ADİL YARGILANMA HAKKI BAKIMINDAN KADINLARIN ADALETE ERİŞİMİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 78 - 94, 27.12.2023

Destina Berfin Sever

Öz

İnsan haklarından beslenen, temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınmasına hizmet eden adil yargılanma hakkı hukukun üstünlüğü ilkesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Adil yargılanma hakkının gerçekleşmesi bakımından eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı ise adaletli bir hukuk düzeninin varlığı için son derece önemli iki kavramdır. Hukuk düzeninin tüm bireyler için adil olana hizmet etmesi eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağının özümsenmesiyle mümkün olacaktır. Zira adil yargılanma hakkının bir gereği de adalete erişimin her birey için mümkün kılınabilir olmasıdır. Adalete erişim kavramı toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinden incelendiğinde ise uygulamada ve hukuk normlarında kadınların adalete erişimini engelleyen birden çok dikkat çekici husus göze çarpmaktadır. Bu sebeple toplumsal cinsiyet eşitliği ve adalete erişim kavramları ilişki içindedir. Zira adalete, adil olana erişim sürecinin başından sonuna dek toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden kaynaklanan sorunlar gözlemlenmektedir. Süreç içerisinde hukuk uygulayıcılarının ve toplumun yerleşik bakış açısı adalete erişim konusunda kadınların adil yargılanma hakkını da etkileyen ayrımcılığı derinleştirmekte ve adaletin gerçek anlamda sağlanmasını engelleyebilmektedir. Bu sebeple, kadınların adalete erişimini kolaylaştırmaya yönelik yapılacak çalışmalar toplumsal cinsiyet eşitliği algısının güçlenmesine ve adil bir hukuk sisteminin oluşturulmasına yönelik önemli adımlar olacaktır. Adalete erişim konusunda toplumsal cinsiyet temelli adaletsizliklerin giderilmesi daha kapsayıcı bir hukuk düzeni oluşturulmasına katkı sağlayacaktır. Toplumsal adaletin sağlanabilmesi toplumsal cinsiyet eşitliği ve adalete erişim ilişkisi konusundaki farkındalığın artması ile mümkün olacaktır. Zira kadınların adalete etkili erişiminin güvence altına alınması adil yargılanma hakkının temel gerekliliklerinden biridir. Toplumda var olan tüm bireyler için adil yargılanma hakkının gereğinin sağlanması kapsayıcı bir hukuk düzeni ile mümkün olacaktır. Bu çalışma, adil yargılanma hakkı bakımından kadınların adalete erişimini incelemeyi amaçlamaktadır. Kadınların adalete erişiminde bulunan engellerin ve karşılaşılan zorlukların giderilmesi adına bir bakış açısı sunmak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Adil Yargılanma Hakkı, Eşitlik İlkesi, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Kadınların Adalete Erişimi

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı. (2015). Hukuk Sözlüğü.
• Alkan, A. (2005). Yerel Yönetimler ve Cinsiyet: Kadınların Kentte Görünmez Varlığı. Ankara: Dipnot.
• Avrupa Konseyi. (1996). Avrupa Sosyal Şartı: https://www.anayasa.gov.tr/media/3680/avrupasosyalsarti.pdf adresinden alındı
• Avrupa Konseyi. (2005). İnsan Ticaretine Karşı Eylem Sözleşmesi: https://rm.coe.int/1680492857 adresinden alındı
• Avrupa Konseyi. (2011). Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi. https://rm.coe.int/1680462545 adresinden alındı
• Avrupa Konseyi. (2021). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi: https://www.echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf adresinden alındı
• Bakım, S. (2016). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesı̇ (Aı̇ hm) Kararları Çerçevesı̇ nde Cı̇nsı̇yet Ayrımcılığı. Marmara Ünı̇versı̇tesı̇ Hukuk Fakültesı̇ Hukuk Araştırmaları Dergı̇sı̇ Cevdet Yavuz’a Armağan, s. 3191-3218.
• Bakırcı, K. (2012). Uluslararası Hukuk, AB ve ABD Hukuku İle Karşılaştırmalı Çalışma Yaşamında Kadın Erkek Eşitliği Arayışı: Cinsiyet Ayrımcılığı Yasağı ve Türkiye. Ankara: Seçkin.
• Bedner, A., & Vel, J. (2010). An Analytical Framework for Empirical Research on Access to Justice. Law, Social Justice & Global Development An Electronic Law Journal.
• Birleşmiş Milletler. (1981). Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi. https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/08/03/KadinlaraKarsiAyrimciliginOnlenmesiSozlesmesi.pdf adresinden alındı
• CEDAW Commission. (2011). Access to Justice – Concept Note for Half Day General Discussion:https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/HRBodies/CEDAW/AccesstoJustice/ConceptNoteAccessToJustice.pdf adresinden alındı
• CEDAW Commission. (2015). General Recommendation No: 33, On Women’s Access to Justice:https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/1661/CEDAW_C_GC_33_7767_E.pdf?se quence=1&isAllowed=y adresinden alındı
• CEİD. (2021). Türkiye’de Katılımcı Demokrasinin Güçlendirilmesi: Toplumsal CinsiyetEşitliğinin İzlenmesi Projesi Faz II, “Adalete Erişimde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Haritalama ve İzleme Çalışması. https://www.stgm.org.tr/sites/default/files/2021-09/adaleteerisim-book-web-1.pdf adresinden alındı
• Choudhry, S. (2018). Women’s Access to Justice: A Guide for Legal Practitioners:https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/1652/FACTSHEET%20WOMENS%20ACCESS%20TO%20JUSTICE%20.pdf?sequence=1&isAllowed=y adresinden alındı
• Council of Europe. (2018). Gender Equality Strategy 2018-2023: https://rm.coe.int/ge-strategy- 2018-2023/1680791246 adresinden alındı
• Çayan, G. (2016). Adil Yargılanma Hakkı. İstanbul: Legal.
• Douglas, S. (2007). Gender Equality and Justice Programming: Equitable Access to JusticeFor Women. UNDP.
• Doğru, O., & Nalbant, A. (2013). nsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar 2.Cilt. İstanbul: Legal.
• European Commission CEPEJ. (2020). European Commission for the Efficiency of Justice:https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/1654/CEPEJ%282019%295Final%20Glossaire%20EN%20version%2010%20decembre%20AS.pdfsequence=1&iAllowed=y adresinden alındı
• Evik, V. S. (2004). Ceza ve Ceza Hukuku Yargılaması Bağlamında Adil Yargılanma Hakkı. K.İçel içinde, Adil Yargılanma Hakkı ve Ceza Hukuku. Ankara: Seçkin.
• Gözler, K. (2021). Türk Anayasa Hukuku Dersleri Güncellenmiş 26. Baskı. Bursa: Ekin.
• Güriz, A. (2001). Adalet Kavramı. Ankara: Türk Felsefe Kurumu Derneği.
• GSDRC. (2014). Legal Framework For Women’s and Access to Justice: https://gsdrc.org/wp-content/uploads/2015/07/gender.pdf adresinden alındı
• Hatıpoğlu, D. (2015). Kadınların Adalete Erişimi. Ankara Barosu Dergisi(4).
• İnceoğlu, S. (2006). Türk Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı. Çalışma ve Toplum Dergisi, 4(11), s. 45-62.
• Kalabalık, H. (2013). İnsan Hakları Hukuku. Ankara: Seçkin.
• Mossman, M. J. (1991). Shoulder to Shoulder: Gender and Access to Justice. Windsor Yearbook of Access to Justice 10, s. 351-363.
• Özekes, M. (2005). Oyun Teorisi-Hukuk Uygulaması ve Adil Yargılanma Hakkı. Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arşivi, 14. Kitap, İstanbul Barosu Yayınları.
• Özdemir, İ. (2020). Adil Yargılanma Hakkı Çerçevesinde Yargı Bağımsızlığı. İstanbul.
• Reisoğlu, S. (2001). Uluslararası Boyutlarıyla İnsan Hakları. İstanbul: Beta.
• Sencer, R. F. (2013). Adil Yargılanma Hakkı. İzmir Barosu Dergisi(2), 108-173.Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf adresinden alındı
• UN Toolkit. (2018). A Practitioner’s Toolkit on Women’s Access to Justice Programming. https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/1263/wa2j-introductionen.pdf?sequence=1&isAllowed=y adresinden alındı
• UNWOMEN. (2011). Progress of the World’s Women: In Pursuit of Justice:https://www.unwomen.org/sites/default/files/Headquarters/Attachments/Sections/Library/Publications/2011/ProgressOfTheWorldsWomen-2011-en.pdf adresinden alındı