The Problem of Theological Language as the Major Factor in the Making of Medieval Islamic Thought

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 88 - 110, 14.01.2024

Rahim Acar

Öz

In this article, I am going to argue that one should pay attention to the problem of theological language to have a proper understanding of the debates concerning specific philosophical-theological issues. This is, because the conception of theological language played an important role in the formation and development of major theological-intellectual groups in the medieval Islamic thought. Historians belonging to the medieval Islamic thought sometimes classify real or virtual groups, such as Isqāfiyya and Thumāmiyya according to the names of the leaders of those groups. However, taking the conception of theological language as the criterion to classify different groups may enhance and facilitate to understand specific theological problems and what was at stake thereof. One may conceive the emergence of different theological-intellectual groups in the classical Islam thought as a dialectical process of mutual interaction. In this dialectical process of mutual interaction, the emergence of Muʿaṭṭila, Mushabbiha, Salafiyya may represent the first phase of the formative period. The emergence and formation of other theological schools and falāsifa may be considered as a result of the revision of the earlier positions regarding the nature of theological language. The dialectical process of mutual interaction seems to have resulted in either the refinement of the basic tenets of a group, or the emergence of a new one. The problem of theological language, i.e., proper understanding of the statements about God in religious sources, seems to function as the ground, on which one’s approach to many specific theological problems took shape. To clarify this function of the problem of theological language, in the development of the classical Islamic thought, I am going to provide, at first, a general picture of theological-intellectual groups with regard to their conception of theological language. Afterwards, I am going to look at some theological debates as example cases. I am going try to show how debates regarding specific theological problems may be closely related to a certain conception of theological language. Thus I hope to highlight that taking the conception of theological language, assumed by warring parties, into account, provides a better understanding of the rival positions regarding specific theological problems.

Anahtar Kelimeler

Theological Language, Muʿattila, Mushabbiha, Salafiyya, Muʿtazila, Ashʿariyya

Ortaçağ İslam Düşüncesinin Oluşumunda Temel Bir Etken Olarak Din Dili Problemi

Öz

Bu makalede, teolojik dil meselesinin klasik İslam düşüncesinin şekillenmesinde önemli bir işlev gördüğünü dolayısıyla klasik İslam düşüncesindeki tartışmaları anlamada anahtar işlevi görebileceğini savunmaya çalışacağım. Klasik İslam düşüncesinde teolojik-entelektüel gruplar tasnif edilirken, çoğu zaman gerçek veya İskâfiyye, Sümâmiyye gibi sanal bir grubun liderinin adı dikkate alınır. Ancak farklı grupların tasnif edilmesinde, teolojik dil meselesinin dikkate alınması, muayyen teolojik problemlere dair tartışmaların daha kolay anlaşılmasını sağlayacaktır. İslam düşüncesinin klasik çağında farklı teolojik-entelektüel grupların ortaya çıkışı, birbirleriyle diyalektik bir etkileşim süreci ile anlaşılabilir. Bu diyalektik süreçte önce Mu’attılanın çıkışı, daha sonra buna bir tepki olarak sırasıyla, Müşebbihe ve Selefiyyenin çıkışı, farklı grupların oluşumunun birinci safhası olarak görülebilir. Daha sonraki kelam mezheplerinin ve filozofların bu husustaki görüşünün oluşumu ise birinci safhada ortaya çıkan grupların teolojik dilin husûsiyetine dair görüşlerinin tadili ve tashihi olarak düşünülebilir. Bu diyalektik etkileşim sürecinde, teolojik dil meselesi, yani Tanrı hakkında dini kaynaklarda yer alan ifadelerin nasıl anlaşılacağı meselesi, muayyen teolojik sorulara verilen cevabı yönlendiren, bir zemin işlevi görmektedir. Teolojik dil meselesinin klasik İslam düşüncesinin gelişiminde oynadığı bu rolü göstermek amacıyla, bu makalede öncelikle İslam düşüncesinin klasik çağındaki belli başlı teolojik-entelektüel grupların teolojik dile yaklaşımlarına genel bir bakış sunmaya çalışacağım. Daha sonra bazı muayyen problemlerdeki tartışmalara bakacağım. Tartışmaya dâhil olan kişilerin teolojik dil tasavvuru ile bu tekil problemlerdeki görüşlerinin ilişkisini göstermeye çalışacağım. Böylelikle, bu tartışmaların daha iyi anlaşılmasında tartışmanın taraflarının teolojik dil tasavvurunu dikkate almanın önemini vurgulamaya çalışacağım.

Anahtar Kelimeler

Teolojik Dil, Mu’attıla, Müşebbihe, Selefiyye, Mu’tezile, Eş’ariyye

Kaynakça

• ʿAbd al-Jabbār. Sharḥ al-usūl al-khamsa. Ed. ʿAbd al-Karīm Uthmān. Cairo: Maktabat al-Wahba, 1996.
• Aḥmad Ibn Ḥanbal, Al-Radd ʿalā l-jahmiyya, wa-l-zanādiqa. Ed. Sabri b. Salāma Shāhīn. Riyad: Dār al-Thabāt lil-Nashr wa-l-Tawzīʿ, 2003.
• Ashʿarī, Abū l-Ḥasan. Maqālāt al-Islāmiyyīn. Ed. Hellmut Ritter. 2nd Edition. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1980.
• Avicenna. The Metaphysics of The Healing. Ed. and trans. Michael E. Marmura. Provo, Brigham Young University Press, 2005.
• Blankinship, Khalid. “The Early Creed”. The Cambridge Companion to Classical Islamic Theology. Ed. Tim Winter. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Dārimī, ʿUthmān ibn Saʿīd. al-Radd ʿalā ’l-Jahmiyya. Ed. Badr b. Abdullāh al-Badr. Kuwait: al-Dār Ibn al-Athīr, 1995.
• Dārimī, ʿUthmān ibn Saʿīd. al-Radd ʿalā ’l-Jahmiyya. Ed. Badr b. Abdullāh al-Badr. Kuwait: al-Dār Ibn al-Athīr, 1995.
• el-Bizri. Nader. “God: Essence and Attributes”. The Cambridge Companion to Classical Islamic Theology. Ed. Tim Winter. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Ghazālī, Abū Ḥāmid, “Iljām al-Aʿwām ʿan ʿIlm al-Kalām”. in Majmūʿātu Rasāi’l-Imām al-Ghazālī, ed. Ibrāhīm Amīn Muḥammad. Cairo: al-Maktaba al-Tawfīqiya, n.d..
• Ghazālī, Abū Ḥāmid. The Incoherence of the Philosophers. Ed. and trans. Michael E. Marmura. Provo: Brigham Young University Press 2000.
• Hurvitz, Nimrod. “al-Maʾmūn (r. 198/813–218/833) and the Miḥna”. The Oxford Handbook of Islamic Theology. Ed. Sabine Schmidtke. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Ibn Sīnā. Al-Risāla al-ʿArshiyya. Ed. Sayyid ʿAbdullah b. Aḥmad al-ʿAlawī. Haydarabad: 1353 A.H.
• Ibn Sīnā. Kitāb al-Najāt fī l-ḥikma al-manṭiqiyya wa l-ṭabīʿiyyah wa-al–Ilāhiyya. Ed. Majid Fakhry. Beirut: Dār al-āfāqi l-Jadīda, 1985.
• İnal, Zeynep. “Fârâbî Bütüncül Bir Din Dili Teorisi Önermekte midir?”. Din ve Felsefe Araştırmaları 3/6 (Aralık 2020): 232-253.
• Jurjānī, Sayyid Sharīf. Şerhu’l-Mevâkıf. Trans. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Māturīdī, Abū Manṣūr. Kitāb al-Tawḥīd. Ed. Bekir Topaloğlu & Muhammed Aruçi. Ankara: İSAM, 2003.
• Nasafī, Abū l-Muʿīn Maymūn ibn Muḥammad. Tabṣirat al-adilla. Ed. Hüseyin Atay & Şaban Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• McGinnis, Jon. Avicenna. Oxford: Oxford University Press, 2010.
• Reçber, Mehmet Sait, “Fârâbi ve Tanrı’nın Basitliği Meselesi.” Uluslararası Fârâbi Sempozyumu Bildirileri Ekim 2004. Ankara: 2005: 213-222.
• Rudolph, Ulrich. Al-Māturīdī and the Development of Sunnī Theology in Samarqand. Trans. Rodrigo Adem. Leiden: Brill, 2015.
• Schmidtke, Sabine. “The Muʿtazilite Movement (III): The Scholastic Phase”. The Oxford Handbook of Islamic Theology. Ed. Sabine Schmidtke. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Schöck, Cornelia. “Jahm b. Ṣafwān (d. 128/745–6) and the ‘Jahmiyya’ and Ḍirār b. ʿAmr (d. 200/815)”. The Oxford Handbook of Islamic Theology. Ed. Sabine Schmidtke. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Shahrastānī, ʿAbd al-Karīm. al-Milal wa-l-niḥal, ed. Aḥmad Fahmī Muḥammad, III vols. (Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. 1992).
• Shinar, P. “Salafiyya,” Encyclopedia of Islam, ed. W. P. Heinrichs et alii, 2nd ed., vol. VIII. Leiden: E. J. Brill, 1995.
• Taftāzānī, Masʿūd ibn ʿUmar A Commentary on the Creed of Islam: Saʿd al-Dīn al-Taftāzānī on the Creed of Najm al-Dīn al-Nasafī. Trans. Earl Edgar Elder. New York: Columbia University Press, 1950.
• Tamīmī, Abū l-Faḍl. Iʿtiqād al-Imām al-Munabbal Abī ʿAbdillāh Aḥmad b. Ḥanbal. Ed. Abū Mundhir al-Naqqāsh Ashraf Salāḥ ʿAlī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 2001.
• Turgut, Ali Kürşat. “Meşşai Felsefesinde Allah’ın Sıfatları Meselesi.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2. (2012): 1-21.
• Van Ess, Josef. “Tashbīh wa-Tanzīh”. The Encyclopedia of Islam EI 2. Ed. P. J. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. Van Donzel and Wolfhart P. Heinrichs. Vol. X. Leiden: Brill, 2000.
• Watt, W. Montgomery. Islamic Philosophy and Theology: An Extended Survey. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1992.
• Watt, W. Montgomery. The Formative Period of Islamic Thought. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1973.
• Williams, Wesley. “Aspects of the Creed of Imam Ahmad Ibn Hanbal: A Study of Anthropomorphism in Early Islamic Discourse”. International Journal of Middle East Studies 34: 3 (2002): 441–453.
• Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Vol. 30. Ankara: TDV Yayınları, 2005.