 31.12.2022

Aslıhan Turan

https://doi.org/10.55004/tykhe.1129841

Cited By: 1

Öz

Ejder figürü Anadolu dokuma sanatında önemli yer teşkil etmektedir. Hem Orta Asya, hem Azerbaycan hem de Anadolu Türkleri tarafından kullanılmış olan bu motifin Türk mitolojisi unsurlarından biri olduğu görülmektedir. Doğu toplumlarında özellikle Türk ve Çin inançlarında ejder bereket, bolluk ve iyiliğin sembolü olmuştur. Bu görüşler yıllar boyunca Kafkas halılarına da yansımıştır. Ejder motifi, Kafkas halılarının 16. yüzyıldan günümüze kadar geliştirdiği ejder halılarının ana motifi olmuştur. Bu motif Kars ilinde çok fazla tanınmayıp yalnızca gücü ve şifayı temsil ettiği bilgisine ulaşılmıştır. Ayrıca bu konu ile ilgili çok fazla yayın yapılmamıştır. Bu nedenle bu çalışma, 2017-2022 yılları arasında Kars merkez, merkeze bağlı köyler, ilçe ve ilçelere bağlı köylerde yapılan saha araştırmasında tespit edilen yetmiş bir üründen ejder motif özelliklerini yansıtan yalnızca on iki el dokuması halı örneğini içermektedir. Bu araştırmanın amacı, Kars el dokuması halılarında Türk kültüründe güçlü bir yeri olan mitolojik kaynaklı ejder motifinin form ve biçim açısından incelemesiyle bölgede genel anlamının dışında yöresel anlamına dair bulgulara yer vermek olacaktır. Yapılan çalışmalardaki bu bilgiler fotoğraf ve bilgisayar çizimleriyle desteklenerek ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ejder motifi, Mitoloji, Ejderhalı halılar, Desen

Kaynakça

• Akpınarlı, F. ve Üner, İ. (2017). İç Anadolu bölgesi halılarında görülen figüratif sembol ve motifler. Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 10(20), 630-651.
• And, M. (1998). Minyatürlerde Osmanlı-İslam mitologyası. Akbank Kültür ve Sanat Müdürlüğü.
• Bayat, F. (2009). Geçiş ritüeli bağlamında arınma. Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 2(9), 75-78.
• Bayraktaroğlu, S. (1990). Kırşehir ve mucur seccadelerinde 18. yüzyıla ait örnekler. Kültür ve Sanat, 8, 39-43.
• Boratav, P.N, (2012) Türk mitolojisi. Bilgesu Yayınları.
• Çevrimli, N. (2012). Değişik işlevli bir grup madeni eser üzerinde görülen ejder figürleri hakkında bir değerlendirme. Vakıflar Dergisi, 37, 193-222.
• Çoruhlu, Y. (1999). Türk mitolojisinin ABC’si. Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2010). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken devir Türk sanatı, Kabalcı Yayınevi.
• Deniz, B. (2007). Tekstil ürünlerini saklamada kullanılan halı ve düz dokumalar. Sanat Dergisi, 3(12), 1-13.
• Duman, H. & Sağır, T. (2018). Antik dönem medeniyet ve inançlarında ejderha ve tanrı ilişkileri üzerine bir değerlendirme. Journal of Institute of Economic Development and Social Researches, 4(11), 522-528.
• Ekiz, M. (2011). Niğde’deki Hristiyan Türk kiliselerinde yer alan ejder figürleri: ikonografik açıdan bir bakış. Sanat Tarihi Dergisi, 20(1), 39-62.
• Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten günümüze Anadolu motifleri. Kültür Bakanlığı Yayınlar.
• Esin, E. (1969). Evren Selçuklu sanatı evren tasvirinin Türk ikonografisinde menşeleri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1, 162.
• Esin, E. (1979). Türk kozmolojisi ilk devir üzerine araştırmalar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Ilgar, Özgür. (2020, Ağustos 08). Ö. Ilgar ile Görüşme [Ses kaydı]. Kars/Arpaçay-Tomarlı, Türkiye.
• İnal, G. (1971). Susuz Han'daki ejderli kabartmanın Asya kültür evresi içindeki yeri. Sanat Tarihi Yıllığı 1970-1971, (IV), 153-181.
• Karakurt, D. (2012). Türk söylence sözlüğü. http://www.scribd.com/doc/75536480/Türk-Soylence-Sozlugu
• Karamağaralı, B. (1976), Anadolu’da XII.-XVI. Asırlardaki tarikat ve tekke sanatı hakkında. Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi, 247-267.
• Kerimov, L. (1983). Azerbaydjanskiy Kover II-, Baku, Gyandzhlık Yayınevi, 149-150.
• MEGEP, (2009a). El sanatları teknolojisi Kafkas halı desenleri. Ankara.
• MEGEP, (2009b). El sanatları teknolojisi, hayvansal motif çizimi. Ankara.
• Ögel, B. (2002). Türk mitolojisi. Cilt-II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öney, G. (1969). Anadolu Selçuklu sanatında ejder figürleri. Belleten, 33, 171-192.
• Paşayeva, V. ve Paşayev, N. (2015). Ejder desenli Azerbaycan halıları. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi/Journal Of Institute Of Fine Arts, 15, 103.
• Ruedin, E. G. (1975). Caucasian Carpets, Rizzoli, New York, 112-113.
• Taşcı, Fatma. (2020, Mart 02). F. Taşçı ile Görüşme [Ses kaydı]. Kars/Arpaçay-Tomarlı, Türkiye.
• Temel, Feray. (2019, Kasım 21). F. Temel ile Görüşme [Ses kaydı]. Halk Eğitim Merkezi, Kars, Türkiye.
• Turan, A. (2020a). Kars yöresinde bulunan madalyonlu halıların tespiti. G. Ibrahimova ve M. Kıdıryüz, (329-347). Iksad Yayın.
• Turan, A. (2019b, 2020b). Görsel. Kars-Merkez.
• Wilkinson, K. (2019). Semboller ve işaretler. Alfa Yayınları.
• Yıldız, B. (2017). B. Yıldız ile Görüşme [Ses kaydı]. Yıldız halıcılık, Kars, Turkiye.