Borrowings from Turkish in Mardin Arabic Dialect and Their Types

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 115 - 134, 28.05.2025

Ahmet Abdülhadioğlu

https://doi.org/10.62605/ufb.1670114

Öz

Arabic is one of the languages spoken in different regions of multicultural and multilingual Turkey. It is widely spoken in different dialects in Siirt, Hatay, Şanlıurfa and Mardin, and partly in Batman, Bitlis, Muş and their districts and villages. The Arabic dialect spoken in Mardin, one of these cities, is partly influenced by Kurdish and Syriac, but more commonly by the dominant language, Turkish. When multilingualism is widespread in the same region, it is natural and expected that these languages will be influenced by each other. This is also the case in Mardin, where Turkish is spoken as the dominant language, and some of the words that have passed from this language to the Arabic dialect of Mardin are direct borrowings, while others are indirect borrowings through another language. These borrowings were not only words, but also phrases, idioms, proverbs and stereotypes. It is natural to see phonetic and morphological changes especially in words during borrowing.
Idioms and proverbs, on the other hand, are mostly copied in the Arabic dialect of Mardin. At the lexical level, the use of nouns is more common than verbs. In intrasentential borrowings, code-switching and language confusion may occur, and in such borrowings in the native languages of bilinguals, there is often a situation of facilitating speech during the conversation and effortlessly switching between the languages that the individual knows.

Anahtar Kelimeler

Mardin , Arabic , Turkish , dialect , borrowing

Mardin Arapça Diyalektinde Türkçeden Ödünçlemeler ve Türleri

Öz

Çok kültürlülüğün ve çok dilliliğin olduğu Türkiye’de farklı bölgelerde konuşulan dillerden biri de Arapçadır. Bu dil, farklı diyalektler şeklinde yaygın olarak Siirt, Hatay, Şanlıurfa ve Mardin’de ve kısmen Batman, Bitlis, Muş gibi şehirlerle bu şehirlere bağlı ilçe ve köylerde konuşulmaktadır. Bu şehirlerden biri olan Mardin’de konuşulan Arapça diyalekt, kısmen Kürtçe ve Süryanice, ama daha yaygın bir şekilde baskın dil olan Türkçeden etkilenmiştir. Aynı bölgede çok dilliliğin yaygın olduğu durumlarda söz konusu dillerin birbirinden etkilenmeleri zaten doğal ve beklenen bir durumdur. Söz konusu durum, Türkçenin baskın dil olarak konuşulduğu Mardin’de de geçerlidir ve bu dilden Mardin Arapça diyalektine geçen kelimelerin bir kısmı doğrudan ödünçleme, bir kısmı da başka bir dil aracılığıyla dolaylı ödünçleme şeklinde geçmiştir. Bahsi geçen ödünçlemeler, yalnızca sözcüklerden ibaret olmayıp, ikileme, deyim, atasözü, kalıp ifade şeklinde de olmuştur. Deyim ve atasözleri ise bu Mardin Arapça diyalektinde daha çok kopyalama yoluyla, anlam aktarımı şeklinde olmaktadır. Sözcük düzeyindeki ödünçlemelerde isim soylu sözcüklerin miktarının fiil soylu sözcüklere göre daha fazla olduğu görülmektedir. Tümce içi ödünçlemelerde kod kaydırımı ve dil karmaşasının meydana gelebildiği, iki dilli bireylerin anadillerindeki bu tür ödünçlemelerde çoğunlukla konuşma esnasında söyleyişi kolaylaştırma, bireyin zahmetsizce bildiği diller arasında geçiş yapma durumu söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Mardin , Arapça , Türkçe , diyalekt , ödünçleme

Etik Beyan

Mardin Artuklu Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan E-79906804-020-188808 sayı ve 05.03.2025 tarihli etik kurul onayı alınmış, ayrıca görüşmeciler çalışma hakkında bilgilendirilmiş ve onam formları imzalatılmıştır.

Teşekkür

Mardin Artuklu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim elemanı Dr. Gamze Mutlu’ya değerli katkıları ve önerileri için, ayrıca derleme çalışmasında bilgilerine başvurduğum kaynak kişiler listesinde yer alan isimlere ayrı ayrı teşekkür etmek isterim.

Kaynakça

• Abdülhadioğlu, A. (2019). Sözlü Kültür Bağlamında Mardin Arapça Atasözleri. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, (5. bas.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (2016 a). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1 Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Aksoy, Ö. A. (2016 b). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2 Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Armala, İ. (1927). Selva’r-Râidîn fî Emsâl Mardîn. Beyrut: el-Matbaʻatu’s-Süryâniyye.
• Berke Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Ataş, Ş. (2021). İki Dillilik Bağlamında Arapça Tümcelerde Türkçe Tümceiçi Kod Değiştirimi: Mardin Örneği. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), (s. 79-87).
• Budu, M. (2015). Türkçeden Rumenceye Geçen Kelimelerin Fono-Semantik Başkalaşması. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 53 (2015-2), 1-18.
• Cengiz, K. ve Türk, H. (2009). Hatay’da İki Dillilik ve İki Dillilikten Kaynaklanan Dil Karışması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2009, 6 (12), 190-208.
• Eker, S. (2007). Toplum-Dilbilim, Dil Planlamaları ve Kamu Mensuplarının Dil Kullanımları. Gazi Türkiyat, 1 (1), 127-135.
• Emin, S. N. (2022). Ödünçleme ve Kod Kaydırımı Ayrımı Üzerine Bazı Tartışmalar. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (34), 262-280.
• Erkınay, H. K. (2012). Dillerin Birlikteliği ve Çok Dillilik; Mardin Örneği. Bekir Günay (Ed.), Genç Akademisyenlerin Perspektifinden Birlikte Yaşama (s. 121-140). Da Yayıncılık.
• Gaznevi, E. (2020). Lehçede Ödünçleme ve Türleri, İDİL, 65 (Ocak). 94-105.
• Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilungual Yayınları.
• Hazar, M. ve Tarhan, O. (2013). Türk Anlam Bilimi Terimleri Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Mutlu, G. (2021). Türkçe-Arapça Dil İlişkilerine Tarihsel ve Güncel Bir Bakış: Mardin Arapçası Atasözleri Örneği, The Journal of Mesopotamian Studies, 6 (2), 179-202.
• Özezen, M. Y. (2016). Çukurova Arapçasına Türkçeden Geçmiş Fiil Kökleri, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25 (3), 195-214.
• es-Seʻâlibî, Ebû Mansûr Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâʻîl. (2002). Fikhu’l-Luğati ve Esrâru’l-ʻArabiyye. Thk. ʻAbdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: İhyâu’t-Turâsi’l-ʻArabî.