Güç Dengesi Bağlamında Rusya’nın Azerbaycan-Ermenistan Çatışmasındaki Rolü

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 78 - 96, 06.12.2021

Yadigar Nagiyev

Öz

Bu araştırmanın temel amacı, Rusya’nın Azerbaycan – Ermenistan çatışmasındaki rolünü, güç dengesi kavramı, Rusya’nın Güney Kafkasya politikası, Rusya’nın Azerbaycan ve Ermenistan ilişkileri, tarihsel bulgular ve olaylar bağlamında açıklamaktır. Temelleri 1828-1829 yıllarında İran ve Osmanlı ile imzalanan Türkmençay ve Edirne antlaşması sonrası kendisine bölgesel destek kazanmak isteyen Rusya’nın Osmanlı ve İran bölgesinden Ermenileri Karabağ bölgesine iskanı ile başlayan Azerbaycan–Ermenistan çatışması, 1988 yılı Gorbaçov’un uyguladığı liberal politikalar, Karabağ Ermenilerinin bölgede yaşayan Azerbaycanlıları katletmesi, göçe tabi tutması ve fili Dağlık Karabağ Cumhuriyetini ilanı ile başlamıştır. Çatışmanın başladığı ilk günlerden Rusya, Güney Kafkasya politikası doğrultusunda Azerbaycan ve Ermenistan üzerinde çözülmesi zor güç dengesi sistemi oluşturmuştur. Bu sistem doğrultusunda, Güney Kafkasya bölgesinde kapasite dağılımında etkin kontrole sahip Rusya, Birinci ve İkinci Karabağ Savaşı sürecinde olduğu gibi taraflardan birinin güçlenmesi veya itaatsizliği durumunda bu tarafı diğeri ile dengelemekte ve bölgedeki kapasite dağılımını bozmak isteyen bölgesel ve küresel aktörleri 2008 Rusya–Gürcistan savaşı örneğinde olduğu gibi engellemektedir. 

Anahtar Kelimeler

Güç Dengesi Kavramı, Rusya, Azerbaycan, Ermenistan, Güney Kafkasya

Kaynakça

• Abay, G, E. (2020). Rusya Devlet Başkanı Putin: Çatışmalar Ermenistan toprağında yapılmıyor. Tam Erişim Tarihi: 07.10.2020. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi:
• https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/rusya-devlet-baskani-putin-catismalar-ermenistan-topraginda-yapilmiyor/1998449
• Abay, G, E. (2020). Rusya, Kasım 2020'den beri Ermenistan'a silah sevk ediyor. Tam Erişim Tarihi: 21.08.2020. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-kasim-2020den-beri-ermenistana-silah-sevk-ediyor/2341889
• Act of Independence of Georgia. (1918). Tam Erişim Tarihi: 26.05.1918. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: http://www.archivesportaleurope.net/ead-display/-/ead/pl/aicode/GE-00000002568/type/fa/id/GE_NAG-CHA_Independence/unitid/GE_NAG-CHA_Independance+-+1
• Agreementsestablishing the Commonwealth of IndependentStates, (1991). Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL(1994)054-e
• Aliyev, J. (2020). Armenia-Azerbaijanconflict: New horizonsafter 3 decades. Tam Erişim Tarihi: 28.10.2020. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/en/azerbaijan-front-line/armenia-azerbaijan-conflict-new-horizons-after-3-decades/2022245
• Amanoğlu, E. (2004). Bakü’de (Mart 1918) Ermenilerin Türettikleri Soykırım ve Edebiyattaki Yansımaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 20 (60), 675-686. DOI: 10.33419/aamd.702668
• Aras, İ. (2017). Avrupa Birliği’nin Dağlık Karabağ Sorunundaki Rolü. Avrasya Etüdleri, 51 (1), 95-122
• Arı, T. (2013). Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika. 10. Baskı, MKM Yayıncılık, Bursa,
• Arı, T. (2018). Uluslararası İlişkiler Teorileri. 9. Baskı, Aktüel 16 Basım Yayım Dağıtım Ltd.Şti, Bursa
• Askerov, A. (2019). Shadows of the April 2016 War: Armenia and AzerbaijanBack in a Deadlock?.Publication: Eurasia Daily Monitor Volume: 16 Issue: 45. Tam Yayım Tarihi: 01.04.2019. Erişim tarihi: 23.09.2021. Erişim adresi: https://jamestown.org/program/shadows-of-the-april-2016-war-armenia-and-azerbaijan-back-in-a-deadlock/ Aslanlı, A. (2017). AzerbaycanınBDTye Üyelik Sürecinde Temel Dinamikler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (3), 86-101.
• AzərbaycanRespublikasıQaçqınlarıvəMəcburiKöçkünlərinİşləriüzrəDövlətKomitəsi(2020). Tam Yayım Tarihi: 15.07.2020. Erişim Tarihi:24.09.2021. Erişim Adresi: http://idp.gov.az/az/news/1044
• AzərbaycanXalqCümhuriyyətiEnsiklopediyası II cild (2005), Lider nəşriyyat. Bakı. 174-177. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi:https://bakucity.preslib.az/az/page/cBJE2tj8O0
• Babayev, R. (2019). Azerbaycan`da Türkiye ve Rusya Algısı; Azerbaycan`ın Türkiye ve Rusya ile İlişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Balta, E. (2016). Rusya ve ABD: İki Güç, İki Rejim Tipi. Tam Erişim Tarihi: 26.10.2016. Erişim Tarihi. 24.09.2021. Erişim Adresi: https://birikimdergisi.com/haftalik/7988/rusya-ve-abd-iki-guc-iki-rejim-tipi
• Bayram, M. (2016). Ermenistan Dış Politikasında ReelpolitiklePsikopolitiğin Çatışması: Cumhurbaşkanlığı Dönemleri Bağlamında Bir Analiz. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (3), 69-77
• Beşikçi, S. Ö. (2016). Bağımsızlık Sonrası Dönemde Azerbaycan Dış Politikasındaki Stratejik Değişimler ve Yönelimler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16 (2), 0-0.
• Bora, S. I. (2017). Ermenistan-Rusya ilişkilerinin geleceği ne?. Tam Yayım Tarihi: 13.09.2017. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: http://www.agos.com.tr/tr/yazi/19307/ermenistan-rusya-iliskilerinin-gelecegi-ne
• Boris Yeltsin Presidental Library. The Treaty Of TurkmenchayBetweenRussia And Iran Signed. Tam Erişim Tarihi: 22.02.1828. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.prlib.ru/en/history/619048
• BP, The contract of the century – a nationalstrategyforsuccess. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.bp.com/en_az/azerbaijan/home/who-we-are/operationsprojects/acg2/the-contract-of-the-century---a-national-strategy-for-success.html
• Bransten, J. (1998). Armenia: President'sResignationLeads To PoliticalCrisis. Tam Erişim Tarihi: 04.02.1998. Erişim Tarihi: 23.09.2021. Erişim Adresi: https://www.rferl.org/a/1087897.html.
• CNN Türk. (2021). Son dakika... İlham Aliyev'den CNN TÜRK'e özel açıklamalar. Tam Erişim Tarihi: 14.08.2021. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.cnnturk.com/dunya/son-dakika-ilham-aliyevden-cnn-turke-ozel-aciklamalar
• CNN, (1999). Armenia's prime ministerkilled in parliamentshooting. Tam Erişim Tarihi: 27.10.1999. Erişim Tarihi: 23.09.2021. Erişim adresi: http://edition.cnn.com/WORLD/europe/9910/27/armenia.04/.
• Collective Security TreatyOrganisation. From the Treaty to the Organization. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://en.odkb-csto.org/25years/
• Demirel, E. (2019). Güç Dengesi Teorisi Perspektifinden Birleşmiş Milletler. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (2), 575-601. DOI: 10.33905/bseusbed.592734
• Dilaver, T. (2018). Batı ile Rusya Arasında Ermenistan’ın Reelpolitik Arayışı. Tam Erişim Tarihi: 03.08.2018. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://avim.org.tr/tr/Analiz/BATI-ILE-RUSYA-ARASINDA-ERMENISTAN-IN-REELPOLITIK-ARAYISI
• ElectionGuide. (2008). Republic Of ArmeniaElectionForPresident. Tam Erişim Tarihi: 19.02.2008. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.electionguide.org/elections/id/2067/
• ElectionGuide. (2018). Republicof ArmeniaElectionForArmenıanNational Assembly. Tam Erişim Tarihi: 09.12.2018. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.electionguide.org/elections/id/3132/
• Elekberli, F. (2021). Yukarı Karabağ Probleminin Tarihi, Felsefi, Siyasi ve İdeolojik Açıdan Değerlendirilmesi. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3 (3), 530-555. DOI: 10.33712/mana.839972
• Erkan, S. (2010). Savaş ve Barış Bağlamında XIX. Yüzyıl Uluslararası İlişkileri’nin Özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2010 (22), 93-115.
• Euronews. (2016). Dates and facts around Nagorno-Karabakh's 30-year long conflict. Tam ErişimTarihi: 05.04.2016. ErişimTarihi: 24.09.2021. ErişimAdresi: https://www.euronews.com/2016/04/05/key-dates-and-facts-to-understand-nagorno-karabakh-s-40-year-long-conflict
• Göksedef, E. (2020). Dağlık Karabağ: Ateşkes anlaşması sonrası Türkiye'nin rolü ne olacak, arka planda neler yaşandı?. Tam Erişim Tarihi: 10.08.2020. Erişim Tarihi:24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54873432
• Hasanoğlu, M, Memmedov, A ve Maharramov, B. (2021). İkinci Karabağ Savaşı Sonrası Azerbaycan-Türkiye İlişkileri. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3 (3), 522-529.
• Howe, G, M.Armenia. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.britannica.com/place/Armenia
• Howe, G, M.Armenia. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.britannica.com/place/Azerbaijan/Russian-suzerainty#ref44299 https://www.tarihiolaylar.com/tarihi-olaylar/viyana-kongresi-526
• Hürriyet. (2018). Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev kimdir?. Tam Erişim Tarihi: 19.10.2018. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/azerbaycan-cumhurbaskani-ilham-aliyev-kimdir-40991579
• Jones, S. TranscaucasianFederations. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.encyclopedia.com/history/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/transcaucasian-federations
• Karabakh.org, Karabakh During The 19th Century MassiveResettlement Of The Armenians To Karabakh And OtherRegions Of North Azerbaijan. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi:https://karabakh.org/karabakh-history/karabakh-during-the-xix-cc/massive-resettlement-of-the-armenians-to-karabakh-and-other-regions-of-north-azerbaijan/
• Karabayram, F. (2011). Güney Kafkasya Jeopolitiğinde Rusya Gerçeği. İQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Karimova, N. (2019). Rusya`nın Kafkasya Politikası ve Azerbaycan ile İlişkileri. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Keyik, M ve Erol, M. S. (2019). Realizme Göre Güç ve Güç Dengesi Kavramları. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 12-49.
• Kılavuz, İ. (2017). Dağlık Karabağ Müzakerelerinin Geleceği. Avrasya Etüdleri, 52 (2), 51-78
• KOCA, M. (2019). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde ABD ve Rusya’nın Güney Kafkasya Politikaları. Anadolu Strateji Dergisi, 1 (1), 15-36
• Koç, H. ve Tarcan, B. H. (2020). 19. Yüzyıldan Günümüze Ermenistan-Azerbaycan İlişkileri. Uluslararası Bankacılık Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 87-116.
• Markedonov, S. (2018). WillAzerbaijanJoin the “Eurasian NATO”?. Tam Erişim Tarihi: 28.08.2018. Erişim Adresi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://carnegiemoscow.org/commentary/77116
• Memmedov, E, (2016). 1993-cü il, 3 oktyabr: Ulu öndərHeydərƏliyevinPrezidentseçilməsiiləAzərbaycantarixinin yeni mərhələsi başlandı. Tam Erişim Tarihi: 03.10.2016. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://azertag.az/xeber/1993_cu_il_3_oktyabr_Ulu_onder_Heyder_Aliyevin_Prezident_sechilmesi_ile_Azerbaycan_tarixinin_yeni_merhelesi_baslandi-997953
• Morgenthau, H. (2011). Politics The Balance of Power.
• Mustafa, N. (2014). Ermenilerin 1905-1906 Yıllarında Güney Kafkasya’da Yaptıkları Katliamlar / MassacresPerpetratedByArmenıanArmedGroupsIn South CaucasusIn 1905-1906. Atatürk Dergisi, 3 (1).
• Mustafayev, B. (2013) Karabağ’ın İşgal Süreci ve Bölgede Yaşanan Son Olaylar Çerçevesinde Çözüm Arayışları, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0 (49), 281-294
• Nagiyev, Y. (2021). Rusya’nın Azerbaycan-Ermenistan Merkezli Güç Dengesi Politikası. Tam Erişim Tarihi: 28.08.2021. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://ulesam.org/rusyanin-azerbaycan-ermenistan-merkezli-guc-dengesi-politikasi.html
• Oğuzlu, T. (2019). Güçler Dengesi. Güvenlik Yazıları, Kadir Has Üniversitesi.
• Öğütçü, B ve Yılmaz, M. (2021). Dağlık Karabağ Sorunu'nda Uluslararası Arabuluculuk. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Karabağ Özel Sayısı, 162-191
• Özçelik, İ. (2017) Karabağ’daki Hocalı Soykırımının Tarihi Arka Planı. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Kafkasya Özel Sayısı, 417-456.
• Rehimov. R. (2021). Dağlık Karabağ'da Türk-Rus Ortak Gözlem Merkezi faaliyetini sürdürüyor. Tam Erişim Tarihi: 05.02.2021. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/daglik-karabagda-turk-rus-ortak-gozlem-merkezi-faaliyetini-surduruyor/2135267
• Ruseckas, L. (1999) Dagestan, Pipelines, and Russian Policytoward the South Caucasus: An Experiment in CooperationFails. Tam Erişim Tarihi: 11.11.1999. Erişim Tarihi: 23.09.2021. Erişim adresi: https://eurasianet.org/dagestan-pipelines-and-russian-policy-toward-the-south-caucasus-an-experiment-in-cooperation-fails.
• Sönmezoğlu, F. (2015). Uluslararası İlişkilere Giriş, DR Yayınları, İstanbul
• Sputniknews. (2021). Rusya: Türkiye-Ermenistanilişkilerininiyileşmesineyardımcıolmayahazırız. Tam Erişim Tarihi: 03.09.2021. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/20210903/rusya-turkiye-ermenistan-iliskilerinin-iyilesmesine-yardimci-olmaya-haziriz-1048563823.html
• Tarcan, B. H. (2021). Ermeni Terör Örgütlerinin Güney Kafkasya’da Gerçekleştirdikleri Faaliyetler: 1905-1906. Ermeni Araştırmaları, (68), 129-158.
• Tellal, E. (2014). Güney Kafkasya Devletlerinin Dış Politikaları. Mülkiye Dergisi, 24 (225), 85-109
• TRTHaber. (2021). Rusya'dan Ermenistan'a silah sevki. Tam Erişim Tarihi: 21.08.2021. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/dunya/rusyadan-ermenistana-silah-sevki-603264.html
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://sozluk.gov.tr/
• Unitet Nations Peachemaker, Bishkek Protocol. Tam Erişim Tarihi: 05.05.1994. Erişim Tarihi: 24.09.2021. Erişim Adresi: https://peacemaker.un.org/armeniaazerbaijan-bishkekprotocol94
• Üste, A. (2018). Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Avrupa’da Güç Dengesi ve Hitler’in Güç Dengesi Politikası. Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 3 (1), 68-82.
• Vestifm, (2010).Армениявыслушалароссийскуюоценкукарабахскоговопроса. Tam Erişim Tarihi: 20.08.2010 Erişim Tarihi: 24.09.2021 Erişim Adresi: https://www.vesti.ru/article/2036475
• Waal, T. (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York UniversityPress. ISBN 9780814719459
• Yılmaz, R. (2010). Azerbaycan Dış Siyasetinde Bağımsızlık Sonrası Yıllar ve Karabağ Problemi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 69-93