KÜRESEL FİNANSAL KRİZİN NEDENLERİ KRİZİN DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNE OLASI ETKİLERİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 26, 68 - 86, 31.12.2024

Erinç Bayri

https://doi.org/10.58635/ufuksbedergi.1579960

Öz

Tüm dünyayı kısa sürede etkisi altına alan ve ABD’de başlayan küresel ölçekli krizin ev (mortgage) kredilerinin ödeme gücü çok fazla dikkate alınmadan geniş kitlelere verilmesi neticesinde ev fiyatları talepteki artış nedeniyle dramatik bir şekilde yükselişe geçmiştir. Bunun üzerine bir de FED’in faiz oranlarını da artırmasıyla beraber değişken faiz oranı ile mortgage kredisi kullanan özellikle düşük gelirli bireylerin söz konusu kredileri ödeyememesinden kaynaklı oluşan problemler önü alınamaz bir hale gelmeye başlamıştır. Daha sonra batık krediler olarak da adlandırabileceğimiz bu kredilerin menkulleştirilerek türev finansal araçlara dayandırılması çok sayıda bankaların da bu sözleşmeleri el değiştirerek birbirlerine devretmeleri sonucu sorunlu hisse senetleri ve türev sözleşmeler aşırı değer kayıplarından dolayı ciddi şekilde küresel krizin başlamasına sebep olmuştur.
Tüm dünyada bankacılık sektörü finans piyasalarının ve ekonomilerin temel taşını oluşturdukları için bankacılık sektöründe başlayan kriz kısa sürede tüm dünya bankalarını ve hatta yalnızca gelişmekte olan ülke ekonomilerini değil, aynı zamanda gelişmiş ülke ekonomilerini de kısa sürede domino taşı etkisiyle olumsuz şekilde etkilediği görülmektedir. Bu çalışma dünyada yaşanan küresel krizin ABD mortgage piyasası baz alınarak ortaya çıkış nedenleri ve sonuçlarıyla beraber tüm dünya ülkeleri ile Türkiye üzerinde etkilerini analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Küresel Finansal Kriz, Konut Kredisi (Mortgage), Finansal Piyasalar, Krizin Nedenleri ve Etkileri

Teşekkür

Her zaman yanımda olan canım aileme...

CAUSES OF THE GLOBAL FINANCIAL CRISIS: POTENTIAL IMPACTS ON THE WORLD AND TURKISH ECONOMY

Öz

The global-scale crisis that quickly affected the entire world, originating in the United States, resulted in a dramatic increase in housing prices due to the widespread issuance of home (mortgage) loans to the public without much consideration for repayment capacity, fueled by the surge in demand. Subsequently, problems arose uncontrollably, especially for individuals with low incomes using variable interest rate mortgage loans, as the Federal Reserve (FED) also increased interest rates. The difficulties stemmed from the inability of these individuals to repay the loans, particularly those with variable interest rates, leading to what can be called "subprime mortgages." The securitization of these troubled loans and their grounding in derivative financial instruments, coupled with numerous banks transferring these contracts to each other, resulted in troubled stocks and derivative contracts experiencing significant global crisis due to excessive value losses.
As the banking sector forms the cornerstone of financial markets and economies worldwide, the crisis that began in the banking sector rapidly and negatively impacted not only global banks but also developing and even developed country economies through a domino effect. This study aims to analyze the effects of the global crisis on the world countries and Turkey, along with the causes and consequences, based on the U.S. mortgage market.

Anahtar Kelimeler

Global Financial Crisis, Mortgage Loan, Financial Markets, Causes and Effects of the Crisis

Kaynakça

• Altunöz, U. (2013). Finansal krizler, erken uyarı sistemleri ve 2008 krizi için TR-ABD örneği. Beta Yayınevi.
• Alvan, A. (2021). Global financial system and the monetary crisis of 2020: Financial systems, central banking, and monetary policy during COVID-19 pandemic and after. Rowman & Littlefield.
• Alvan, A., & Güryay, E. (2022). Financial crisis, digital currencies and Turkey. In Developments in financial and economic fields at the national and global scale. Gazi Kitabevi.
• Artar, O. K., & Sarıdoğan, A. A. (2011). Küresel finansal krizin Türkiye’de bankacılık sektörü mali yapısına etkileri. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, 1-17.
• Ateş, H., & Şen, A. (2024). 2008 küresel finansal krizinin Türkiye dış ticaretine etkileri üzerine bir inceleme. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(1), 1–25.
• Apak, S., & Aytaç, A. (2009). Küresel krizler: Kronolojik değerlendirme ve analiz. Avcıol Basım Yayın.
• Bayri, E. (2014). Efficiency and productivity in Turkish banking sector (Master's thesis, Çankaya University, Graduate School). Retrieved from http://hdl.handle.net/20.500.12416/653
• Bayri, E. (2023). Türev ürünlerin banka kârlılığı üzerine etkisi: Türk bankacılık sektörü uygulaması. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 11-41.
• Bocutoğlu, E. (2014). ABD’de 1933 Glass-Steagall yasasının yürürlükten kaldırılması 2007 küresel finansal krizini tetikledi mi?: Karşılaştırmalı bir değerlendirme. Bankacılar Dergisi, 90, 83-111.
• Bozdereli, A. A., Kırıkkaleli, D., & Umarbeyli, Ş. (2024). Unravelling the impact of COVID-19 on the Turkish banking sector: An empirical analysis. Sosyoekonomi, 32(61), 11–20. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2024.03.01
• Engin, C., & Göllüce, E. (2016). 2008 küresel finans krizi ve Türkiye üzerine yansımaları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 27-40.
• Kaya, A., & Gülhan, Ü. (2010). Küresel finansal krizin işletmelerin etkinlik ve performans düzeylerine etkileri: 2008 finansal kriz örneği. Istanbul University Econometrics and Statistics e-Journal, (11), 61-89.
• Kibritçioğlu, A. (2010). Küresel finans krizinin Türkiye’ye etkileri [Global financial crisis and its impacts on Turkish economy] (No. kibritcioglu_aykut. 62178-iks-ak-002). Socionet.
• Kuttner, R. (2013). Seven deadly sins of deregulation and three necessary reforms. The American Prospect. https://prospect.org/article/seven-deadly-sins-deregulation-and-three-necessary-reforms
• Perelman, M. (2008). Kriz hakkında nasıl düşünülmeli. In Neoliberalizm ve kriz (1st ed.). Kalkedon Yayınları.
• Polat, M. A. (2018). Küresel finans krizinin nedenleri. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 177-195.
• Sarsıcı, E. (2024). Türk bankacılık ve finans sektöründe 2001 ve 2008 krizleri. İksad Publishing House. https://doi.org/10.5281/zenodo.11211232
• Savaş, V. F. (2012). Küresel finans ve makro iktisat. Efil Yayınevi.
• Stiglitz, J. E. (2012). Serbest düşüş-Amerika, serbest piyasalar ve dünya ekonomisinin çöküşü. Gündoğan Yayınları, İstanbul
• Trading Economics. (2023). United States interest rate. Trading Economics. https://tradingeconomics.com/united-states/interest-rate. Erişim Tarihi: 19 Kasım 2023. TURKSTAT. (2023). İşgücü istatistikleri veri tabanı. Türkiye İstatistik Kurumu. https://rapory.tuik.gov.tr/19-11-2023-19:36:07-20864277533727413501081029111.html. Erişim Tarihi: 19 Kasım 2023.
• Özatay, F. (2009). Finansal krizler ve Türkiye (1. basım). Doğan Kitap.
• Öztürk, S., & Gövdere, B. (2010). Küresel finansal kriz ve Türkiye ekonomisine etkileri [The effects of the global financial crisis and Turkish economy]. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1), 377-397.
• World Bank. (2024a). Unemployment, total (% of total labor force) (modeled ILO estimate)- Türkiye. World Bank. Retrieved December 7, 2024, from https://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.NE.ZS?locations=TR&start=2000&end=2023&view=chart
• World Bank. (2024b). Bank nonperforming loans to total gross loans (%) - Turkiye. World Bank. Retrieved December 7, 2024, from https://data.worldbank.org/indicator/FB.AST.NPER.ZS?end=2023&locations=TR&start=2000&view=chart
• World Bank. (2024c). Bank liquid reserves to bank assets ratio (%) – Türkiye. Retrieved December 7, 2024, from https://data.worldbank.org/indicator/FD.RES.LIQU.AS.ZS?end=2023&locations=TR&start=2000&view=chart