A RESEARCH ON THE DETERMINATION OF EFFICIENCIES AND INTELLECTUAL CAPITAL LEVELS OF COMPANIES INCLUDED IN BIST FOOD AND BEVERAGE INDEX

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 175 - 210, 31.12.2024

Neilan Soylu

https://doi.org/10.57085/ufebud.1537699

Öz

The food industry is a dynamic sector in which competition is intense and change is rapid. Therefore, businesses operating in the food industry can stay at the forefront of competition and adapt to rapidly changing market conditions by efficiently using all their financial and intellectual resources. This study aims to determine the financial efficiencies and intellectual capital levels of the businesses included in the BIST FOOD, BEVERAGE index. The analysis was carried out with data obtained from the financial statements for 2022 of 22 companies included in the index. In the study, the efficiency measurement of the enterprises was carried out by using Operational Competitiveness Rating (OCRA) method, taking into account 3 input and 2 output factors among financial ratios. Value Added Intellectual Coefficient (VAIC) method was used to calculate the intellectual capital coefficients. As a result of the analysis, it has been revealed that the efficiency rankings of the companies obtained by the OCRA method are not similar to the rankings made by taking into account their intellectual capital.

Anahtar Kelimeler

OCRA, EFFICIENCY, INTELLECTUAL CAPITAL, BIST FOOD BEVERAGE, VALUE ADDED INTELLECTUAL COEFFICIENT

BİST GIDA, İÇECEK ENDEKSİNDE YER ALAN İŞLETMELERİN ETKİNLİKLERİNİN VE ENTELEKTÜEL SERMAYE DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz

Gıda sektörü rekabetin yoğun yaşandığı ve değişimin hızlı olduğu, dinamik bir sektördür. Bu nedenle, gıda sektöründe faaliyette bulunan işletmelerin rekabette ön planda olabilmeleri ve hızla değişen piyasa koşullarına uyum sağlayabilmeleri sahip oldukları tüm finansal ve entelektüel kaynakların etkin kullanılması ile mümkün olabilmektedir. Bu çalışmada BİST GIDA, İÇECEK endeksinde yer alan işletmelerinin finansal etkinlikleri ile entelektüel sermaye düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Analiz endekste yer alan 22 işletmenin 2022 yılına ait mali tablolarından elde edilen verilerle gerçekleştirilmiştir. Çalışmada işletmelerin etkinlik ölçümünde finansal oranlardan 3 girdi ve 2 çıktı faktörü dikkate alınarak Operational Competitiveness Rating (OCRA) yöntemi kullanılmıştır. Entelektüel sermaye katsayılarının hesaplanmasında Entelektüel Katma Değer Katsayısı (Value Added Intellectual Capital - VAIC) yönteminden yararlanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, işletmelerin OCRA yöntemi ile elde edilen etkinlik sıralamaları ile sahip oldukları entelektüel sermaye dikkate alınarak yapılan sıralamalarının benzerlik göstermediği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

OCRA, ETKİNLİK, ENTELEKTÜEL SERMAYE, BİST GIDA İÇECEK, ENTELEKTÜEL KATMA DEĞER KATSAYISI

Kaynakça

• Adesina, K. S. (2019). Bank technical, allocative and cost efficiencies in Africa: The influence of intellectual capital. The North American Journal of Economics and Finance, 48, 419-433.
• Ahamad, S., Al-Jaifi, H. A. A. ve Ehigiamusoe, K. U. (2023). Impact of intellectual capital on microfinance institutions’ efficiency: The moderating role of external governance. Journal of the Knowledge Economy, 14(2), 691-717.
• Alnıpak, S. ve Kale, S. (2021). COVID-19 sürecinin ulaştırma sektörü finansal performansına etkileri. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 6(IERFM Özel Sayısı), 139-156.
• Altın, H. (2023a). Financial competitiveness of companies operating ın the air transportation sector in Borsa Istanbul. Journal of Research in Business, 8(2), 527-548. https://doi.org/10.54452/jrb.1325116
• Altın, H. (2023b). Borsa İstanbul’da ilk halka arzların CRITIC tabanlı OCRA ve COPRAS yöntemleri ile analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(2), 226-245. https://doi.org/10.33707/akuiibfd.1291707
• Amin, S. ve Aslam, S. (2017). Intellectual capital, innovation and firm performance of pharmaceuticals: A study of the London Stock Exchange. Journal of Information & Knowledge Management, 16(02), 1750017.
• Aytekin, A. (2021). Efficiency and performance analyses of food companies via IDOCRIW, REF-II, and OCRA methods. Business Studies and New Approaches (pp. 7–24) içinde. Lyon: Livre de Lyon.
• Bardi, Ş. (2020). Veri zarflama ve veri madenciliği ile BİST gıda içecek endeksi kapsamındaki firmaların etkinlik analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(Ek), 185-199. https://doi.org/10.21076/vizyoner.700617
• Bardi, Ş. (2023). COVID-19 salgınının işletmelere olan etkisinin maliyet girdi odaklı veri zarflama analiz modeli ile ölçümü: BİST gıda ve içecek endeksinde bir uygulama. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 136-162. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1105648
• Cavlak, H. (2021). Etkinlik, etkililik, verimlilik, kârlılık, performans: kavramsal bir çerçeve ve karşılaştırma. Journal of Research in Business, 6(1), 99-126.
• Chams, N., Guesmi, B. ve Gil, J. M. (2020). Beyond scientific contribution: Assessment of the societal impact of research and innovation to build a sustainable agri-food sector. Journal of Environmental Management, 264, 110455.
• Coşkun, E. ve Ozcan, A. (2016). Finansal sıkınti surecinde şirketlerin etkinlik düzeylerinin belirlenmesi (No. 16001). WERI-World Economic Research Institute., EconWorld Working Paper Series, No: 2016-001.
• Çanakcıoglu, M. (2019). Evaluation of banking performance of the Balkan countries with an integrated MCDM approach consist of Entropy and OCRA Techniques. Economy & Business Journal, 13(1), 341-366.
• Çanakçıoğlu, M. ve Küçükönder, H. (2020). Borsa İstanbul’daki çimento işletmelerinin etkinlik ve performanslarının çok kriterli karar verme yöntemleri ile analizi. Muhasebe ve Denetime Bakış, 20(61), 165-192.
• Çilek, A. ve Karavardar, A. (2022). Bütünleşik Entropi VE OCRA teknikleri ile özel sermayeli ticaret bankalarının verimlilik analizi. Mali Çözum Dergisi, 32(170), 83-109.
• Demirel, E. (2022). Covid-19 salgınının gıda sektörüne etkisinin veri zarflama analizi ile ölçülmesi: XGIDA endeksi üzerine bir uygulama. Politik Ekonomik Kuram, 6(1), 151-166. https://doi.org/10.30586/pek.1099872
• Dizkırıcı, A. S. (2014). Borsa İstanbul Gıda, İçecek endeksine kote ı̇şletmelerin finansal performanslarının veri zarflama analizi ile ölçümü ve Malmquist Endeksine göre karşılaştırılması. Muhasebe ve Finansman Dergisi (63), 151-170. https://doi.org/10.25095/mufad.396482
• Elmas, B. ve Özkan, T. (2021). Ulaştırma ve depolama sektörü işletmelerinin finansal performanslarının SWARA-OCRA modeli ile değerlendirilmesi. İşletme Akademisi Dergisi, 2(3), 240-253.
• Gbegnin, K. E. ve Gürbüz, T. (2014). Comparison of operational competitiveness rating analysis (OCRA) performance evaluation with operating margin. Proceedings of the World Congress on Engineering and Computer Science (Vol. 2), WCECS 2014, 22-24 October, San Francisco, USA.
• Gupta, K. ve Raman, T. V. (2021). Intellectual capital: A determinant of firms' operational efficiency. South Asian Journal of Business Studies, 10(1), 49-69.
• Han, E., Tosunoğlu, T. Ve Özsoy, C. (2011). Türk imalat sanayiinde geri ve ileri bağlantılar: Girdi-çıktı tablosuna dayalı yapısal bir çözümleme. TİSK Akademi, 6(11), 104 - 129.
• Hidayati, I. ve Nandiroh, U. (2023). Technical efficiency and intellectual capital Islamic banks in Indonesia. Jurnal Ilmiah Akuntansi dan Bisnis, 18(2), 357-380.
• Işık, A. T. ve Adalı, E. A. (2016). A new integrated decision making approach based on SWARA and OCRA methods for the hotel selection problem. International Journal of Advanced Operations Management, 8(2), 140-151.
• Kamath, B. G. (2007). The intellectual capital performance of the Indian banking sector. Journal of Intellectual Capital, 8(1), 96-123.
• Kamukama, N. (2013). Intellectual capital: company's invisible source of competitive advantage. Competitiveness Review, 23(3), 260-283.
• Kangal, İ. M. ve Özdemir, A. (2022). Analitik ağ süreci ve veri zarflama analizi ile işletmelerin etkinlik ölçümleri üzerine bir uygulama. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 127-156. https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.927687
• Karacaer, S. ve Aygün, M. (2009). Entellektüel sermayenin firma performansı üzerindeki etkisi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(2), 127-140.
• Kaya, A. ve Coşkun, A. (2016). VZA ile işletmelerde etkinliğin ölçülmesi: BİST gıda, içki ve tütün sektöründe bir uygulama. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 231-242.
• Konuk, F. (2018). Financial and performance analysis of food companies: Application of TOPSIS and DEA. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(3), 381-390.
• Liu, W. H. ve Kweh, Q. L. (2022). Reexamining nonlinear effects of intellectual capital on firm efficiency. Annals of Operations Research, 315(2), 1319-1344.
• Lukic, R. ve Zekic, B. H. (2021). Evaluation of transportation and storage efficiency in Serbia based on ratio analysis and the OCRA method. Business Logistics in Modern Management, 21, 189-200.
• Maji, S. G. ve Saha, R. (2024). Does intellectual capital influence banks' efficiency? Evidence from India using panel data tobit model. Managerial Finance, 50(4), 697-717.
• Moutinho, V., Vale, J., Bertuzi, R., Bandeira, A. M. ve Palhares, J. (2021). A two-stage DEA model to evaluate the performance of Iberian Banks. Economies, 9(3), 115.
• Nkambule, N. A., Wang, W. K., Ting, I. W. K., & Lu, W. M. (2022). Intellectual capital and firm efficiency of US multinational software firms. Journal of Intellectual Capital, 23(6), 1404-1434.
• Özbek, A. (2015a). Operasyonel Rekabet Değerlendirmesi (OCRA) yöntemiyle mevduat bankalarının etkinlik ölçümü. Social Sciences, 10(3), 120-134. https://doi.org/10.12739/NWSA.2015.10.3.3C0132
• Özbek, A. (2015b). Efficiency analysis of foreign-capital banks in Turkey by OCRA and MOORA. Research Journal of Finance and Accounting, 6(13), 21-30.
• Özçelik, F. ve Avcı Öztürk, B. (2019). Girdi olarak maliyetlere yönelik veri zarflama analizi modelleri ile göreli etkinlik analizi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(2), 1011-1028.
• Özer, A., Öztürk, M. ve Kaya, A. (2010). İşletmelerde etkinlik ve performans ölçmede VZA, kümeleme ve TOPSIS analizlerinin kullanımı: İMKB işletmeleri üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 233-260.
• Parkan, C. (1994). Operational competitiveness ratings of production units. Managerial and Decision Economics, 15(3), 201-221.
• Parkan, C. ve Wu, M. L. (1999). Measurement of the performance of an investment bank using the operational competitiveness rating procedure. Omega, 27(2), 201-217.
• Parkan, C. ve Wu, M. L. (2000). Comparison of three modern multicriteria decision-making tools. International Journal of Systems Science, 31(4), 497-517.
• Pedro, E., Leitão, J. ve Alves, H. (2018). Intellectual capital and performance: Taxonomy of components and multi-dimensional analysis axes. Journal of Intellectual Capital, 19(2), 407-452.
• Pulic, A. (1998). Measuring the performance of intellectual potential in the knowledge economy. In The 2nd" World Congress on the Management of Intellectual Capital".
• Pulic, A. (2004). Intellectual capital–does it create or destroy value? Measuring Business Excellence, 8(1), 62-68.
• Soba, M. ve Akcanlı, F. (2012). Veri zarflama analizi yöntemi ile İMKB’de gıda, içki ve tütün alanında faaliyet gösteren işletmelerin etkinliklerinin değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 259-274.
• Stewart, T.A. (1997). Intellectual Capital: The New Wealth of Organisations, Doubleday, New York.
• Şahin, E., Şahin, İ. E. ve Kara, S. N. (2018). Türkiye’de gıda sektöründe faaliyette bulunan markalar üzerine bir etkinlik ve verimlilik analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 21(2), s. 323-335. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.431984
• T. C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü (2022). Gıda ve İçecek Sektör Raporu 2021. https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/sektor-raporlari/mu0111011413 adresinden 01 Nisan 2024 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2018). TARIM VE GIDADA REKABETÇİ ÜRETİM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/04/Tarim_ve_GidadaRekabetciUretimOzelIhtisasKomisyonuRaporu.pdf adresinden 15 Nisan 2024 tarihinde alınmıştır.
• Terzioğlu, M. K., Temelli, S., Yaşar, A., Özdemir, Ö. (2023). Bankacılık sektöründe finansal ve çevresel performansların çok kriterli karar verme yöntemleri ile karşılaştırılması. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 13(25), 21-45.
• Ting, I. W. K., Chen, F. C., Kweh, Q. L., Sui, H. J. ve Le, H. T. M. (2021). Intellectual capital and bank branches' efficiency: an integrated study. Journal of Intellectual Capital, 23(4), 840-863.
• Uygurtürk H. ve Yetik, H (2022). Sektör bazlı finansal performans ölçümü: BİST ana metal sanayi işletmeleri üzerine bir araştırma. Ş. Karabulut (Ed.), Ekonomi ve Finans Alanındaki Uygulamaların Ampirik Sonuçları – 2 (s. 383-400) içinde. Ekin Yayınevi.
• Vaisanen, J., Kujansivu, P. ve Lonnqvist, A. (2007). Effects of intellectual capital investments on productivity and profitability. International Journal of Learning and Intellectual Capital, 4(4), 377-391.
• Vidyarthi, H. (2019). Dynamics of intellectual capitals and bank efficiency in India. The Service Industries Journal, 39(1), 1-24.
• Wang, W. K., Lu, W. M., Kweh, Q. L. ve Cheng, I. T. (2014). Does intellectual capital matter? Assessing the performance of CPA firms based on additive efficiency decomposition DEA. Knowledge-Based Systems, 65, 38-49.
• Yavuz, S. ve İşçi, Ö. (2013). Veri zarflama analizi ile Türkiye’de gıda imalatı yapan firmaların etkinliklerinin ölçülmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (36), 157-174.
• Yılmaz, H. ve Yakut, E. (2023). BIST Gıda, içecek ve tütün sektörü işletmelerinin finansal etkinliklerinin VZA ve Bulanık VZA ile incelenmesi. Trends in Business and Economics, 37(1), 35-45.
• Zhang, X., Wang, C., Li, E. ve Xu, C. (2014). Assessment model of ecoenvironmental vulnerability based on improved Entropy weight method. The Scientific World Journal, 2014(1), 797814, 1-7.