İLHANLI VE TİMURLU MİRAÇNAMELERİNDEKİ HOROZ TASVİRİ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 163 - 172, 31.12.2022

Derya Aydın

https://doi.org/10.55004/tykhe.1133620

Öz

Hz. Muhammed’in Mescid-i Haram’dan Mescid-i Aksâ’ya yaptığı yolculuğunu ifade eden miraç, Kur’an-ı Kerim’de Hz. Muhammed’in tek mucizesi olarak geçmekte ve göğe çıkma olarak tanımlanmaktadır. Bu olayın aşamalarının anlatıldığı miraçnameler, sahip oldukları resimli örnekleri ile İslam resim sanatının önemli yapıtlarındandır. İlhanlı döneminden Nakkaş Ahmet Musa’nın 1317-1335 civarlarına tarihlenen miraçnamesi ile 1436’da Timurlu Hükümdarı Şahruh için hazırlanan miraçname bu üretimin bilinen örneklerdendir. Farklı dönemlere ait bu iki eserde, Hz. Muhammed’in beyaz horoz suretinde bir melekle tanışmasını betimleyen sahnelere yer verilmiştir. Çalışmanın amacı, örneğine az rastlanan bu sahnenin resim programına dâhil edilmesinde nakkaşların ana motivasyonunu araştırmaktır. Bu doğrultuda, horozun İslam inancındaki yerine değinilerek İlhanlı ve Timurlu miraçnamelerindeki beyaz horozun neyi temsil ettiği incelenecektir. Son olarak İslam inancındaki beyaz horoz temsili ile bu iki miraçnamedeki beyaz horoz figürü arasındaki bağlantılar değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Miraçname, horoz, Beyaz horoz, İslam resim sanatı

Kaynakça

• Aka, İ. (2012). Timurlular. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 47, 177-180.
• Akar, M. (1987). Türk edebiyatında manzum mi’râc-nameler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Aksel, M. (2010). Türklerde dini resimler. Kapı Yayınları.
• Al- Thalabi, A. İ, M, İ. (2002). Arais al Majalis fi Qisas Al Anbiya lives of the prophets. Brill.
• Badiee, J. ve Badiee, H. (1991). The calligraphy of Mishkin-Qalam. The Journal of Bahá’í Studies, 3(4), 1-22.
• Buhari. (1975). Sahîh-i Buhârî muhtasarı Tecrîd-i Sarîh tercemesi ve şerhi. (Müellif Zeynü’d-dîn Ahmed b. Ahmed b. Abdi'l-Lâtîfi'z - Zebîdî; mütercim Ahmed Naim), 55(2), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Canan, İ. (1988). Kütüb-i Sitte muhtarası tercüme ve şerhi, 7, Akçağ Yayınları.
• Çağman, F. ve Tanındı, Z. (1986) The Topkapı Saray Museum, the albums and illustrated manuscripts. Thames and Hudson.
• Demiri, K. (1973). Hayat’ül hayvan. Meral Yayınları.
• Deniz, A. Ç. (2019). Şahruh Miraçnamesi Tercümesi. Researchgate. Erişim: 28.04.2022. https://www.researchgate.net/publication/332627047_SAHRUH_MIRACNAMESI_TERCUMESI
• Gallica (2011). Deux livres en turc-oriental, écrit en caractères mongols, dits ouïghours. Bibliotheque Nationale de France Departement des Masnuscripts. Erişim Tarihi: 02.04.2022. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8427195m.
• Gruber, C. J. (2004). The Prophet Muhammad’s ascension (Mi’raj) in Islamic painting and literature: Evidence from Cairo collection. Bulletin of the American Research Center in Egypt, 185, 24-31.
• Gruber, C. J. (2005). The Prophet Muhammad's Ascension (Mirāj) in Islamic art and literature, ca. 1300–1600 [Unpublished Ph.D. thesis]. University of Pennsylvania.
• Gruber, C. J. (2009). Meʿrāj II. İllustrations. Encyclopædia Iranica. Erişim: 06.09.2021. http://www.iranicaonline.org/articles/meraj-ii-illustrations
• Gruber, C. J. (2010). The Ilhanid Mi’rajnama as an illusrated sunni prayer manual. Gruber ve Colby (Ed.). The Prophet’s ascension cross-cultural encounter swith the Islamic mi’raj tales. Indiana University Press.
• İpşiroğlu, M. Ş. ve Eyüpoğlu, S. (1995). Fatih albümüne bir bakış, Sur l’album du conquerant. 622, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Karamağaralı, B. (1971). Sivas ve Tokat’taki figürlü mezar taşlarının mahiyeti hakkında. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 2, 75-109.
• Kaplan, N. (2013). Süleymaniye küttüphanesi hamidiye 980 numaralı Kısas-ı Enbı̇yâ nüshası ve tasvirleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Kisāʾī, M. (1997). The tales of the prophets, Qisas al-Anbiya. Library of Classical Arabic Literature.
• Mélı̇koff, I. (1993). Uyur idik uyardılar Alevilik-Bektaşilik araştırmaları. Cem Yayınevi.
• Melikoff, I. (2010). Hacı Bektaş efsaneden gerçeğe. Cumhuriyet Kitapları.
• Milstein, R. Rührdanz K. ve Schmitz, B. (1999). The stories and their illusrations, stories of the prophets: Illustrated manuscripts of Qiṣaṣ al-Anbiyā'. Mazda Publishers.
• Öğüt, S. (1993). Cima. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8, 2-3.
• Ögel, B. (1991). İslamiyet’ten önce Türk kültür tarihi: Orta Asya kaynak ve buluntularına göre. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önal, M. N. (2013). Muğla’da Alevı̇-Tahtacı kültürü. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Summer 8/9, 343-366.
• Séguy, M.R. (1977). The miraculous journey of Mahomet MirâjNâmeh: Bibliotheque Nationale, Paris, Manuscript Supplemen Turc 190, Goorge Braziller: New York.
• Suyuti, C. (1988). El Habaik fi Ahbari’l Melaik. Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye.
• Suyuti, C. (2013). El- Câmi’us Sağir min Ahâdîs’il- Beşeri’n- Nezir. Ocak Yayınları.
• Şen, E. ve Çölgeçen, Ş. (2021). Türk sanatında bir imge olarak horoz sembolü. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 4(4), 335-353.
• Taberi (1992). Şark İslam klasikleri milletler ve hükümdarlar tarihi. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tanındı, Z. (1984). Siyer-i Nebi, İslâm tasvir sanatında Hz. Muhammed’in hayatı. Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tekin B. B. (2001). İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi resimli el yazmalarındaki miraç tasvirlerine bakış. Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu armağanı: Sanat yazıları. (Haz. M. Denktaş ve – Y. Özbek), 537-549.
• Tottoli, R. (1999). At cock-crow: Some Muslim traditions about the rooster. Islam-Berlin, 76, 139-147.
• TSMK. Ahmet Musa Miraçnamesi. T.C. Cumhurbaşkanlığı Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H. 2154
• Uzun, M. İ. (2005). Mi‘râciyye. İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yayınları, 30, 135-140.
• Yaşaroğlu, M. K. (2001). İsrâ Suresi. İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yayınları, 23, 177-178.
• Yaşaroğlu, M. K. (2003). Meâric Suresi. İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı yayınları, 28, 208-209.
• Yavuz, S. S. (2005). Mi’raç. İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yayınları, 30, 132-135.
• Yazar, T. ve Dündar, A. (2000). Türk-İslam sanatında horoz ikonografisi. Kök Araştırmalar, 2(1), 213-235.
• Yazır, E. H. (2007). Hak Dini Kur’an Dili. (Sadeleştiren İ. Karaçam, E. Işık, N, Bolelli, A. Yücel,) 5, Zehraveyn Yayıncılık.
• Yıldırım, N. (2008). Fars mitoloji sözlüğü. Kabalcı yayınları.
• Yuvalı, A. (2000). İlhanlılar. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 22, 102-105.