Sporda Sirkadyen Ritim: Bir Derleme Çalışması

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 149 - 164, 31.08.2023

Sinem Uluç

Öz

Sirkadiyen ritim biyolojik organizmaların iç saatlerini düzenleyen ve 24 saatlik bir döngüde tekrarlayan doğal ritimleri ifade etmektedir. Bu ritimler, vücudun fizyolojik ve davranışsal süreçlerini belirli bir zaman çerçevesinde düzenlemek için kullanılmaktadır. İnsanlar dahil birçok canlı, sirkadiyen ritimlere sahiptir. Bu ritimler, organizmaların günlük aktivitelerini, enerji dengesini, uyku-uyanıklık düzenini ve diğer biyolojik süreçleri düzenlemeye yardımcı olmaktadır. Sirkadiyen ritmin spor performansına etkisi, modern spor biliminin araştırma odaklarından biridir. Konu ile ilgili alan yazın incelendiğinde spor bilimleri alanında sirkadiyen ritmi inceleyen fizyoloji, antrenman ve performans döngülerine ait çalışmaların yapıldığı görülmüştür. Sporda sirkadiyen ritmin öneminin incelenebilmesi amacıyla doküman analizi yönteminin kullanıldığı bu araştırmada sonuç olarak; sirkadiyen ritmi anlamak ve spor aktivitelerini buna göre planlamak, spor alanında daha etkili sonuçlar elde etmek için önemli bir adım olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Spor, Egzersiz, Sirkadiyen Ritim

Kaynakça

• Ağırbaş, Ö., Tatlısu, B. ve Karakurt, S. (2021). Geçmişten Günümüze Sağlık Alanında egzersizlerin Rolü. Spor ve Sağlık Araştırmaları (Ağgön, E., Yıldızhan Çakmak, Y. ve Ağırbaş, Ö. 2021). Akademisyen Yayın Evi. Ankara.
• Akgün, S. F. (2022). Cerrahi Hemşirelerinde Sirkadiyan Ritimin Bozulması ile Sağlık Sorunlarının ve Tükenmişliğin Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Bilim Dalı, İstanbul.
• Akkurt, S., Gür, H., ve Küçükoğlu, S. (1998). Günün Farklı Zaman Diliminin SupraMaksimal Bisiklet Egzersizindeki O2 Tüketimine Etkisi. Spor Bilimleri Dergisi, 9(2),12-21.
• Algül, S., ve Özçelik, O. (2017). Günün farklı zamanlarında yapılan futbol maçlarında oksidan-antioksidan dengenin incelenmesi. Genel Tıp Dergisi, 27(4), 129-135.
• Arpa-Altınel, B. (2020). Sağlıklı Kadınlarda Menstural Döngünün Farklı Fazlarında Sirkadyen Ritmin Fiziksel Performansa Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul.
• Bayon, V., Leger, D., Gomez-Merino, D., Vecchierini, M. F., ve Chennaoui, M. (2014). Sleep debt and obesity. Annals of medicine, 46(5), 264-272.
• Bayraktar, B., ve Kurtoğlu, M. (2009). Sporda performans, etkili faktörler, değerlendirilmesi ve artırılması. Klinik Gelişim Dergisi, 22(1), 16-24.
• Berson, D. M., Dunn, F. A., ve Takao, M. (2002). Phototransduction by retinal ganglion cells that set the circadian clock. Science, 295(5557), 1070-1073.
• Blondin, D. P., ve Haman, F. (2018). Shivering and nonshivering thermogenesis in skeletal muscles. Handbook of clinical neurology, 156, 153-173.
• Blume, C., Garbazza, C., ve Spitschan, M. (2019). Effects of light on human circadian rhythms, sleep and mood. Somnologie, 23(3), 147-156.
• Cajochen, C., Chellappa, S., ve Schmidt, C. (2010). What keeps us awake?—the role of clocks and hourglasses, light, and melatonin. International review of neurobiology, 93, 57-90.
• Can, E. (2014). Elit Erkek Taekwondo Sporcularında Sirkadyen Ritmin Bazı Fiziksel ve Fizyolojik Parametrelere Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Spor Sağlık Bilimleri Anabilim Dalı, İzmir.
• Coiffard, B., Diallo, A. B., Mezouar, S., Leone, M., ve Mege, J. L. (2021). A tangled threesome: circadian rhythm, body temperature variations, and the immune system. Biology, 10(1), 65. 1-16.
• Cuddapah, V. A., Zhang, S. L., ve Sehgal, A. (2019). Regulation of the blood–brain barrier by circadian rhythms and sleep. Trends in neurosciences, 42(7), 500-510.
• Çavdar, E., ve Kaya, M. (2021). Zihinsel Canlandırmanın Sirkadiyen Ritme Göre Dart Atış Performansına Etkisi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 15(1), 49-59.
• Çetin, A. (2022). Aktivasyon Sonrası Potansiyasyonun Sürat Performansına Etkisinin Sirkadiyen Ritme Göre İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Spor Bilimleri ve Teknolojisi Ana Bilim Dalı, Konya.
• Demirhan, B. (2011). Gece ve Gündüz Yapılan Tükenme Egzersizlerinin Serum Melatotnin Düzeylerine Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Dinç, N., ve Hayta, Ü. (2018). Sirkadiyen ritmin anaerobik güç üzerine etkisinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 3(4), 77-86.
• Dokumacı, D. (2022). Sirkadyen Ritimde Sabahçıl Akşamcıl ve Ara Tüp Kişilerin Menstural Siklus Özellikleri ile Kronotipler Arasındaki Premenstrual Sendrom Görülmesinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, İstanbul.
• Dündar, U., Çolakoğlu, M., ve Açıkada, C. (1995). Kondisyonel Parametrelere dayalı olarak sirkadiyen ritim ile sporsal verim ilişkisinin incelenmesi. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1(1).
• Egesoy, H., Yapıcı, A., Sönmez, S., ve Yüksel, Y. (2023). Genç Futbolcularda Sirkadiyen Ritmin Bazı Performans Parametreleri Üzerine Akut Etkisi: İlişkisel Çalışma. Turkiye Klinikleri Journal of Sports Sciences, 15(2).
• Erdemir, İ. (2005). Sedanter Erkeklerde Egzersizin Kortizol Sirkadyan Ritim ve Kan Parametreleri Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimler Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalıi İstanbul.
• Fernandez, F. (2019). Focus: Clocks and Cycles: circadian responses to fragmented light: research synopsis in humans. The Yale Journal of Biology and Medicine, 92(2), 337.
• Fındıklı, E. (2013). Sirkadiyen Ritim Boyutları ve Duygudurum Bozuklukları. 49. Ulusal Psikoloji Kongresi, İzmir.
• Foster, R. G., ve Kreitzman, L. (2014). The rhythms of life: what your body clock means to you!. Experimental physiology, 99(4), 599-606.
• Freedman, M. S., Lucas, R. J., Soni, B., Von Schantz, M., Muñoz, M., David-Gray, Z., ve Foster, R. (1999). Regulation of mammalian circadian behavior by non-rod, non-cone, ocular photoreceptors. Science, 284(5413), 502-504.
• Gabriel, B. M., ve Zierath, J. R. (2019). Circadian rhythms and exercise—re-setting the clock in metabolic disease. Nature Reviews Endocrinology, 15(4), 197-206.
• Gönül, A. (2019). Ergenlerde Diurnal Değişkenliğin Sezinleme ve Reaksiyon Zamanına Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Antrenörlük Eğitimi Anabilim Dalı, Bolu.
• Harles, C., Zeisler, A. C., Hanahan, H. L. S., Lerman, L. B. K., Einz, H., ve Artens, M. (1995). Suppression of melatonin secretion in some blind patients by exposure to bright light.
• Hınça, S., ve Gültekin, T. (2018). 9-19 Yaş Arasındaki Elit Yüzücülerde Biyolojik Saatin Performansa Etkisi. MASROP E-Dergi, 12(1), 21-34.
• Hınçal, S. H. (2017). 9-19 Yaş Arasındaki Elit Yüzücülerde Biyolojik Saat ve Beslenme Faktörlerinin Bazı Değişkenlerle Performans Üzerine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji (Fizik Antropolojisi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Horne, J., ve Östberg, O. (1976). Horne J.A, Östberg O. A self-assesment questionnaire to determine morningness eveningness in human circadian rhythms. International Journal of Chronobiology, 4(2), 97-110.
• Kalyon, Z. (2020). Futbolda Koşuya Dayalı Anaerobik Sprint Testi ile Belirlenen Anaerobik Performansta Diurnal Varyasyonlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Trakya.
• Karagül, O. (2016). Denge Performansı Üzerinde Sirkadiyen Ritmin Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hareket ve Antrenman Anabilim Dalı, Manisa.
• Karamustafaoğlu, O. ve Baran, E. (2012). Agolamelatin ve Etki Mekanizması, Journal of Mood Disorders, 2, 6-13.
• Kinişler, A. (2005). Anaerobik Performansta Sirkadiyen Değişimlerin İncelenmesi. Spor Bilimleri Dergisi, 16(4), 174-184.
• Kulaksız, T. N. (2021). Farklı Menstrüal Döngü Fazlarında Sirkadiyen Ritme Göre Tekrarlı Sprint Performans Değişimlerinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Spor Bilimleri ve Teknolojisi Anabilim Dalı, Ankara.
• LeGates, T. A., Fernandez, D. C. ve Hattar, S. (2014). Light as a central modulator of circadian rhythms, sleep and affect. Nature Reviews Neuroscience, 15(7), 443-454.
• Manfredini, R., Manfredini, F., Fersini, C. ve Conconi, F. (1998). Circadian Rhytms, Athletic Performance and Jet Lag, British Journal of Sport Medicine, (32), 101-106
• Melo, M., Garcia, R., Araujo, C., Luz, J., Bruin, P. ve Bruin, V. (2020). Chronotype in bipolar disorder: an 18-month prospective study. Brazılıan Journal of Psychıatry, 68-71.
• Menek, M. Y. (2021). Tip 2 Diyabette Sirkadiyen Ritime Uygun Yapılan Egzersizlerin Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medipol Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul.
• Moore MD, R. Y. (1997). Circadian rhythms: basic neurobiology and clinical applications. Annual Review of Medicine, 48(1), 253-266.
• Mukherji, A., Kobiita, A., Damara, M., Misra, N., Meziane, H., Champy, M. F. ve Chambon, P. (2015). Shifting eating to the circadian rest phase misaligns the peripheral clocks with the master SCN clock and leads to a metabolic syndrome. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(48), E6691-E6698.
• Ozan, M., ve Buzdağı, Y. (2022). Fiziksel Egzersizin Sirkadiyen Ritim Üzerindeki Etkileri. https://www.researchgate.net/publication/366668983_Fiziksel_Egzersizin_Sirkadiyen _Ritim_Uzerindeki_Etkileri#:~:text=Egzersiz%2C%20sirkadiyen%20ritimlerin%20he m%20genli%C4%9Fini,bir%20se%C3%A7enek%20olarak%20hizmet%20edebilmekt edir.&text=ve%20g%C3%BCnd%C3%BCz%20d%C3%B6ng%C3%BCs%C3%BCn %C3%BCn%20olu%C5%9Fmas%C4%B1. Adresinden alınmıştır.
• Öztürk, F. (2021). Günün Farklı Saatlerinin Judocuların Performansı Üzerine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Antrenörlük Eğitimi Anabilim Dalı, Konya.
• Pündük, Z., Gür, H., ve Ercan, İ. (2005). Sabahçıl-Akşamcıl Anketi Türkçe Uyarlamasında Güvenirlilik Çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 40-45.
• Refinetti, R., ve Kenagy, G. J. (2018). Circadian rhythms of body temperature and locomotor activity in the antelope ground squirrel, Ammospermophilus leucurus. Journal of thermal biology, 72, 67-
• Selvi, Y., Beşiroğlu, L., ve Aydın, A. (2011). Kronobiyoloji ve duygudurum bozuklukları. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(3), 368-386.
• Sim, S. Y., Joo, K. M., Kim, H. B., Jang, S., Kim, B., Hong, S., ve Park, K. S. (2016). Estimation of circadian body temperature rhythm based on heart rate in healthy, ambulatory subjects. IEEE Journal of Biomedical and Health Informatics, 21(2), 407- 415.
• Toktaş, N., Alparslan, E., ve Yetik, O. (2018). Erkek Üniversite Öğrencilerinin Kronotipe Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Fiziksel Aktivite Düzeyleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 507-520.
• Ünver, Ş. (2019). Sirkadiyen ritmin anaerobik performansa, toparlanmaya ve kas hasarına etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Ünviersitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Samsun.
• Weipeng, T., Newton, J. M., ve McGuian, R.M. (2011). Circadian Rhythms in Exercise Performance: Impliciations for Hormonal and Muscular Adaptation. Journal of Sports Science and Medicine, (10), 600.
• Winget, C. M., DeRoshia, C. W., ve Holley, D. C. (1985). Circadian rhythms and athletic performance. Medicine and Science in Sports and Exercise, 17(5), 498-516.
• Yardımcı, A. (2019). Spor Yapan ve Yapmayan Bireylerin Biyolojik Ritim ve Somatizasyon Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Düzce.
• Yılmaz, M. E. (2020). Futbolda Sirkadiyen Ritmin Denge ve Pas Verme Performansına Etkisinin Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Egzersiz Fizyolojisi Anabilim Dalı, İzmir.
• Yüksel, A. (2019). Sirkadiyen Ritim ile Yeme Zamanı İlişkisi. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi, 1(1), 38-43.