A Narrative in Verse: Hikâye-i Mikdâd in the Context of the Linguistic Characteristics of 15th-16th Century Turkish

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 238 - 269, 30.11.2025

Rabia Şenay Şişman

https://doi.org/10.62605/ufb.1689298

Öz

Following a transformation in the belief system, encounters with new cultural environments led to the emergence of new literary genres. Among these, narratives centered on Mikdâd and Miyâse—marked by legendary-miraculous themes and lyrical-epic qualities have been seen as akin to epics. These stories were cherished and passed down through generations both in oral tradition and in prose-verse, translated or original texts.
This study examines a verse-form manuscript of the Mikdâd–Miyâse story as an example of 15th–16th century Turkish language usage. The incomplete manuscript consists of 386 rhymed couplets written in the mesnevi form and is cataloged as Manzûm Hikâye-i Mikdâd in the “Kastamonu Public Library.” With characters composed of war-skilled heroes and an action-driven plot featuring combat descriptions reminiscent of gazânâme literature, the central motif of the narrative is love.
The study highlights typical linguistic features of Old Anatolian Turkish and provides a Latin-script transliteration of the verse text. To contribute to research on folk narratives, the work focuses on spelling variations of recurring words, unconventional forms observed in loanwords, and archaic linguistic usages.
In terms of loanwords, the text’s representation of the Old Anatolian Turkish period, with its pure language features and role as a precursor to modern Turkish, is among the main factors that make this manuscript valuable. The effective portrayal of concepts such as love, heroism, bravery, justice, and righteousness within the plot, along with a compelling narrative that fosters emotional interaction between storyteller and audience, renders the work a valuable source with interdisciplinary relevance to fields such as language, literature, history, family studies, education, and politics.

Anahtar Kelimeler

Mikdâd and Miyâse , narrative in verse , mesnevi , Old Anatolian Turkish period , Turkish language

Bir Manzum Anlatı: 15-16 Yüzyıl Türkçesi Dil Özellikleri Bağlamında Hikâye-i Mikdâd

Öz

Değişen inanç sistemi sonrası tanışılan yeni kültür muhitleri bünyesinde yeni edebî türlerle karşılaşılmıştır. Bunlardan biri olan Mikdâd ile Miyâse konulu anlatılar menkabevî-mucizevî temalı lirik-epik vasıflarıyla destanlara yakın bulunmuş; hem sözlü gelenekte hem mensur-manzum, tercüme-telif metinlerle nesilden nesile sevilerek aktarılmıştır.
Yazıda Mikdâd-Miyâse hikâyesinin manzum biçimli bir nüshası 15-16. yüzyıl dil kullanımlarını örneklendirmek maksadıyla incelenmiştir. Eksik olan eser, mesnevi düzeninde sıralı 386 beyittir ve “Kastamonu Halk Kütüphanesi”nde Manzûm Hikâye-i Mikdâd adıyla kayıtlıdır. Savaş ustası kahramanlardan oluşan kişileri, dövüş betimlemeli heyecanlı olay örgüsüyle gazânâmeyi andıran hikâyede temel motif aşktır. Eski Anadolu Türkçesi dil özellikleriyle ilgili tipik kullanımlara dikkat çekilen çalışmada manzum metin çeviri yazı yöntemiyle Lâtinize edilmiş; halk hikâyesi konulu araştırmalara katkı sunmak düşüncesiyle aynı kelimelerde tekrar eden ayrı yazımlar, ödünçlemelerde saptanan alışılmış dışı biçimler, arkaik dil kullanımları gibi saptanmış farklılıklar üzerinde durulmuştur.
Ödünçlemeler yönüyle EAT döneminin temiz dil özellikli olması ve yeni Türk dilinin hazırlayıcılarından sayılması, dil tanıklıklarıyla yüklü önemli veriler içeren ürünü değerli kılan niteliklerin başlıcalarıdır. Aşk, kahramanlık, yiğitlik, hak, adalet gibi kavramların olay örgüsü içinde başarılı işlenişi; anlatı-dinleyen arası duygu alışverişini etkin kılan ve muhatabı içine çeken hikâye kurgusuyla eser başta dil, edebiyat, tarih olmak üzere toplumla ilişkili aile, eğitim, siyaset gibi disiplinlere katkı sağlayıcı donanımlara sahip kıymetli bir kaynaktır.

Anahtar Kelimeler

Mikdâd ile Miyâse , manzum hikâye , mesnevi , EAT dönemi , Türk dili

Kaynakça

• Ayverdi, İ. (2005). Esir Maddesi, Siyer Maddesi. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. (1-3), 875, 2815, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Büyük, Ü. (2014). Şiir ile Hikâyenin Kesiştiği Ortak Noktada -Tanzimat’tan Cumhuriyet’e- Manzum Hikâye. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli. Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: At The University Press.
• Daşdemir, Ö. (2021). Mikdat ile Miyase ve Mikdat’ın Talkan Cengi Hikâyeleri. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erkan, M. (2009). Sîretü’n-Nebî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (37), 269-270, İstanbul.
• Elçin, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Emre, A. C. (1946). Türkçede Bulanık e (ė) Fonemi. Türk Dili-Belleten, 3, 6-7, 487-497.
• Fayda, M, (2009). Siyer ve Megâzî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (37), 319-324, İstanbul.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2008). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 2: (ç > ş Değişmesi). Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 3/3, 378-387.
• Kaşgarlı Mahmud. (2023). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk Dilinin İlk Sözlüğü Türkçesi Mustafa S. Kaçalin, Haz. Mehmet Ölmez. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Karasu, M. (2007). Antakya’dan Derlenmiş Bir Halk Hikayesi: Mikdat ile Miyase (2006), s. 269-275. KIBATEK XIII. Edebiyat Sempozyumu (13-19 Kasım Adana-Antakya/Türkiye). Adana: Nobel Kitabevi.
• Karataş, H. (2018). Ozanoğlu, İhsan Ozanoğlu Maddesi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi. OZANOĞLU, İhsan Ozanoğlu https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay-İhsan Ozanoğlu Erişim Tarihi: 10.02.2025.
• Kavruk, H. (2022). Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikâyeler. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kiraz, S. ve Yaman, F. (2023). Türk Edebiyatında Mikdâd ve Miyâse Hikâyeleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 30, 513-550.
• Kocatürk, V. M. (1964). Türk Edebiyatı Tarihi, Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.
• Korkmaz, Ş. (2012). Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Manzum Hikâye Mecmuası: İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Kuun, G. (1880). Comes. Codex Cumanicus, Bibliothecææ, Ad Templum Divi Marci Venetiarum, Budapestini: Editio Scient Academiæ Hung.
• Küçükaşçı, S. M. (2002). Kinde (Benî Kinde). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (26), 37-38, İstanbul.
• Mansuroğlu, M. (1957). Das Geschlossene e im Karachanidischen Türkisch. UAJb, 29, 215-223.
• Özfırat, B. (2014). Türk Edebiyatının Manzum İlk Siyeri: Velî’nin Sîretü’n-Nebî’si. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12, 93-134
• Özfırat, B. (2016). 15. Yüzyıl şairlerinden Muhammed’in Sîretü’n-Nebî’si. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Özfırat, B. (2019). Sîretü’n-Nebî Muhammed Efendi. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Öztürk, Z. (2007). Osmanlı döneminde Kıraat Meclislerinde Okunan Halk Kitapları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5, 9, 401-445.
• Stachowski, M. (1998). A Minimal Probabilistic Development Model of Proto-Turkic E-Type Vowels. Folia Orientalia, 34, 159-174.
• Thomsen H. K. (1957). The Closed e in Turkish. AO XXII, 1957, 150-153.
• Timurtaş, F. (2019). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük (1977). (3bs.) İstanbul: Kapı Yayınları.
• Yaman, F. (2022). Abdînin Mikdâd Bin Esved ve Miyâse Mesnevisi: İnceleme-Metin-Tıpkıbasım. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Çorum.
• Yaman, F. (2024). Türk Edebiyatında Mikdâd ve Miyâse Hikâyeleri: Abdî’nin Mikdâd Bin Esved ve Miyâse Mesnevisi. Fenomen Yayınları, İstanbul.
• Yavuz, O. (1991). Türkçe’de Kapalı E. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 6, 271-306.
• Yılmaz C. E. (1991). Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü. Türk Dilleri Araştırmaları, 1991, 151-165.