The Geography Of Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 88 - 124, 30.11.2024

Dursun Can Eyüboğlu

https://doi.org/10.62605/ufb.1561720

Öz

There are many variants of the Dede Korkut Epics in many genres such as epics, stories, legends, tales, myths. Dede Korkut field, Korkutbilimi, Korkutsinaslik, Korkuttanuv; it is a very wide field related to many branches of science such as history, archeology, geography, linguistics, literature, folklore, ethnography, anthropology, paleography, psychology, sociology, which includes copies, variants, manuscripts, compilations, books, articles, theses, reports, writings. The circles of civilization experienced by the Turks and their ancestors in the historical process are reflected in the oral culture products and Dede Korkut. There are many places related to time and geography in Dede Korkut. Dede Korkut has traces from Central Asia on one side and from the Anatolia-Azerbaijan region on the other, includes the vast Turkic geography. The geography where the ancient Turks lived affected their lives, and this situation was reflected in Dede Korkut. In Dede Korkut, the Oghuzs are people of steppe culture, living a nomadic life. Geography has been effective in the infrastructure of many behaviors of the Oghuzs. The fifth epic in the Book of Dede Korkut is Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu. The subject of the epic is a person’s struggle with death. This epic is one of the epics in which few people are mentioned in Dede Korkut. The protagonist of the epic is Deli Dumrul. There are two main geographical layers in Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu in terms of historical-geographical-literary-cultural aspects: Lower Geography and Upper Geography. The fact that there is a Turkmenistan variant of the epic called Makav, place names in the epic indicate that this epic belongs to a history older than the 10th-11th centuries when the Oghuzs migrated to the west of the Caspian Sea, to Anatolia-Azerbaijan, when they were in Central Asia. Epic motifs, variants, related narratives are seen in old works, oral culture products, in a wide geography. This epic is one of the epics that has few place names in Dede Korkut. The geography of the epic is uncertain. Because the epic/legend is a narrative with roots that go back a long way. It is seen that the Oghuzs who lived around the Karadaglar for a period preserved the names of their famous mountains in their collective memory. The place names Karadag, Oguz Eli/Oguz, Rum/Rum Eli, Sam are mentioned in Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu. In this study, the geography of Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu in Dede Korkut was examined.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Deli Dumrul, Duha Koca, Epic, Geography

Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu'nun Coğrafyası

Öz

Dede Korkut Destanları’nın destan, hikaye, efsane, masal, mit gibi birçok türde birçok varyantı vardır. Dede Korkut sahası, Korkutbilimi, Korkutşinaslık, Korkuttanuv; içerisinde nüshalar, varyantlar, yazmalar, derlemeler, kitaplar, makaleler, tezler, bildiriler, yazılar olan; tarih, arkeoloji, coğrafya, dilbilimi, edebiyat, halkbilimi, etnografya, antropoloji, paleografya, psikoloji, sosyoloji gibi birçok bilim dallarıyla ilişkili oldukça geniş bir alandır. Tarihi süreçte Türklerin ve atalarının tecrübe ettikleri medeniyet daireleri sözlü kültür ürünlerine ve Dede Korkut’a yansımıştır. Dede Korkut’ta birçok zaman ve coğrafyayla ilişkili olarak mekan vardır. Dede Korkut Destanları, bir taraftan Orta Asya’dan, bir taraftan da Anadolu-Azerbaycan bölgesinden izler taşımakta, geniş Türk coğrafyasını içerisinde barındırmaktadır. Eski Türklerin yaşadığı coğrafya yaşamlarını etkilemiş, bu durum Dede Korkut’a yansımıştır. Dede Korkut’ta Oğuzlar bozkır kültürü insanıdır, göçebe bir yaşam sürmektedir. Oğuzların birçok davranışlarının altyapısında coğrafya etkili olmuştur. Dede Korkut Kitabı’ndaki beşinci boy Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’dur. Boyun konusu, bir kişinin ölümle olan mücadelesidir. Bu boy Dede Korkut’ta az kişinin adının geçtiği boylardan biridir. Boyun başkahramanı Deli Dumrul’dur. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nda tarihi-coğrafi-edebi-kültürel olarak başlıca iki coğrafi tabaka bulunmaktadır: Alt Coğrafya ve Üst Coğrafya. Boyun Makav adlı bir Türkmenistan varyantının olması, boyda geçen yer adları, bu boyun Oğuzların Hazar’ın batısına, Anadolu-Azerbaycan’a göçlerinden önceye, Orta Asya’da bulundukları 10.-11. yüzyıllardan daha eski bir tarihe ait olduğunu göstermektedir. Boyun motifleri, varyantları, ilgili anlatılar eski eserlerde, sözlü kültür ürünlerinde, geniş bir coğrafyada görülmektedir. Bu boy Dede Korkut’ta az yer adının geçtiği boylardan biridir. Boyun coğrafyası belirsizdir. Çünkü destan/efsane çok eskiye uzanan kökleri olan bir anlatıdır. Bir dönem Karadağlar çevresinde yaşamış Oğuzların ünlü dağlarının adını ortak hafızalarında koruduğu görülmektedir. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nda Karadağ, Oğuz Eli/Oğuz, Rum/Rum Eli, Şam yer adları geçmektedir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun coğrafyası incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Deli Dumrul, Duha Koca, Destan, Coğrafya

Kaynakça

• Abbasov, N. N. (2009). “Kitab-ı Dede Korkut Destanı ve Oğuz Türklerinin İctimai-Siyasal Kuruluşu Hakkında”, Karadeniz Araştırmaları, (22), 147-157.
• Abdulla, K. (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Agacanov, S. G. (2015). Oğuzlar. Çev. Ekber N. Necef ve Ahmet Annaberdiyev. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Ahmedova, A. (2018). “Kitab-i Dede Korkut Destanı” Oğuz Türklerinin Ortak Yazılı Yapıtıdır. Kafdağı, 3 (1), 19-30.
• Akar, A. (2019). Bir Milli Kültür Değeri Olarak Dede Korkut Oğuznâmeleri. Nefes, (35), 76-83.
• Akkoyun Koç, T. (2020). Dede Korkut Hikâyelerinde Söylem Çözümlemesi Ve Kültürel Kimliğin Öğretimi. Doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Aşırov, A. (2000). “Türkmen Nüshasının Değeri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. 49-54
• Ballıyev, G. (2000). “Gorkut Ata - Ruhu Ata”, akt. Güçmurat Sultanmuradov, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. 55-62.
• Baydur, S. Y. (1951). “Evripides’in Alkestis’i - Dede Korkut’un Deli Dumrul’u”, Türk Dili, (1), 27-28.
• Boratav, P. N. (1958). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Tarihî Olaylar ve Kitabın Telif Tarihî”, Türkiyat Mecmuası, XIII (48), 31-62.
• Boratav, P. N. (2012). Türk Mitolojisi / Oğuzların - Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Çev. Recep Özbay. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Buldur, A. D. ve Meydan, A. ve Güngör, Ş. (2016). “Dede Korkut Destanlarının Kültür Coğrafyası”, Journal of Social Sciences, 15 (3), 925-947.
• Cemşidov, Ş. A. (1990). Kitab-ı Dede Korkud. Akt. Üçler Bulduk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Cemşidov, Ş. (2004). “Dede Qorqud Kitabı”nda Coğrafi Mühit, Dede Qorqud Dünyası. Meqaleler. Bakı: “Önder Neşriyyat”. 109-124.
• Demir, N. (2017). Ulu Han Ata Bitigi - Türklerin En Eski Destanı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Derman, A. ve Aslan, Z. (2016). “Çevre Eğitimi İçin Kültürel Bir Bakış Açısı: Dede Korkut Hikâyeleri”. Turkish Studies, 11 (14), 201-220.
• Durbilmez, B. (2003). “Efsaneden Destana: Kazakistan’da Korkut Ata ve Korkut Küyü”,Millî Folklor, (60), 219-232.
• Durmuş, İ. (2017). İskitler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Duymaz, A. (2015). Türkmenistan’da Kültürel Kimliğin Kaynağı Olarak Dede Korkut Geleneği. Milli Folklor, (107), 19-33.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Elibeyzade, E. (1999). Kitabi Dede Korkud. Bakı: Azerbaycan Tercüme Merkezi.
• Emol, H. (2016). “Dede Korkut Oğuznamelerinde Oğuz Boy Teşkilatının İzleri”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. 589-592.
• Ercilasun, A. B. (1998). “Deli Dumrul İle Kazakların Korkut Atası Arasında Bir Mukayese”, Millî Folklor, (37), 13-16.
• Ercilasun, A. B. (2000). “Dede Korkut’taki Olayların Zamanı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. 157-160.
• Ercilasun, A. B. (2002). “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, (56), 22-33.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihî. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdem, M. (1998). Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdem, M. (2005). “Dede Korkut Destanlarının Türkmenistan Varyantının Yazma Nüshalarla İlişkisi Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, (4), 158-188.
• Ergin, M. (1964). Dede Korkut Kitabı / Metin - Sözlük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ergin, M. (1971). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: MEB Yayınları, 1000 Temel Eser.
• Ergin, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Eyüboğlu, D. C. (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Eyüboğlu, D. C. (2022). Dede Korkut’taki Salur Kazan Üzerine Bir Değerlendirme. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 87-145.
• Eyüboğlu, D. C. (2022b). Dede Korkut’taki Bayındır Han Üzerine Bir Değerlendirme. Anasay, (22), 275-315.
• Eyüboğlu, D. C. (2022c). Dede Korkut’taki Deli Dumrul. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 64-86.
• Eyüboğlu, D. C. (2023). Dede Korkut’taki Türkistan. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 1-28.
• Eyüboğlu, D. C. (2024). Dede Korkut Destanları. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Gezenfergızı, A. (2016). “Oğuz Destanı “Kitabı Dede Korkut”un İzleri Kıpçak Kökenli Kumuklar’ın Yırlarında ve Sümer Metinlerinde”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. 651-656.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları. Gömeç, S. (2009). “Dede Korkut Kitabında Geçen Tartışmalı Bazı Yer Adları Üzerine”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (4), 210-217.