Examination of The Administration Processes of Private Schools within The Framework of Resource Dependence Theory

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 215 - 244, 30.12.2024

Asiye Aksulu Köse , Ferudun Sezgin

Öz

The reasons why private schools in the Turkish education system are preferred by parents, in other words, parental expectations and selectivity, force private schools to provide quality education and training services by using their resources effectively in order to survive in a competitive environment. Since they are institutions that provide education and training services for a certain fee, private schools need to benefit from fields such as business administration and economics as well as educational administration in the process of providing quality education and training services. In this context, the purpose of this study is to examine and evaluate private schools, which constitute the competitive environment in education, within the framework of resource dependency theory, which is related to the fields of business and economics. The research is a review and initially, information and explanations on resource dependency theory are presented, and then private schools are analyzed within the framework of resource dependency theory. In line with these examinations, evaluations were made on the processes and difficulties of private schools in obtaining the resources they need from their environment, their dependence on their environment and their strategies for managing these dependencies. The strategic resources that private schools need to survive and sustain their existence are divided into tangible and intangible resources; tangible resources include physical, material and financial resources, while intangible resources include human resources, qualified education and training, power and reputation. The most important strategic resources for private schools are tuition fees, human resources, power and reputation. These four resources have a cycle within themselves and it is seen that the power and reputation obtained as a result of the qualified education and training service provided by qualified human resources and the increase in the preference rate of the school as a result of this reputation enable the tuition fee, which is the most important financial resource, to be obtained more easily. In the study, it can be concluded that private schools mostly use political action strategies such as vertical mergers, reputation management, cooptation, board of directors, joint ventures and collaborations as strategies to manage and reduce resource dependency. In addition to the idea that the study will contribute to the knowledge in the field of educational administration in terms of resource dependence theory, it is thought that it will be useful in terms of presenting different opinions and suggestions to both private school founders and administrators and legislators by approaching the management and operation of private schools from a different perspective.

Anahtar Kelimeler

Resource dependence, Private schools, School management, Education administration.

Kaynak Bağımlılığı Kuramı Çerçevesinde Özel Okulların Yönetsel Süreçlerinin İncelenmesi

Öz

Türk eğitim sistemi içinde bulunan özel okulların veliler tarafından tercih edilme nedenleri, bir başka deyişle veli beklentileri ve seçiciliği, özel okulları rekabet ortamında varlıklarını devam ettirebilmek için kaynaklarını etkili bir şekilde kullanarak kaliteli bir eğitim-öğretim hizmeti sunmak durumunda bırakmaktadır. Belirli bir ücret karşılığında eğitim-öğretim hizmeti veren kurumlar olmaları sebebiyle, özel okulların nitelikli bir eğitim-öğretim hizmeti sunma sürecinde eğitim yönetiminin yanı sıra işletmecilik ve ekonomi gibi alanlardan da faydalanma ihtiyacı ve zorunluluğu doğmaktadır. Bu bağlamda, eğitimdeki rekabetçi ortamı oluşturan özel okulların, işletme ve ekonomi alanları ile ilişkili olan kaynak bağımlılığı kuramı çerçevesinde incelenmesi ve değerlendirilmesi bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Araştırma derleme niteliğinde olup öncelikle kaynak bağımlılığı kuramına ilişkin bilgi ve açıklamalar sunulmuş, ardından özel okullar kaynak bağımlılığı kuramı çerçevesinde incelenmiştir. Söz konusu incelemeler doğrultusunda, özel okulların çevrelerinden ihtiyaç duyduğu kaynakları elde etme süreç ve zorlukları, çevrelerine olan bağımlılıkları ve bu bağımlılıkları yönetebilme stratejileri üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Özel okulların var olabilmek ve varlıklarını devam ettirebilmek için ihtiyaç duydukları stratejik kaynaklar, maddi ve maddi olmayan (soyut) kaynaklar olarak ayrışmakta olup maddi kaynaklar olarak fiziki, materyal ve finansal kaynaklar, soyut kaynaklar olarak ise insan kaynağı, nitelikli eğitim-öğretim, güç ve itibar olarak sıralanmaktadır. Özel okullar için en önemli stratejik kaynakların eğitim-öğretim ücreti, insan kaynağı, güç ve itibar olduğu görülmektedir. Bu dört kaynak kendileri içinde bir döngüye sahip olup nitelikli insan kaynağı ile sağlanan nitelikli eğitim-öğretim hizmeti sonucu elde edilen güç ve itibar ve bu itibar sonucu okulun tercih edilme oranının yükselmesi ile en önemli finansal kaynak olan eğitim-öğretim ücretinin daha kolay elde edilebilmesini sağladığı görülmektedir. Çalışmada özel okulların kaynak bağımlılığı yönetme ve azaltma stratejilerinden en çok dikey birleşme, itibar yönetimi, kooptasyon, yönetim kurulu, ortak girişim ve iş birlikleri aracılığıyla politik eylem stratejilerini kullandıkları sonucuna varılabilir. Çalışmanın, eğitim yönetimi alanı bilgi birikimine kaynak bağımlılığı kuramı özelinde katkı sağlayacağı düşüncesinin yanı sıra özel okulların yönetim ve işletimine farklı bir perspektiften yaklaşarak hem özel okul kurucu ve yöneticilerine hem de yasa koyuculara farklı görüş ve öneriler sunulması hususunda yararlı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kaynak bağımlılığı, Özel okullar, Okul işletmeciliği, Eğitim yönetimi

Kaynakça

• Aharoni, V., Maimon, Z., & Segev, E. (1981). Interrelationships between environmental dependencies: A basis for tradeoffs to increase autonomy. Strategic Management Journal, 2, 197-208.
• Akdoğan, A. (1995). Özel okullarda eğitici personel seçimi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aktan, C. C. (2007). Yükseköğretimde değişim: Global trendler ve yeni paradigmalar. Yaşar Üniversitesi.
• Altay, G. (2019). Eğitim ve ekonomik büyüme ilişkisinin analizi: Türkiye’deki özel okullar örneği. Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir. Tez Ref. No: 574844.
• Ardakoç, İ., & Karataş, İ. H. (2020). Veli ve sosyal çevre. İ. H. Karataş & E. Dede, (Ed.), Eğitim kurumları işletmeciliği içinde (s. 315-329). Nobel.
• Arslan, M. L. (2020). İmaj ve algı yönetimi. İ. H. Karataş & E. Dede (Ed.), Eğitim kurumları işletmeciliği içinde (s.331-345). Nobel.
• Bağcı, Z. Ç., & Gizir, S. (2022). Özel okul velilerinin okuldan beklentilerinin incelenmesi. D. B. Çevik Kılıç, K. Baş ve M. Ş. Akgül (Ed.), Eğitimde Araştırma ve Değerlendirmeler içinde (s. 121-151). Gece Kitaplığı.
• Baransel, S. (2020). Özel okullar arasında öğretmen hareketliliği. Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Tez Ref. No: 629031.
• Barney, J. B. (1991). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of Management, 17(1), 99- 120.
• Boyd, B. K., Bergh, D. D., & Ketchen Jr. D. J. (2010). Reconsidering the reputation-performance relationship: A resource-based view. Journal of Management, 36(3), 588-609.
• Bozkurt, E., Bayar, A., & Üstün, A. (2018). Okul yöneticilerinin okul çevre ilişkileri ile ilgili sorunları ve çözüm önerileri. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 2561-2574.
• Bozyiğit, S. (2017). Özel okulların eğitim hizmetlerine ilişkin veli beklentisi ve algısı: Nitel bir araştırma. International Congress on Politic, Economic and Social Studies, 2, 521-543.
• Bümen, H. (2017). Eğitim hizmetleri pazarlaması. Ekin Yayıncılık. Cook, J. (1992). When 2 plus 2 equals 5. Forbes, 33(15), 128-129.
• Çalışkan, N., & Ayık, A. (2015). Okul aile birliği ve velilerle iletişim. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 69-82.
• Çelikten, S. B. (2010). Özel okul velilerinin okul tercihlerini etkileyen faktörler. Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Tez Ref. No: 262380.
• Davies, G., & Chun, R. (2002). Relations between internal and external dimensions. Corporate Reputation Review, 5(2/3), 143-159.
• Delke, V. F. (2015) The resource dependence theory: Assessment and evaluation as a contributing theory for supply management. Bachelor Thesis. University of Twente, the Netherlands.
• Demirli, Y. (2015). Türk vergi sisteminde özel okulların vergilendirilmesi ve teşviki. Yetkin.
• Dess, G. G., & Beard, D. W. (1984). Dimensions of organizational task environments. Administrative Science Quarterly, 29, 52-73.
• Droll, S. E. (2013). Resource dependency theory and inclusion of foreign nationals on the board of directors of publicly traded Chilean companies: A Multi-case study. Doctoral Dissertation. Georgia State University, USA.
• Dülger, G., & Acar, O. K. (2017). Özel okullarda kurumsal itibar algısı: Okul paydaşları üzerinde bir araştırma ve model önerisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(22), 259-277.
• Ekşi, H., & Kaya, M. (2013). Okul merkezli yönetim sistemine ilişkin öğretmen görüşleri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 33, 45-60.
• Emerson, R. M. (1962). Power-dependence relations. American Sociological Review, 27(1), 31-41. Eren, E. (2008). Yönetim ve organizasyon: Çağdaş ve küresel yaklaşımlar. Beta Basım.
• Ereş, F. (2018). Sosyal bilimlerde kuramlar. Pegem.
• Ezer, N. (2015). Kaynak bağımlılığı teorisi: Türk bankacılığında sistem, performans ve kaynak olarak insan (2002- 2013). Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Tez Ref. No: 391170.
• Fayganoğlu, P. (2019). Kaynak bağımlılığı ve sosyal ağ kuramları bağlamında Türkiye’deki şirketlerin yönetim kurulu üyeliklerindeki çeşitlenme. Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, 29(2), 247-266.
• Fombrun, C. J. (1996). Reputation: Realizing value from the corporate image. Boston: Harvard Business
• School. Fowles, J. (2014). Funding and focus: Resource dependence in public higher education. Research in Higher Education, 55, 272-287.
• Gamson, W. A. (1966). Reputation and resources in community politics. American Journal of Sociology, 72(2), 121-131.
• Gümüş, S., & Gergin, İ. (2013). Eğitim hizmetlerinin pazarlanmasında eğitimcilerin toplam kalite yönetimine etkisi. Hiperlink.
• Gürşimşek, I., Kefi, S., & Girgin, G. (2007). Okulöncesi eğitime babaların katılım düzeyi ile ilişkili değişkenlerin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 181-191.
• Hanson, E. M. (2003). Educational administration and organizational behavior. Boston: Pearson.
• https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5580&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 sayfasından 19 Eylül 2022 tarihinde erişilmiştir.
• Hüseyniklioğlu, A. O. (2009). Kaynak bağımlılığının savaşlar üzerindeki etkisi: 2. Dünya savaşı sonrasındaki savaşların yönetimi üzerine bir araştırma. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. Tez Ref. No: 228902.
• İzdaş, H. (2018). Kaynak bağımlılığını azaltma stratejilerinin sürdürülebilir rekabet üstünlüğüne etkisi üzerine bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(2), 312-334.
• Jaeger, A. J., & Thornton, C. H. (2005). Moving toward the market and away from public service? Effects of resource dependency and academic capitalism. Journal of Higher Education Outreach and Engagement, 10(3), 53-67.
• Jones, R.G. (2017). Örgüt kuramı, örgüt tasarımı ve örgütsel değişim. (A. A. Gülova, L. O. Ataç & D. Dirik, Çev.). Ankara: Gazi.
• Karahan, K. (2006). Hizmet pazarlaması. Beta.
• Kelgökmen İliç, D. (2012). Örgütlerarası ilişkilerde güç ve kaynak bağımlılığının yarattığı etkiler ve örgütler arası etkileşim. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Tez Ref. No: 302856
• Kırmızı, R. (2014). Özel liselerin Türk eğitim sistemindeki yerinin iktisadi ve mali açıdan değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın. Tez Ref. No: 366582.
• Memduhoğlu ve K. Yılmaz (Ed.), Türk eğitim sistemi ve okul yönetimi içinde (s. 1-23). Ankara: Pegem.
• Memduhoğlu, H. B. (2008). Türk eğitim sisteminin genel yapısı (Amaçlar, temel ilkeler ve okul sistemi). H. B.
• Meydan, C. H. (2020). Kaynak bağımlılığı kuramı. H. C. Sözen ve H. N. Basım (Der.), Örgüt kuramları içinde (s. 179- 204). Beta.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2018). 2023 Eğitim Vizyonu. https://tegm.meb.gov.tr/www/2023-vizyonu/icerik/23 sayfasından 15 Kasım 2022 tarihinde erişilmiştir.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2021). 2021 MEB Bütçe Raporu. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/ 2020_12/30125920_2021 _BUTCE_SUNUYU.pdf sayfasından 10 Aralık 2022 tarihinde erişilmiştir.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2019). 2019-2023 Stratejik Plan. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_12/31105532_Milli_EYitim_BakanlYYY_2019- 2023_Stratejik_PlanY 31.12.pdf sayfasından 15 Kasım 2022 tarihinde erişilmiştir.
• Neely, S. R. (2015). No child left behind and administrative costs: A resource dependence study of local school districts. Education Policy Analysis Archives, 23(26), 1-25.
• Odriozola, M. D., Martín, A., & Luna, L. (2015). The relationship between labour social responsibility practices and reputation. International Journal of Manpower, 36(2), 236-251.
• Organisation for Economic Co-operation and Development. (2018). School resources review. Retrieved from www.oecd.org/education/schoolresourcesreview.htm.
• Özel Öğretim Derneği, (2020). Türkiye özel okullar araştırması. https://www.calameo.com/books/ 005935047ad1bd7b2ebba sayfasından 14 Nisan 2022 tarihinden erişilmiştir.
• Özel Öğretim Kurumları Kanunu (Ek madde 1). (2014). T.C. Resmî Gazete, 26434, 01 Mart 2014. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5580&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 sayfasından 22 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Özel Öğretim Kurumları Kanunu. (2019). Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (7180). T.C. Resmî Gazete, 30822, 27 Haziran 2019. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5580&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 sayfasından 22 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Özel Öğretim Kurumları Kanunu. (2007). T.C. Resmî Gazete, 26434, 08 Şubat 2007.
• Özkoç, A. G. (2009). Kaynak bağımlılığının yönetilmesinde örgütsel ideolojinin stratejik rolü: Otel işletmelerine yönelik bir model önerisi. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Tez Ref. No: 253287.
• Öztürk, M. (2017). Kaynak bağımlılığı kuramı çerçevesinde örgüt içi güç ilişkileri ve sosyal ağlar: Gıda sektöründe bir araştırma. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Tez Ref. No: 492165.
• Öztürk, O. (2019). Firmalar için stratejik bir seçenek olarak bağımlılık: kaynak bağımlılığı kuramına bir katkı. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü, Sakarya. Tez Ref. No: 554516.
• Pfeffer, J., & Salancik, G. R. (2003). The external control of organizations: A resource dependence perspective. New York: Harper & Row.
• Pulat, A. (2019). İlkokul velilerinin özel okul tercihlerine etki eden faktörlerin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Tez Ref. No: 544841.
• Sağbaş, M., & Aygün, S. (2021). Kaynak bağımlılığı kuramı ve stratejik yönetimdeki yeri. İçinde Sosyal bilimlerde akademik çalışmalar 2. (475-500). Duvar.
• Sayılar, Y. (2013) Örgüt kuramı: Kaynak bağımlılığı kuramı. D. Taşçı ve E. Erdemir (Ed.), Anadolu Üniversitesi.
• Seo, J. W. (2011). Resource dependence patterns and organizational performance in nonprofit organizations. (Dissertation), Arizona State University, USA.
• Spear, R. (2000). The co-operative advantage. Annuals of Public and Cooperative Economics, (71), 507-523.
• Şener, M. (2018). Özel okullarda işletmecilik alanında yaşanan problemler ve çözüm önerileri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Tez Ref. No: 541461.
• Terzioğlu, O. (2022). Kaynak bağımlılığı ile tedarikçi performansı arasındaki ilişkide sosyal sermayenin aracılık etkisi: Eskişehir Organize Sanayi Bölgesindeki KOBİ’lerde bir araştırma. Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Tez Ref. No: 720043.
• Tuzcuoğlu, N. (2007). Türk milli eğitiminde okul ve okulu destekleyen sistemler. İçinde A. Oktay (Ed.), Eğitim bilimine giriş. (s. 142-169). Pegem.
• Tüm Özel Kurumları Derneği, (2024). https://www.toder.org/m-3-kurumsal/a-10-tuzuk sayfasından 15 Ağustos 2024 tarihinde erişilmiştir.
• Tümer, A. B. (2011). Örgütsel çevre-stratejiler bağlamında kaynak bağımlılığı ve kaynak temelli teorilere yönelik alan araştırması. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tümtürk, S., & Deniz, L. (2022). Yabancı bir özel okuldaki Türk ve yabancı öğretmenlerin okullarının örgütsel itibar yönetimine ilişkin algıları. International Journal of Educational Spectrum (IJES), 4(2), 1-18.
• Türkiye Özel Okullar Derneği, (2024). https://www.tozok.org.tr/dernek-tuzugu sayfasından 11 Temmuz 2024 tarihinde erişilmiştir.
• Uçak, H. (2020). Kaynak bağımlılığı düzeyinin rekabet stratejileri üzerindeki etkisi: Algılanan çevresel belirsizliğin düzenleyici rolü. Doktora Tezi, Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir. Tez Ref. No: 650623.
• Uygun, S. (2003). Türkiye’de dünden bugüne özel okullara bir bakış (Gelişim ve etkileri). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36(1-2), 107-120.
• Yolsal, M. (2015). Kaynak bağımlılığı kuramı. Araştırma Önerisi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Zeybekoğlu, A. (2007). Pazarlama ve özel okullar: Okul müdürlerinin hedef pazarlamadaki rolü. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 173-186.